شوک فرانسه و آلمان به روابط اروپا-آفریقا

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

اعتراف اخیر فرانسه و آلمان به‌عنوان 2کشور قدرتمند اروپایی به نسل‌کشی در آفریقا، فصل جدیدی را در روابط بین 2قاره رقم زده است. پاریس و برلین به‌تازگی مسئولیت نقشی را که در کشتار صدها هزار نفر در طول قرن بیستم در کشورهای رواندا و نامیبیا داشتند، پذیرفتند؛ حرکتی که اگرچه به اعتقاد تحلیلگران، حاکی از تلاش اروپا برای اصلاح روابط با شرکای کلیدی خود در آفریقاست، اما از آنجا که وجهه قانونی و رسمی ندارد، در بین مردم این کشورها با واکنش‌های چندان مثبتی روبه‌رو نشده است.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه پنجشنبه گذشته در سخنرانی مراسم یادبود قربانیان نسل‌کشی رواندا در کیگالی، پایتخت این کشور، گفت: «فرانسه وظیفه دارد تا با حقایق تاریخی روبه‌رو شود و نقش خود را در مشقت‌هایی که به مردم رواندا تحمیل شده، به رسمیت بشناسد.» او با اشاره به اینکه کشورش به‌صورت ناخودآگاه از این نسل‌کشی حمایت کرد و قصدش فقط پیشگیری از یک درگیری منطقه‌ای بود، از مردم رواندا خواست تا فرانسه را ببخشند.
27سال پیش حدود 800هزار نفر از قوم توتسی در طول 100روز قتل‌عام شدند. رهبران فرانسه در آن زمان از قوم هوتو که بر رواندا حکومت می‌کرد و مسئول این جنایت بود، حمایت کردند. در طول این سال‌ها پاریس همواره از زیر بار نقشی که در این زمینه داشت، شانه خالی کرده بود. هرچند خیلی از مردم رواندا معتقدند که مکرون هنوز رسما عذرخواهی نکرده است. اما پل کاگامه، رئیس‌جمهور رواندا گفته که ارزش این سخنان از عذرخواهی رسمی بیشتر بود. به‌گفته او، سخنان مکرون گام مهمی در اصلاح روابط 2کشور بوده است. تنها چند ساعت بعد از سخنان رئیس‌جمهور فرانسه، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان نیز با انتشار بیانیه‌ای اعتراف کرد که کشورش مسئول کشتار جمعی ده‌ها هزار نفر از اقوام هیررو و ناما در نامیبیا در اوایل قرن بیستم -زمانی که نامیبیا مستعمره آلمان بود- بوده است. او در این بیانیه‌ اعلام کرد: «آنچه نیروهای نظامی آلمان در دهه1900 در نامیبیا مرتکب شدند را تنها می‌توان در یک کلمه توصیف کرد: نسل‌کشی.» بین سال‌های 1904 تا 1908 اقوام هیررو و ناما در واکنش به تصرف زمین‌هایشان به ‌دست آلمانی‌ها، قیام کردند اما با سرکوب گسترده نظامیان این کشور مواجه شدند. گفته می‌شود در این درگیری‌ها ۸۰هزار نفر از این اقوام اقلیت‌ کشته شدند. برلین ضمن عذرخواهی از مردم نامیبیا، وعده داده که 1.1میلیارد یورو به این کشور غرامت پرداخت کند. قرار است این پول در طول 30سال آینده در پروژه‌های درمانی و کشاورزی سرمایه‌گذاری شود.

فرانسه و رواندا
دولت رواندا که همواره پاریس را به‌دلیل نقض حقوق بشر در آفریقا مورد انتقاد قرار داده، چند‌ماه پیش گزارشی 592صفحه‌ای درباره جزئیات نقش فرانسه در نسل‌کشی بهار سال1994 منتشر کرد. کارشناسان معتقدند همین گزارش در نهایت موجب شد پاریس در برابر این ادعا تسلیم شود.
در دهه1990، فرانسه به رواندا که یک کشور فرانسوی‌زبان است، به‌عنوان یک فرصت برای رویارویی با گسترش نفوذ کشورهای انگلیسی‌زبان مانند اوگاندا، کنیا و تانزانیا در آفریقا نگاه می‌کرد. در آن زمان، پاریس از حکومت شبه‌نظامیان ناسیونالیست هوتو به رهبری گرگور کایباندا که قدرت را در سال1962 به‌دست گرفته بود و طی سال‌های بعد دست به قتل‌عام توتسی‌ها زد، حمایت کرد. درحقیقت هوتویی‌ها معتقد بودند که قوم توتسی مسئول قتل جوونال هابیاریمانا، رئیس‌جمهور وقت رواندا در سال1994 بودند.
خیلی از کارشناسان معتقدند که سخنان مکرون تنها با هدف اصلاح روابط با رواندا بیان نشده، بلکه نیت اصلی او کسب وجهه در کل قاره آفریقاست. پاریس مدت‌هاست که نگران کاهش نفوذ خود در رواندا بوده است. این کشور با وجود اینکه پیوند تاریخی‌ با انگلیس نداشت، سال2009 به اتحادیه کشورهای مشترک‌‌المنافع پیوست. از سوی دیگر، فرانسه خود را در یک میدان رقابت می‌بیند. در سال‌های اخیر، روسیه با فروش هواپیما و اسلحه به کشورهایی که مستعمره سابق قدرت‌های اروپایی بودند، نفوذ گسترده‌ای در این کشورها به‌دست آورده است. چین نیز با کمک مالی و پرداخت وام به کشورهای آفریقایی در حال توسعه قدرت خود در این قاره است. این کشور حتی سال2012 مقر جدید اتحادیه آفریقا را در آدیس‌آبابا، پایتخت اتیوپی بنا کرد. با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند که حرکت رئیس‌جمهور فرانسه، اساسا یک پیروزی دیپلماتیک را برای کاگامه و حزب جبهه میهن‌پرستی رواندا که در سال‌های اخیر مورد انتقاد فراوان قرار گرفته بود، رقم زد. دولت رواندا در سال‌های اخیر فضای خفقان‌آوری در این کشور ایجاد کرده است. فعالان حقوق بشر رواندا، مکرون را به‌دلیل نادیده‌گرفتن این اقدامات دولت، مورد انتقاد قرار داده‌اند.

آلمان و نامیبیا
اعتراف آلمان به ‌دست‌داشتن در نسل‌کشی نامیبیا نیز با حاشیه‌هایی همراه بوده است. این موضع‌گیری در شرایطی است که برلین قصد دارد از طریق ارائه کمک مالی و انسانی به مأموریت حفاظت صلح سازمان ملل متحد در کشور مالی، نفوذ خود در کشورهای جنوب صحرای آفریقا را گسترش بدهد. اعلام موضع آلمان اگرچه با استقبال دولت نامیبیا روبه‌رو شد، اما واکنش تند نمایندگان 2اقلیت ناما و هیررو که توسط سربازان آلمانی قتل عام شدند را به‌دنبال داشت. آنها معتقدند که 1.1میلیارد یورو برای جبران خونی که از نیاکانشان ریخته شده، کافی نیست. این گروه که در برخی مناطق دست به تظاهرات هم زدند، اینکه وزیر خارجه آلمان در سخنانش به آنها اشاره‌ای نکرده و فقط دولت را خطاب قرار داده را «اقدامی توهین‌آمیز» خوانده‌اند. قرار است فرانک والتر اشتاین ‌مایر، رئیس‌جمهور آلمان به‌زودی به نامیبیا سفر کند و در یک سخنرانی رسمی از دولت و مردم این کشور عذرخواهی کند.
بازماندگان اقوام ناما و هیررو همچنین می‌گویند این کار آلمان در جهت حمایت از حزب حاکم یعنی سازمان خلق آفریقای جنوب غربی که از سال1990 و از زمان استقلال این کشور در رأس قدرت است، انجام شده است. این حزب تحت کنترل قوم اوامبو که اکثریت جمعیت نامیبیا را تشکیل می‌دهند، قرار دارد. برخی دیگر از منتقدان آلمان معتقدند که این کشور باید غرامت را به خانواده‌های قربانیان پرداخت کند، نه اینکه آن را به سرمایه‌گذاری در طرح‌های عمرانی دولتی اختصاص دهد. در حقیقت، مشکل اینجاست که آلمان زیر بار نسل‌کشی به مفهوم واقعی آن طبق قوانین بین‌المللی نرفته و قرار است این پول را تحت عنوان «کمک داوطلبانه» به دولت نامیبیا بپردازد.