گزارش روز
همکاری 4کشور برای رسیدگی به ارس
سید مرتضی احمدپور- خبرنگار
وزیر نیرو روز گذشته (دوشنبه 10خرداد) در حالی در افتتاح ویدئوکنفرانسی سدهای قیزقلعه‌سی و گردیان و جشن ۵۰سالگی همکاری ایران و جمهوری آذربایجان و بهره‌برداری از سد ارس شرکت کرد که رود ارس در همه سال‌های گذشته با چالش‌های زیاد زیست‌محیطی، تغییر مسیر رودخانه و برداشت مستمر آب مواجه بوده؛ مشکلاتی که رفع آنها نیازمند همکاری مشترک بین کشورهای حاشیه رود به‌نظر می‌رسد.
چالش ناپایداری رود ارس
در سال‌های اخیر چندبار ساماندهی رودخانه مرزی ارس با هدف جلوگیری از تغییر مسیر رودخانه، اصلاح مسیر طبق نقشه پروتکل مرزی سال1334 و بازپس‌گیری اراضی که به‌دلیل فرسایش رودخانه به سمت ساحل ایران از دسترس خارج شده‌اند، انجام شد اما هر چندسال یک‌بار به‌دلیل حرکت رودخانه، مرز آبی بین ایران و 2کشور شمالی خود به نفع آنها جابه‌جا می‌شود.
مدیرکل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «علاوه بر اصلاح مرز آبی میان ایران، آذربایجان و ارمنستان، رودخانه ارس برای جلوگیری از فرسایش و تخریب اراضی مرغوب کنار رودخانه و محافظت در برابر سیلاب‌ها نیاز به ساماندهی مرتب و منطبق بر زمانبندی دارد.» یوسف غفارزاده با بیان اینکه بخش دیگری از رودخانه در آذربایجان غربی و بخشی در اردبیل قرار گرفته است، می‌افزاید: «در این 2استان هم عملیات ساماندهی رودخانه ارس در جریان قرار دارد، اما مشکل ناپایداری رودخانه در بستر حرکتی است.» به گفته این مقام مسئول، ساماندهی رود ارس با همکاری بخش‌های مختلف دولتی و نهادهای فعال در مرز انجام می‌شود. بنا بر اعلام مسئولان وزارت نیرو، طی ۳۰سال اخیر با ساماندهی ۶۱کیلومتری مناطق پرخطر رودخانه ارس در شمال غرب ایران ۱۲۵۰هکتار از اراضی از دسترس خارج شده در مرز مشترک با کشور جمهوری آذربایجان، بار دیگر به خاک ایران بازگردانده شده است.
برداشت مستمر آب و چالش زیست‌محیطی
رود ارس از ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی 1070کیلومتر به دریای خزر می‌ریزد که 475کیلومتر آن مرز بین کشور ایران با ارمنستان و آذربایجان را تشکیل می‌دهد. نیمی از این مسیر در محدوده آذربایجان شرقی و بقیه در محدوده اردبیل و آذربایجان غربی است. اما برداشت مستمر آب و ورود فاضلاب به رودخانه از سوی همسایگان، مشکلات جدی برای رود ارس ایجاد کرده است؛ مشکلاتی که وزیر نیرو معتقد است این وزارتخانه به‌طور مستمر و دائمی آن را پیگیری می‌کند.
به‌گفته رضا اردکانیان آلودگی رودخانه ناشی از ورود پساب‌های صنعتی جمهوری ارمنستان است که در همه اجلاس‌ها، نشست‌ها و یادداشت تفاهم‌های دوجانبه با این جمهوری مورد تأکید
قرار می‌گیرد.
او همچنین از رایزنی با وزارت امور خارجه برای برگزاری نشست چهارجانبه بین ایران، ارمنستان، آذربایجان و ترکیه خبر می‌دهد و اظهار امیدواری می‌کند با طی مراحل اداری، نشست مذکور به میزبانی ایران برگزار شود.
افزایش غلظت آلاینده‌های ارس
یک کارشناس محیط‌زیست در این‌باره می‌گوید: «وجود سدهای متعدد روی ارس و برداشت مستمر آب از یک‌سو و ورود فاضلاب‌های صنعتی از سوی دیگر به مشکلات محیط‌زیستی این رود دامن زده است.» نادر غلامی با بیان اینکه رودخانه مرزی ارس با عبور از چند کشور مشکلات متعددی را متحمل می‌شود، می‌افزاید: «مشکلات زیست‌محیطی موجب شده است ماهی‌ها و موجودات زنده آبزی، زندگی چندان راحتی در آن نداشته باشند که نمونه آن مرگ میلیون‌ها ماهی در چند سال اخیر در این رودخانه است.»
به‌گفته وی، هم‌اکنون شهروندان ساکن شهر جلفا و دیگر شهرهای حاشیه‌ای رود ارس از بوی نامطبوع رودخانه رنج می‌برند و حتی آبی که از رودخانه ارس، وارد دشت گردیان در هادی‌شهر می‌شود هم کیفیت خوبی ندارد و فقط برای آبیاری باغ‌های این منطقه استفاده می‌شود و افراد بومی برای آب‌تنی و حتی تامین آب چهارپایان هم از این آب استفاده نمی‌کنند.
غلامی به کاهش برداشت ماهی از سد ارس هم اشاره و عنوان می‌کند: «مردمی که چند سال قبل به منطقه سفر کرده بودند شاهد وفور فروش ماهی در این منطقه مرزی توسط ماهیگیران محلی بودند، اما کاهش جمعیت ماهی‌های وحشی آبی موجب شده ماهیگیری برای افراد بومی مقرون‌به‌صرفه نباشد که علت آن هم افت کیفیت آب است.»
وی تأکید می‌کند ورود فاضلاب به رودخانه ارس از سوی کشورهای مختلف همواره مورد مناقشه بوده، اما نتیجه نهایی این موضوع با تداوم برداشت بی‌رویه آب ارس، کاهش آب سالم و افزایش غلظت آلاینده‌ها در آب است.
***
وزیر نیرو در جشن پنجاهمین سالگرد بهره‌برداری مشترک ایران و جمهوری آذربایجان پایش مشترک سراسری کمی و کیفی رودخانه مرزی ارس، پیش‌بینی و هشدار سیل برای پیشگیری از بروز خسارت به تأسیسات آبی و اراضی پایین‌دست، تلاش برای تشکیل کمیسیون چهارجانبه کشورهای حوضه آبریز ارس را از مهم‌ترین زمینه‌های همکاری پیش‌رو در حوزه آبریز ارس دانست؛ همکاری‌ای که فعالان محیط‌زیست را امیدوار کرده است در آینده حداقل کمی از چالش‌های ارس کم شود.