خانه‌های خانه‌به‌دوش‌

سیدعلی موسوی | اهواز- خبرنگار:

قدیم‌ها سبک زندگی مردم بر تمام جوانب زیستی‌شان تأثیر می‌گذاشت. مثلا معماری در ساخت خانه‌ رعایت می‌شد و اهل خانه آرامشی داشتند که در خانه‌های امروز اثری از آن نیست.
خانه‌های قدیمی و معماری بومی و اصیل بخشی از حافظه تاریخی یک شهرند. آن‌وقت‌ها که هنوز مردمان شهر در آهن و فولاد محصور نشده بودند، با خاک و سنگ و آب و آفتاب در بستر آگاهی و تجربه‌های دیرین، فضاهایی را سامان دادند که امروزه یادگارهای آن جزو میراث فرهنگی ما و آیندگان سرزمین است.

با گذشت زمان، ساختار معماری در محیط جغرافیایی استان‌ها تغییر کرده است، در صورتی‌ که سبک معماری بومی، اصیل و تاریخی خاص هر استان براساس اقلیم، مصالح بومی، فرهنگ و سبک زندگی مردم هر استان طراحی می‌شد.
در این میان، بناها و خانه‌های تاریخی، سند هویتی هر شهر و نشان‌دهنده قدمت آن هستند. اهواز نیز از این قاعده مستثنا نیست، هرچند در دهه‌های اخیر اغلب این خانه‌ها به بهانه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده از بین رفته‌اند. این کار بخشی از هویت تاریخی شهر را هم از بین ‌برده است اما هنوز هم می‌توان آثاری از این خانه‌ها را در اهواز دید که به حال خود رها شده‌اند و در حال خاک خوردن هستند.

از جمله مهم‌‌ترین ویژگی‌‌های این خانه‌های تاریخی و قدیمی در اهواز، وسعت و مساحت زیاد بیشتر این خانه‌ها محسوب می‌شود که با توجه به سبک زندگی، فرهنگ و آیین‌های بومی و محلی و به‌ویژه اقلیم و آب و هوای این منطقه ساخته شده ‌است. مصالح ساختمان‌ها، علاوه بر توانایی‌های سازه‌‌ای و توجه به مسائل اقتصادی و تامین مصالح از نقاط نزدیک، بهترین شکل بهره‌برداری از انرژی محیط را نشان می‌‌دهند.
به هر حال، اهواز شهری است که صدها خانه قدیمی‌اش بخشی از تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم را به تصویر می‌کشند، جایی که سنت و مدرنیسم را با هم می‌توان در ذهن تداعی کرد. اما این جاذبه مهم‏، خانه‌به‌دوش است و گاه مورد بی‌مهری و کم‌لطفی مسئولان مربوط قرار می‌گیرند، به طوری که خیلی از آنها در معرض خطر فرسایش و تخریب قرار دارند.


دست به یقه با تاریخ

یک فعال میراث فرهنگی از وجود تنگ‌نظری و تبعیض در حفظ و نگهداری برخی از این آثار ملموس می‌گوید: میراث فرهنگی به این گونه آثار بی‌وفایی کرده است و به هیچ‌کس حتی پژوهشگران میراث فرهنگی هم اجازه نمی‌دهند داخل این خانه‌ها شوند. «سیدمصطفی موسوی» سادگی، زیبایی و تناسب را از ویژگی‌های معماری خانه‌های تاریخی اهواز می‌داند و می‌گوید: وجود خانه‌هایی در کوی الصافی قدیم پشت فروشگاه رفاه (منطقه مندایی‌نشین اهواز) نمونه بارز آن است. بیشترین چیزی که در این خانه‌ها به چشم می‌خورد آجرکاری زیبای آن است. بناها بسیار ساده و به دور از تزئینات خاص است که به‌راحتی با روح انسان ارتباط برقرار می‌کند.
او می‌افزاید: این بناهای آجری نه پلاستر سیمانی می‌خواهند، نه کامپوزیت و نه هر مصالح ناهمساز دیگری. دورچین‌های پشت بام آجری (جان‌پناه) مشبک که به ریه‌های ساختمان معروف هستند، از مهم‌ترین اجزای خانه‌های قدیمی اهواز بوده که دیگر خبری از آنها در معماری جدید نیست.

موسوی ادامه می‌دهد: ورودی بنا طوری طراحی شده که با توجه به کوچکی و سادگی آن باز هم حس دعوت‌کنندگی را به مخاطب القا می‌کند. زیبایی در عین سادگی در این خانه به چشم می‌خورد. 
این فعال میراث فرهنگی می‌گوید: در سایه پاس‌کاری میان میراث فرهنگی و نهادهای دیگر، تخریب بافت و بناهای تاریخی اهواز سناریویی تمام‌نشدنی است. پیش‌تر لودرها قصر السله (سرای عجم) را لت و پار کردند و بعد از آن هم عمارت تاریخی مرکز ثقافی را . موسوی می‌گوید: سرای عجم در سال ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسید، اما الان دیوارهای آن ریخته و خود بنا به انبار کفش تبدیل شده است. در حالی که این قابلیت را دارد که احیا شود تا به تدریج در لیست بازدیدهای گردشگران و شهروندان خودمان قرار گیرد.


اهواز و ظرفیت کافه‌گردی

یک دوستدار میراث فرهنگی نیز با اشاره به ظرفیت مغفول خانه‌های تاریخی در اهواز می‌گوید: خانه‌های قدیمی که قدمتی ۵۰ یا ۶۰ساله دارند، برای جوانان امروزی مکان‌هایی دوست‌داشتنی برای گشت و‌گذار با حال و هوایی متفاوت هستند. کافه‌گردی هم یکی از سرگرمی‌های پرطرفدار میان جوانان است. اگر تلفیق این دو را در کنار هم داشته باشیم، قطعا مکانی جذاب خواهد بود که دوستداران این دو را در کنار هم جمع می‌کند.
«رضا غبیشاوی» می‌افزاید: شاید افراد میانسال هم کافه‌گردی را دوست داشته باشند، اما ترجیح دهند در کافه‌ای با سبک قدیمی و حال و هوای جوانی خودشان لحظاتی را بگذرانند. این کافه‌ها برای این دسته از افراد هم می‌تواند تجربه‌ای به‌یادماندنی ایجاد کند.
او ادامه می‌دهد: همگام با سایر شهرهای قدیمی کشور، به نظر می‌رسد شماری از خانه‌های تاریخی اهواز باید به اقامتگاه بوم‌گردی یا سفره‌خانه سنتی تبدیل شوند.


کلون درِ خانه شیخ نبهان را بکوبیم

حالا از تمام آن شکوه و سادگی معماری اهوازی، نشانه‌هایی به همان صورت قبلی باقی مانده است تا نشان دهد که اگر این خانه‌ها هم اکنون سر پا هستند، کسانی بوده‌اند که عاشقانه زحمت کشیده‌اند تا بخشی از معماری فاخر گذشته اهواز باقی بماند. خانه‌های تاریخی اهواز ماشین زمانی است که شما را به زندگی در زمان‌های دور پیوند می‌زند. فقط کافی است چشمانتان را ببندید و کلون درِ خانه شیخ نبهان را به صدا درآورید تا وارد دنیای اهواز قدیم شوید.