شناسایی نقاط بی ‌دفاع برای کودکان

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

زیستگاه شهری، ظرف اصلی رشد و پرورش کودک تلقی می‌شود که مظروف آن باید به‌گونه‌ای مهیا شود که کودکان یک جامعه شهری در آن احساس آرامش، امنیت و مشارکت اجتماعی فعال همراه با احساس سرزندگی و شادی داشته باشند. لذا ایمن‌سازی شهر و افزایش ضریب امنیت فضاهای عمومی از طریق طراحی مناسب فضا متناسب با نیازها و الگوهای رفتاری کودکان، می‌تواند فضایی مناسب و دوستدار کودک در شهر ایجاد کند. اما امروز خطرات محیط‌های جغرافیایی در شهرها، عقب‌نشینی کودکان به محیط خانه و محدود‌کردن آنها برای حضوری پویا در محیط‌های شهری را در پی داشته است. در خانه‌ماندن و حضور کم‌رنگ در فضاهای شهری و محروم‌ماندن از بازی‌های گروهی همچنین مانوس‌شدن بیشتر کودکان با فضای اجتماعی به‌ویژه در بحران کرونا موجب‌شده تا آنها راحت‌تر در معرض هجمه‌هایی از ناامنی روانی قرار بگیرند و پیش‌نیازهای رشد سالم را از دست بدهند و در آینده در معرض آسیب‌های اجتماعی زیادی قرار بگیرند.


تقویت مشارکت اجتماعی
اهمیت به کودکان و مهیا‌کردن فضایی امن و شاد برای حضور آنها در شهر در جهت رشد سالم موجب شد تا 12سال پیش شورای شهر، مصوبه‌ای را تحت عنوان شهر دوستدار کودک تصویب و شهرداری را ملزم کند که در جهت تحقق این الگو، دستورالعمل‌هایی را تدوین و اجرا کند. در طول سنوات گذشته هم اقداماتی در این حوزه انجام شده است. مجتبی دانشور، مدیرکل آموزش‌های شهروندی شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری درخصوص این طرح می‌گوید: «تا زمانی که کودکی در زندگی روزمره خود احساس امنیت نکند، هیچ پیشرفتی در ساختار شخصیتی خود نخواهد داشت. یکی از راه‌های ایجاد امنیت برای کودکان، فراهم‌کردن فضاهایی برای مشارکت فعال و پویا برای آنهاست؛ چرا که این مشارکت احساس شادی و نشاط را برای کودکان به همراه خواهد داشت و به مرور انجام فعالیت‌های گروهی، اعتماد‌ به‌نفس آنها را بالا می‌برد. لذا یکی از مباحث در شهر دوستدار کودک دسترسی تمام کودکان به خدمات فرهنگی و هنری است تا آنان را ترغیب به مشارکت فعال کنیم و بتوانند در فضای امن مشارکت، استعدادهای هنری خود را شکوفا کنند. بر همین اساس بود که خانه‌های کودک در سراهای محلات و همچنین پارک‌های ترافیک را در تمام مناطق شهرداری تهران تاسیس کردیم. همچنین در حوزه سلامت و ایمنی قوانین و مقرراتی را در بخش حمل‌ونقل وضع کردیم که در حال اجراست. در حوزه پارک‌ها نیز برنامه‌هایی را در جهت تحقق شهر دوستدار کودک وضع کردیم تا روحیه نشاط و بازی را در آنها پرورش دهیم».

خانه‌های مادر و کودک
رئیس دبیرخانه شهر دوستدار کودک می‌گوید: «یکی از عواملی که باید به آن توجه ویژه می‌داشتیم رابطه بین کودک و مادر است. تحقیقات نشان داده است که اگر مادر احساس امنیت کافی نداشته باشد، به‌راحتی می‌تواند این احساس را به فرزند خود منتقل کند. بنابراین سعی کردیم در فضاهای شهری، خانه‌های مادر و کودک را احداث کنیم تا مادران به همراه کودکان خود درصورت احساس نیاز از این فضاها بهره ببرند. این خانه‌ها هم‌اکنون در پایانه‌های مسافربری، میادین تره‌بار و فروشگاه‌های شهروند و ایستگاه‌های مترو احداث شده‌اند. این طرح در اواخر سال 99به تصویب کمیسیون ماده‌5 رسید که طبق آن تمام مجتمع‌های فرهنگی، هنری و تجاری سطح شهر تهران که احداث می‌شوند، ملزم هستند خانه مادر و کودک را با استانداردهای لازم احداث کنند». وی می‌افزاید: «یکی از ضعف‌هایی که در تحقق شهر دوستدار کودک داشتیم این بود که آیین‌نامه‌ها به‌طور منظم و مدون در این خصوص تدوین نمی‌شدند. اما خوشبختانه اخیرا کمیسیون ماده5 مصوبه‌ای را داشت درخصوص مجتمع‌های مسکونی در حال ساخت که باید استانداردهایی را درخصوص امکانات فرهنگی و ایمنی کودکان به‌عنوان مجتمع‌های مسکونی دوستدار کودک داشته باشند که اتفاق خوب و مبارکی در این حوزه بود».

پایش 13محله
هم‌اکنون 13محله شهر تهران را با محورهای شهر دوستدار کودک در حوزه‌های مختلفی مانند سلامت و ایمنی، امنیت، مشارکت، نور‌مناسب محیط، فضای سبز و زمین‌های بازی و... مورد ارزیابی و پایش قرار دادیم و برنامه‌های عملیاتی و اسناد بالادستی این محلات آماده و ابلاغ شده است و شهرداران مناطق می‌توانند براساس این برنامه‌ها، اقدامات لازم را انجام دهند. دانشور می‌گوید: «ما در 13محله شناسایی نقاط بی‌دفاع برای کودکان را در برنامه شهر دوستدار کودک داریم. این نقاط را روی نقشه لکه‌گذاری کردیم و همکاران ما این کار را انجام می‌دهند تا نقاط را اصلاح کنند. در مجموع در اقدام اول پیمایش میدانی و نقطه به نقطه محله را  در دستور کار داریم تا نقاط آسیب‌زا برای کودکان شناسایی شود. 
اقدام دوم هم توجه به دیدگاه کودکان و دخیل‌کردن نظر و ایده‌های آنها در اداره شهر است. دستورالعمل مناسب‌سازی‌ پارک‌ها، زمین‌های بازی، پاتوق‌های بازی، خانه‌های کودک و علائم و نشانه‌ها، تدوین شده و در اختیار معاونت معماری شهرسازی قرار گرفته که به لحاظ ضوابط شهرسازی هم دوستان نظراتشان را بگویند تا انجام شود. ما تا قبل از این، هیچ دستورالعملی نداشتیم که بگوییم به‌عنوان مثال یک زمین بازی دوستدار کودک باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد. علت اینکه ما به سراغ محلات رفتیم این بود که بتوانیم معیار و مقیاسی برای مشارکت داشته باشیم. از آنجا که کودکان در آن محیط حرکت می‌کنند و به مدرسه و پارک می‌روند، ما امکان گرفتن مشارکت از آنها را داریم. در این سال‌ها ما به‌واسطه جلب مشارکت بچه‌ها سعی کردیم اعتماد به نفس را نیز در آنها تقویت کنیم. در سال 98 یک مسابقه با عنوان نقاشی کودکان در تهران در محلات با موضوع «شهری که من دوست دارم» برگزار کردیم. سال‌99 که اوج کرونا بود ما یک جمله به موضوع این مسابقه اضافه کردیم؛ «شهری که من دوست دارم از پشت پنجره خانه‌مان ببینم» با توجه به اینکه بچه‌ها بیشتر در منزل بودند. فراخوان دادیم و کارگاه‌هایی را برگزار کردیم تا با تعدادی از این بچه‌ها کار کنیم و هم مهارت‌شان را افزایش دهیم و هم حس مشارکت‌شان را تقویت کنیم. در دور اول 2هزار و دور دوم 14هزار اثر ارسال شد. این آثار در یک نمایشگاه درآمد و در سال‌98 در 3نوبت در شهر تهران اکران شد. کارهای سال 99 هم تابستان امسال در شهر اکران می‌شود. این چنین اقداماتی هم در راستای هویت‌بخشی به کودکان است و هم اینکه ما کودکان را به‌عنوان شهروندان فعال و پویا معرفی می‌کنیم».
البته دسترسی نداشتن به کودکان در شرایط کنونی کار را کمی دشوار کرده و بیشتر تلاش می‌شود که  با برگشتن جامعه به شرایط عادی و حضور کودکان در شهر از طریق فضای مجازی اقدامات انجام شود. رئیس دبیرخانه شهر دوستدار کودک می‌گوید: «هزار کودک و نوجوان با ما در آموزش‌های شهروندی که در بستر فضای مجازی سال گذشته برگزار شد، ارتباط داشتند. امسال نیز در مسابقه انشا‌نویسی از طریق فراخوان مجازی، 4هزار انشا ارسال شد. ما در بسترهای اینستاگرام، آپارات و سایت مدرسه تابستانه و تلگرام آموزش‌هایی را نشر داده‌ایم که خوشبختانه استقبال خوبی هم شده است. در سامانه شاد در تهران نزدیک 60هزار دانش‌آموز از آموزش‌های ما استفاده کردند. ما با همکاری آموزش و پرورش در حال تدوین برنامه‌هایی هستیم تا از طریق فضای مجازی، برنامه‌های آموزشی درخصوص مقابله با ترس، افزایش اعتماد به‌نفس و ایجاد حس امنیت درونی و پرورش آنها در کودکان و به‌طور کل موضوعات پیرامون کودکان تولید و نشر دهیم. البته ویژه‌تر آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باید روی این موضوع کار کنند.  هرچند در این مورد یک قدم قبل‌تر نیاز به آموزش والدین است. ما در این حوزه به همراه اداره کل امور بانوان در حال چیدن برنامه‌هایی هستیم که در تابستان آنها را اجرایی کنیم».