امید به احیای گور ایرانی با تولد‌ گورخر جدید

«بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر/ دیدی که چگونه گور بهرام گرفت» این داستان گور ایرانی است که زمانی شکار آن توسط«‌بهرام گور» و سرانجام «بهرام گورگیر» که طعمه قبر شد، در اشعار عمر خیام به تصویر کشیده شده است. اما چرا پای این بیت از عمرخیام، ریاضیدان، منجم، فیلسوف و شاعر ایران دردوره سلجوقی به این گزارش کشیده شده است؟ خبر آن است: «پس از 35سال از انقراض گور ایرانی در پارک ملی کویر، پروژه احیای گور با انتقال چند رأس و تولد کرّه به بار نشسته است.»
خبری پر‌طمطراق از احیای گور ایرانی در اسارت. اما آیا گورخر متولد شده در پارک ملی کویر تنها گور به دنیا آمده از 35سال پیش تاکنون است؟ به کمی پیش‌تر بازگردیم. حدود نیم‌قرن قبل، اسماعیل کهرم، بوم‌شناسی که حالا موهایش سپید شده است، 25سال بیشتر نداشت و یک قرقبان جوان بود. او همان‌زمان توانست در پاسگاه محیط‌بانی دلبر در منطقه خارتوران جمعیتی بیش از یک‌هزار گورخر ایرانی را برآورد کند که همزمان با طلوع آفتاب و از فاصله‌ای نزدیک در طبیعت ایران او را برانداز می‌کردند. برآورد او از جمعیت گورخر ایرانی در حدود 50سال قبل اینگونه است: «بیش از 4هزار رأس گورخر ایرانی در منطقه حفاظت‌شده خارتوران، پارک ملی بهرام گور در فارس و کویر مرکزی ایران زندگی می‌کردند.»
اسماعیل کهرم پس از 50سال از مشاهده جمعیت گورخرهای ایرانی در پاسگاه محیط‌بانی دلبر در خارتوران به همشهری می‌گوید: طی این سال‌ها جمعیت گورهای ایرانی یا شکار شدند یا طعمه حیات‌وحش و یا تلف شدند و جمعیت‌شان حالا به حدود 400رأس رسیده است. این یعنی گورخر ایرانی به انقراض رسیده است.
اسماعیل کهرم اما خبر تولد یک گورخر ایرانی در پارک ملی کویر پس از 35سال را نادرست می‌داند و می‌گوید: 15سال قبل تعدادی از گورخرهای آسیایی که از آن با عنوان گورخر ایرانی یاد می‌کنیم، از شاهرود به یک منطقه حصارکشی‌شده در گورآب یزد منتقل شدند تا جمعیت گورخر ایرانی تکثیر و در این منطقه رهاسازی شود. همان‌زمان یک گورخر نر به دنیا آمد اما این گونه از منطقه حصارکشی‌شده خارج نشد تا آنکه رقیبی برای جمعیت نر گورخرهای در اسارت محسوب شد و گلویش توسط یک گورخر نر دیگر جویده شد. بنابراین اعلام اینکه پس از 35سال یک گور ایرانی به دنیا آمده کاملا اشتباه است. چون جمعیت گورخرهای وحشی ایران همین حالا در طبیعت در حال تولید‌مثل هستند.
به‌گفته کهرم، تکثیر در اسارت گورخر ایرانی در منطقه گورآب یزد و بعد هم رهاسازی آنها در طبیعت کالمند و بهادران یزد نیز با شکست مواجه شد و گورخرهای در اسارت پس از رهاسازی هرگز از منطقه حصارکشی‌شده دور نشدند. چون جمعیت و غذایشان هنوز آنجا بود و بنابراین نتوانستند از حصارها حتی پس از رهایی نجات یابند و به تکثیر این گونه در طبیعت کمک کنند.
گورخر آسیایی یا آنطور که در ایران برای آن نامگذاری شده است، گورخر ایرانی هنوز در دیگر نقاط جهان زیست می‌کند اما جمعیت آن در ایران به انقراض رسیده است. مغولستان و تبت زیستگاه جمعیت زیادی از گورخرهای آسیایی است که به‌گفته اسماعیل کهرم، بوم‌شناس، جمعیت گور خر آسیایی همچنان در جهان وجود دارد.
او در پاسخ به این سؤال همشهری که چرا همچون احیای یوزپلنگ آسیایی ایران کمک‌های جهانی برای احیای گورخر ایرانی صورت نگرفت؟ افزود: گورخر آسیایی در مغولستان و تبت هم پراکنده است. درحالی‌که یوزپلنگ آسیایی تنها در ایران وجود دارد و اگر نسل آن در ایران از بین برود، دیگر این گونه به‌طور کامل در جهان از دست رفته است.