یک رئیس‌جمهور؛ یک مستند

 علیرضا احمدی ـ خبرنگار

 پخش فیلم مستند تبلیغاتی امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، کاندیدای اصولگرای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری که دوشنبه، 10خرداد از شبکه یک سیما روی آنتن رفت، آغاز نمایش فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداها بود که بازتاب وسیع آن در شبکه‌های اجتماعی نشان داد قرار است مانند دوره‌های گذشته انتخابات ریاست‌جمهوری، فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداها نقش محوری در معرفی دغدغه‌ها و راهکارهای آنان برای رفع مشکلات کشور داشته باشد. در طول دوره‌های گذشته کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری کوشیده‌اند با بهره‌گیری از تجربیات حرفه‌ای کارگردانان نامدار سینمای کشور راهبردهای سیاسی مدنظر خود را در قاب جادویی سینما به جامعه هدف خود عرضه کنند؛ رویه‌ای که از هفتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری درسال1376 وارد منظومه انتخاباتی کشور شد. از این مقطع فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداها راوی ابعاد نادیده و ناگفته‌ای از زندگی خصوصی سیاستمدارانی شدند که سودای ریاست‌جمهوری در سر داشتند؛ موضوعی که تا پیش از آن کمتر در جامعه نمود داشت. اگرچه تا پیش از آن برخی فیلم‌ها و مستندها گوشه‌هایی از زندگی خصوصی و کاری تعدادی از سیاستمداران، ازجمله شهید محمدعلی رجایی و ‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی را به تصویر کشیده بودند و خانه و زندگی آنان از دریچه لنز دوربین برای مردم به نمایش درآمده بود اما پخش مستندهای انتخاباتی از سیاستمداران، ایده‌ای بود که از سال 1376 به عرصه اجرا رسید و توانست توجه ویژه مخاطبان را هم جلب کند.‌

ورود نامداران سینما به عرصه مستندهای انتخاباتی
درآن سال اگرچه کارگردان‌هایی که ساخت فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداها را برعهده گرفتند، غالبا از چهره‌های نامدار هنر هفتم در ایران بودند اما محتوای کیفی فیلم‌ها بیشتر معطوف به بیانیه‌ها و شعارهای تبلیغاتی کلیشه‌ای بود که نشان می‌دهد راه زیادی تا بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌های سینمایی برای معرفی کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری به ‌مردم باقی است.  در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره هفتم چهره‌های مطرحی فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداها را کارگردانی کردند؛ سیف‌الله داد، بهروزافخمی و احمد مرادپور، مستند تأثیرگذاری برای سیدمحمد خاتمی ساختند.
درآن دوره علی‌اکبر ناطق‌نوری نیز برای ساخت فیلم تبلیغاتی خود به‌سراغ بهزاد بهزادپور رفت که در ژانر سینمای دفاع‌مقدس فعالیت می‌کرد. محمد محمدی‌ری‌شهری هم ساخت فیلم تبلیغاتی خود را به یوسف مناجاتی، حسین فردرو و اسدالله ایمن سپرد و رضازواره‌ای هم به ‌سراغ رسول صدرعاملی رفت.
بررسی محتوای سیاسی نخستین مستندهای تبلیغاتی انتخابات ریاست‌جمهوری درسال1376 نشان می‌دهد طرح مباحثی مانند قانون‌گرایی، آزادی و «ایجاد جامعه متفکر» که از سوی خاتمی مطرح شد و ارائه روایت‌های جذاب از یک سیاستمدار، با اقبال مخاطبان مواجه شد و تأثیر بسزایی بر گرایش انتخاباتی آرای خاکستری جامعه داشت و نقشی محوری در ایجاد شور انتخاباتی در کشور ایفا کرد.
خرداد1380 و هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری که فرارسید، شیوه‌های تبلیغاتی برای معرفی کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری به پختگی نسبی رسیده بود و دیگر سیاستمداران دریافته بودند که تبلیغات مؤثر می‌تواند نقش محوری در هموارکردن مسیر راهیابی به پاستور داشته باشد. برهمین اساس هم بود که در این دوره کارگردان‌های نامدارتری وارد گود شدند و ساخت فیلم‌ کاندیداها را برعهده گرفتند. احمدرضا درویش کارگردانی فیلم خاتمی را برعهده گرفت و احمد توکلی به سراغ ضیاءالدین دری رفت و علی شمخانی هم فیلم انتخاباتی‌اش را با مشاوره مجید مجیدی و سیف‌الله داد ساخت.  جمال شورجه (شهاب‌الدین صدر)، سعید ابوطالب (حسن غفوری‌فرد) و سعید جلیلوند (منصور رضوی) از دیگر کارگردان‌هایی بودند که وارد گود فیلمسازی برای کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری شدند.
نکته جالب در این دوره اما جلب توجه‌ها به فیلم انتخاباتی خاتمی با کارگردانی احمدرضا درویش بود که مانند سال1376 توانست تأثیر قابل‌توجهی بر مخاطبان برجا بگذارد. بعدها کارشناسان این گزاره را مطرح کردند که بغض‌های خاتمی در روز ثبت‌نام در انتخابات ریاست‌جمهوری، که به شکل دراماتیکی در این فیلم به تصویر کشیده شد، در پیروزی وی نقش غیرقابل انکاری داشت و توانست روایتی بصری از مشکلات دولت نخست اصلاحات را برای مخاطبان تصویرسازی کند.

 2دهه تحول در فیلمسازی انتخاباتی
در طول دهه‌های80 و 90ساخت فیلم‌های تبلیغاتی برای کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری به‌صورت حرفه‌ای‌تری پیگیری شد و جایگاه ویژه‌ای در کارزارهای انتخاباتی برای خود دست وپا کرد. در نهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری درسال1384چهره‌های نامدار عرصه فیلمسازی کشور کوشیدند روایت‌های تازه‌تری از کاندیداها ارائه دهند. روایت کمال تبریزی از تردید‌های هاشمی‌رفسنجانی برای حضور در عرصه، مبنایی شد برای ساخت فیلم تبلیغاتی او که تأثیر ویژه‌ای بر مخاطبان   گذاشت.  روایت هاشمی از لحظه‌های غریبش و دغدغه‌های او برای قضاوت تاریخ که با صدای خودش روایت می‌شد، تأثیر ویژه‌ای بر مخاطبان   گذاشت. ذکر خاطره‌ای از شهیدبهشتی درباره سیل تهمت‌ها و اینکه آسیاب تهمت به نوبت است، نمودی از رویکرد هاشمی‌رفسنجانی درمقابل اتهام‌های رقبا را به ‌تصویر می‌کشید. در مقابل اما جواد شمقدری در فیلم انتخاباتی احمدی‌نژاد کوشید تصویری ضدفساد و عدالت‌گستر از وی به تصویر بکشد. نمایش سکانس‌هایی از سخنرانی‌های پرحرارت احمدی‌نژاد در مسجد مهدویه کرج، رویکردهای انتخاباتی او را به ‌تصویر می‌کشید که نسبتا هم توانست تأثیر قابل‌توجهی بر مخاطبان بگذارد. 
فیلم‌های تبلیغاتی دیگر کاندیداها نیز اگرچه نگاه‌ها را به‌ خود جلب کرد اما نتوانست در کارزار انتخاباتی تأثیر ویژه‌ای داشته باشد. مهدی فخیم‌زاده برای علی لاریجانی فیلم ساخت، رسول ملاقلی‌پور روایتی دراماتیک از محسن رضایی به تصویر کشید، بهروز افخمی روایتگر دلایل مهدی کروبی برای حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری شد و رخشان بنی‌اعتماد هم فیلم تبلیغاتی مصطفی معین، کاندیدای اصلی اصلاح‌طلبان را کارگردانی کرد.

 نقطه عطف
در دهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری اما فضای تبلیغات رسانه‌ای نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب رئیس‌جمهور ایفا کرد. در این دوره اگرچه مناظره‌های انتخاباتی بیش‌ از هر چیزی فضای سیاسی-انتخاباتی کشور را تحت‌تأثیر قرار داد، فیلم‌های مستند کاندیداها نیز توانست روایتی دیدنی از دغدغه‌ها و راهکارهای کاندیداها به ‌نمایش بگذارد. بار عاطفی فیلم‌ها در این دوره بر محتوای سیاسی آنها می‌چربید و بیننده را تحت‌تأثیر قرار می‌داد. مجید مجیدی٬ احمدرضا درویش و مهدی کرم‌پور در فیلم تبلیغاتی میرحسین موسوی کوشیدند اقبال جامعه به کاندیدای اصلاح‌طلبان را به ‌تصویر بکشند و جواد شمقدری، راوی تلاش‌های احمدی‌نژاد در اداره کشور و رسیدگی به مستضعفان شد. علی معلم و بهروز افخمی نیز برای مهدی کروبی فیلم ساختند و محمدعلی فارسی فیلم تبلیغاتی محسن رضایی را کارگردانی کرد. مستندهای تبلیغاتی کاندیداها در یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری درسال1392 نیز تأثیر قابل‌توجهی بر رویکرد افکارعمومی نسبت به نامزدها داشت. حسین دهباشی، کارگردان فیلم‌های تبلیغاتی حسن روحانی، که بعدها حاشیه‌های بسیاری پیرامون فعالیت‌های انتخاباتی او برای رئیس‌جمهور منتخب به ‌وجود آمد، کوشید از دریچه نگاه روحانی به مشکلات جامعه نظر کند و گردش بدون لباس روحانی او در شهر نمودی از رهیافت دغدغه‌محور برای رفع مشکلات کشور بود.
دراین دوره بهروز شعیبی برای محمدباقر قالیباف فیلم ساخت و محمدحسین لطیفی هم برای علی‌اکبر ولایتی وارد میدان شد. حسین شمقدری هم کارگردانی فیلم انتخاباتی سعید جلیلی را برعهده گرفت. مجید برزگر کارگردانی فیلم محمدرضا عارف را برعهده گرفت و اسماعیل فلاح‌پور برای محسن رضایی فیلم ساخت. در این میان اما فیلم تبلیغاتی حسن روحانی با نماد کلید و رفع تحریم‌ها و دغدغه‌های اقتصادی جامعه توانست اقبال جامعه برای وی را به‌همراه داشته باشد.

دوره افول
رویکرد کاندیداها به پرداخت مشکلات سیاسی - اقتصادی کشور در فیلم‌های تبلیغاتی در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در سال1396 نیز نمود ویژه‌ای یافت، اگرچه در این دوره حضور سینماگران مطرح در قامت کارگردان فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداها بسیار کمرنگ‌تر از دوره‌های قبل بود و تقریبا هیچ کارگردان مطرحی در فهرست سازندگان این فیلم‌ها دیده نمی‌شد، تأثیرگذاری مستندهای تبلیغاتی چندان هم کم نبود. فیلم تبلیغاتی حسن روحانی که ابتدا گفته شد کارگردانی آن برعهده محمدحسین مهدویان بوده ولی بعدا از سوی او تکذیب شد، با انتقادات دانشجویانی آغاز شد که نقدهای نسبتا تندی به عملکرد دولت یازدهم داشتند. در مستند تبلیغاتی ابراهیم رئیسی نیز که رقیب جدی حسن روحانی در این دوره بود، مشکلات سپرده‌گذاران مؤسسات مالی به تصویر کشیده شد و بخش‌هایی از استقبال پرشور و تاریخی مردم در استان‌های مختلف از رئیسی و حضور او در روستاها پخش شد و دغدغه این کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری برای برخورد و اصلاح وضعیت فساد، فقر، بیکاری و محرومیت مستضعفان محور اصلی این مستند بود. اگرچه در این دوره فیلم‌هایی از دیگر کاندیداها به ‌نمایش درآمد اما مستندهای تبلیغاتی روحانی و رئیسی توجه بیشتری را به‌ خود جلب کردند. در بزنگاه انتخابات سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری حال باید منتظر نمایش مستندهای بعدی نشست و دید که ضعف‌های نخستین مستند انتخاباتی در بقیه فیلم‌ها نیز قابل مشاهده است یا اینکه دیگر کاندیداها با زبان گویاتری به طرح دغدغه‌های امروز جامعه می‌پردازند.

   برنامه پخش مستندهای تبلیغاتی کاندیداها

براساس قرعه‌کشی انجام‌شده، سهم هر کاندیدا 2 مستند تبلیغاتی 30دقیقه‌ای است که از شبکه یک سیما، حول وحوش ساعت 20 روی آنتن خواهد رفت. نخستین فیلم متعلق به قاضی‌زاده بود و دیروز (سه‌شنبه) قرار بود فیلم مستند عبدالناصر همتی پخش شود، اما همتی اعلام کرد صداوسیما مانع پخش مستند انتخاباتی‌اش شده است. به همین دلیل ترجیح می‌دهد خودش مستقیم با مردم صحبت کند. گفته شده مستند همتی در فرصت مشخص شده به صداوسیما نرسیده و به همین علت این مستند پخش نشده است. بر اساس اعلام صداوسیما امروز (چهارشنبه) نیز مستند تبلیغاتی محسن رضایی روی آنتن خواهد رفت. در ادامه هم فیلم‌های تبلیغاتی سعید جلیلی، ابراهیم رئیسی، محسن مهرعلیزاده و علیرضا زاکانی قرار است در فاصله زمانی 13 تا 16خرداد و پیش از آغاز مناظره‌ها (17خرداد) پخش شود.