اکران در خرداد پرحادثه

یاور یگانه- روزنامه‌نگار

خرداد پر از حادثه است اما نه برای سینماها. در سینماها هیچ خبری نیست. رخوت و خمودی به جان سینماها افتاده و معلوم هم نیست چه زمانی این وضع تغییر کند. تنها چیزی که مشخص است اینکه در خرداد، گشایشی برای سینماها رخ نمی‌دهد. فعلا در بر همین پاشنه می‌چرخد و همین فیلم‌هایی که هرچه زور داشته‌اند برای جذب تماشاگر زده و دیگر رمقی برایشان نمانده، روی پرده می‌مانند تا خرداد بگذرد و انتخابات ریاست‌جمهوری تمام و تکلیف دولت جدید مشخص شود. سینماها هنوز باید دندان روی جگر بگذارند تا بالاخره زمانش برسد و بازگشت تماشاگران به سینماها را جشن بگیرند. برای تعیین تاریخ دقیق بازگشت تماشاگران به سینما به پیشگویی به اشتهار نوستراداموس نیاز است که جز مهارت طالع‌بینی نجومی، از معادلات پیچیده اقتصادی سینمای ایران هم سر درآورده و بتواند اتفاقات پیش‌بینی‌نشده و مناسبات عجیب‌وغریب این سینما را هضم کند و آنقدر جسور و خودرأی و حتی ساده‌لوح باشد که‌ تصویری زیبا از صف‌های طولانی در مقابل گیشه سینماها تصویر کند. فعلا آنچه مشخص است اینکه در بحبوحه انتخابات و در حضور واکسیناسیون کند، فیلم‌های نفروش و وضع نامناسب اقتصادی کمتر کسی دل و دماغ سینمارفتن دارد.

سینما در وقت اضافه
سینما، مثل هر کسب‌وکار دیگری به مشتری نیاز دارد، اما سینمای ایران سال‌هاست که به تزریق حمایت خو کرده و حالا که دیگر کاری از دست دولت ساخته نیست، خودش نمی‌تواند گلیمش را از آب بیرون بکشد و به معجزه یا شاید هم رئیس‌‎جمهور و دولت جدید نیاز دارد تا شاید فکری به حالش کنند. مسئولان فعلی دیگر نه انگیزه و نه توان ایجاد تغییری در وضع سینماها دارند و نه زمانی برایشان باقی مانده است. آخرین کار مهم سازمان سینمایی برگزاری سی و هشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر در شرایط وفور مرگ‌ومیر ناشی از کروناست که پیش از انتخابات برگزار می‌شود و فارغ از اهمیت و نتیجه‌اش، مسئولان کنونی سازمان سینمایی و دبیر جشنواره در وصف شکوه برگزاری آن سخنرانی‌ها خواهند کرد. برای سینمایی که اتکایش به حمایت دولتی است، بیلان کاری هم از اثرگذاری و هم از شفافیت مالی مهم‌تر است. اما اکران سینماها نه با جشنواره و نه با شعار و نشست‌خبری رونق نمی‌گیرد و چراغ سینماها همچنان خاموش خواهد ماند. صاحبان آثار هم حاضر به اکران آثارشان در این وضعیت نیستند. طبق گفته مرتضی شایسته، دبیر شورای صنفی نمایش، در جلسه این شورا در هفته گذشته هیچ فیلم جدیدی متقاضی اکران در سینماها نبوده است. شایسته پیش‌تر از اکران فیلم «گل به‌خودی» ساخته احمد تجری خبر داده بود که ظاهرا این فیلم هم فعلا پشت چشم نازک کرده و احتمالا بعد از تعطیلات 14و 15خرداد روی پرده خواهد رفت. نیازی به رمال و فالگیر نیست تا بتوان گفت که بخت سینما با این فیلم باز نخواهد شد و چه بسا این فیلم در شرایط عادی غیرکرونایی هم فروش چشمگیری نمی‌کرد.

انتخابات و اکران
در اقتصاد دولتی، تغییر دولت‌ها حتی اگر نتواند به مهار تورم بینجامد، اما باز هم چشم‌ها به انتخابات است تا از وضعی که پس از روی کار‌آمدن دولت جدید رقم می‌خورد، دورنمایی دیده شود. سینما هم از این قاعده مستثنا نیست و حالا به جز کرونا و قهر تماشاگر و نبود فیلم خوب و گرانی بلیت و هزار و یک مشکل دیگر، انتخابات هم یکی دیگر از دغدغه‌های سینماست. آخرین انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در روز جمعه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ برگزار شد. با اینکه در آن ایام خبری از کرونا و رکود سینما نبود، طبق «گزارش فروش سینمای ایران در اردیبهشت 1396» که معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی سازمان سینمایی منتشر کرده، تعداد تماشاگران سینما در اردیبهشت 1396به رقم 2میلیون و 19هزار نفر رسید که نسبت به فروردین همان سال 37درصد و نسبت به‌ماه مشابه‌خود در سال 1395نیز 34درصد کاهش داشته است. طبیعتا با یک نمونه نمی‌توان قضاوت آماری کرد ولی براساس آخرین تجربه دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران می‌توان گفت که در‌ماه انتخابات تعداد تماشاگران سینما با افت مواجه شده است. هرچند در مقابل این ادعا می‌توان استدلال کرد که در اردیبهشت 1396فیلم‌های نوروزی دوره اوج فروش خود را پشت‌سر گذاشته بودند و در اردیبهشت با افت تماشاگر مواجه شدند.  در انتخابات آن سال، نامزدهای انتخاباتی برای پیروزی بر دولت مستقر کار سختی داشتند و حدس‌ها بر این بود که دولت یازدهم سکان دولت دوازدهم را در دست خواهد داشت. اما شرایط انتخابات این دوره متفاوت است و سینما نه فیلم خوبی در چنته دارد و نه فشارهای اقتصادی و کرونا به مردم فرصت می‌دهند که دل و دماغ سینما‌رفتن داشته باشند.

سینماهایی که نمی‌خواهند سینما باشند
طبیعی است که وقتی کسب‌وکاری با ضرر و زیان همراه است، صاحب آن کسب‌وکار به فکر تغییر شغل بیفتد. برخی سینمادارها که امیدی به بهبود اوضاع سینما ندارند، به‌دنبال تغییر کاربری سینمایشان هستند. در این‌باره محمد قاصداشرفی، رئیس انجمن سینماداران، به ایسنا گفته: «در همین یکی دو‌ماه ابتدایی سال، مدیران چند سینما در تهران و شهرستان‌ها درخواست تغییر کاربری ارائه کردند که این ماجرای سال گذشته ما هم بود و با درخواست تغییر کاربری سینما «عصر جدید» که فعلا تعطیل شده و سینما «بلوار» روبه‌رو شدیم. به همین دلیل از آنجا که نمی‌خواهیم این اتفاق ادامه پیدا کند، تلاش می‌کنیم با صاحبان سینماهایی که متقاضی تغییر کاربری هستند مذاکره و آنها را از انجام این کار منصرف کنیم چون اگرچه حدود ۱۶‌ماه است که سینما یا تعطیل‌ بوده یا استقبالی از آن نشده و با مشکلات مالی و حتی ورشکستگی روبه‌رو شده، اما باز هم این روند به ضرر سینماست». با رونق هرچه بیشتر شبکه نمایش خانگی و رکود ادامه‌دار سینماها شاید روزی برسد که دولت‌ها مشکل زیادی از بابت سینما نداشته باشند و با بالا‌رفتن قیمت‌ها و به تبع آن خارج‌شدن فرهنگ و هنر از سبد خانواده‌ها، سینما طی سال‌های آتی آنقدر کم‌مشتری و متروک‌ شود که دیگر به هدایت و نظارت هم نیاز نباشد؛ هرچند بعید است مزه حمایت در هیچ دولتی از زیر زبان سینما برود.

حمایت 2میلیاردی
در شرایطی که تهیه‌کنندگان راضی به اکران آثارشان نیستند، سینماداران که کسب‌وکارشان را در خطر می‌بینند، از دولت توقع دارند که با حمایت از فیلم‌ها زمینه را برای رونق سینماها فراهم کنند. محمدرضا صابری، دبیر و سخنگوی انجمن سینماداران، در برنامه «سینمامعیارِ» رادیو «گفت‌وگو» گفته: «متأسفانه امروز شاهد بی‌توجهی کامل دولت به سینماداران هستیم. به همین‌خاطر هفته گذشته نامه‌ای خطاب به رئیس سازمان سینمایی نوشتیم و در آن از تعطیلی یک سوم سینماهای سراسر کشور (بعد از بازگشایی سالن‌های سینما) خبر دادیم و خواستار حمایت مالی حداقلی از پنج فیلم «دینامیت» (مسعود اطیابی)، «چپ راست» (حامد محمدی)، «درخت گردو» (محمدحسین مهدویان)، «انفرادی» (مسعود اطیابی) و «عروسی مردم» (مجید توکلی) شدیم تا تهیه‌کنندگان این آثار را راضی به نمایش فیلم هایشان در این شرایط کنند.» صابری  میزان حمایت مالی لازم را برای راضی کردن تهیه‌کنندگان به اکران آثارشان دو میلیارد تومان اعلام کرده و گفته: بسیاری از تهیه‌کنندگان در شرایط فعلی خیلی به‌دنبال سود نیستند و هدف اصلی‌شان رونق گرفتن دوباره سالن‌های سینماست. به همین‌خاطر با یک هزینه حداقلی حدود ۲میلیارد تومان که هزینه‌های اولیه آنها را برگرداند راضی به نمایش فیلم های‌شان هستند. امیدواریم سازمان سینمایی با این پیشنهاد موافقت کند و بتوانیم بعد از تعطیلات نیمه خرداد از هفدهم خرداد شاهد نمایش فیلم‌های جدید   باشیم. مطمئن هستم که مردم با نمایش این فیلم‌ها استقبال قابل توجهی از سینماها خواهند داشت و به سالن های سینما برخواهند گشت.» این پیشنهاد صابری بی‌سابقه نیست و چه بسا بتوان گفت نگاهی به تجربه فیلم «یدو» ساخته مهدی جعفری دارد که بهترین فیلم سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر شد، اما در ایام عید نوروز، بدون اکران در سینما، به روی آنتن تلویزیون رفت. محمدرضا مصباح، تهیه‌کننده فیلم، در برابر انتقادها که چرا فیلم را بدون اکران در سینما به تلویزیون سپرده، اعلام کرده بود: «بیش از ۲میلیارد تومان مبلغ قرارداد ما با تلویزیون برای دوبار پخش خواهد بود.» حالا هم قرار است «یدو» تا چند روز آینده به‌صورت آنلاین اکران ‌شود. شاید اگر حمایت دومیلیاردی شامل تهیه‌کنندگان دیگر هم شود، آنها هم حاضر شوند فیلم هایشان را حتی، به جای نمایش در سالن‌های خالی، به تلویزیون بفروشند.