اکتشاف آب‌های کارستی در دستور کار سازمان زمین‌شناسی

 اجرای طرح ملی اکتشاف آب‌های کارستی برای نخستین‌بار در کشور به‌عنوان طرح ملی و با استفاده از آخرین فناوری‌های روز جهان از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام می‌شود.

مسعود مرسلی، مشاور رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، دراین باره به ایرنا، گفت: آب‌های کارستی به آب‌هایی اطلاق می‌شود که در سازندهای سخت کربناتی (آهکی و دولومیتی) بر اثر انحلال و شکستگی در طول زمان زمین شناسی تجمع پیدا می‌کنند؛ غار علیصدر همدان، یک نمونه بارز آن است.

او گفت: ایران، همراه با کشورهای یوگسلاوی سابق (کرواسی و صربستان کنونی)، جمهوری چک، فرانسه، آمریکا و چین در زمره کشورهای پرپتانسیل آب کارستی جهان قرار دارند.
مرسلی تصریح کرد: مطالعات زمین‌شناسی جدی در این زمینه از حدود 2سال پیش آغاز و مشخص شد 11درصد مساحت کشور از پتانسیل آب کارست برخوردار است و سازمان زمین شناسی نیز به‌دنبال شناسایی و معرفی مناطق پرپتانسیل‌تر در بین این 11درصد وسعت است. او گفت: اکنون کوه‌های «هزار مسجد» در شمال شرق ایران که منطقه‌ای به طول 100و عرض 40کیلومتر بین مرز ایران و ترکمنستان و در برگیرنده شهرهای مشهد، قوچان، شیروان و بجنورد است، برای مطالعات تکمیلی انتخاب شده و یک سری حفاری‌ها، نمونه برداری‌ها و بازدیدهای صحرایی در آن انجام شده است. مشاور رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی یادآورشد: مهرماه 95در بیست و یکمین جلسه شورای‌عالی آب مصوب شد که کارگروهی متشکل از وزارت نیرو و سازمان زمین‌شناسی همراه با سازمان حفاظت محیط‌زیست به انجام مطالعات کارست در کشور بپردازند. وی خاطرنشان کرد: مطالعاتی که تاکنون در عرصه آب کارستی در کشور انجام شده بود، از طریق ژئومتریک زمینی بود، اما اکنون درنظر داریم برای نخستین بار در خاورمیانه آن را با کمک اروپایی‌ها به شیوه ژئومتریک هوایی به انجام برسانیم. سرعت عمل بالا، دقت و صحت بسیار بالا و عمق بررسی بیشتر (تا 400متر) ازجمله محاسن این شیوه در مقایسه با ژئومتریک زمینی است. آنطور که مرسلی می‌گوید: مناطق غربی کشور و هم‌مرز با عراق (کردستان و کرمانشاه) و پس از آن مناطق جنوبی کشور، سایر مناطق پرپتانسیل آب کارستی کشور است که در اولویت تحقیقات قرار دارند، به‌طوری که تصویربرداری‌های هوایی نشان داد آب‌هایی با دمای متفاوت از زیر خلیج‌فارس خارج می‌شود که آب کارستند. وی با بیان اینکه عمده آب‌های کارستی ایران به سمت کشورهای همسایه خروجی دارد، گفت: در کشورهای همسایه و اطراف ایران (به‌جز ترکیه) توانمندی آنچنانی برای مطالعات آب کارستی وجود ندارد.



 11درصد سازندهای کشور حاوی آب است

معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این‌باره گفت: به‌طور کلی منابع آب زیرزمینی در 2محیط مختلف قرار داشته و برداشت می‌شوند که نخستین آنها محیط‌های متخلخل گسسته‌اند که محیط آبرفتی نام دارند؛ اکثر دشت‌های کشور آبرفتی‌اند. دسته دوم، سازندهای سخت هستند که جنس آنها می‌تواند حتی از سنگ‌های آذرین، کربناته و غیره نیز باشد.

هدایت فهمی با اشاره به‌وجود 2دسته آبخوان در سازندهای سخت، افزود: دسته نخست آبخوان‌هایی هستند که در اثر گسل‌ها در سازندهای سخت به‌وجود می‌آیند و دسته دوم، سازندهای کربناتی کارستی نام دارند که بر اثر ورود آب باران قابلیت انحلال داشته و حفره‌ها و غارهای بزرگی در این سازند به‌وجود می‌آید.به گفته وی، نزدیک به 11درصد سازندهایی که در کشور می‌شناسیم از جنس کربناته بوده و در نتیجه کارستی‌اند که آب‌هایی بسیار با کیفیت در آنها جریان داشته و می‌توانند به مصرف شرب برسند.

فهمی تأکید کرد: حریم حفاظتی این آب‌ها باید حفظ شود، زیرا آلودگی به سرعت در آنها تأثیرگذار است. همچنین مقادیر این آب‌ها تحت‌تأثیر تغییرات اقلیمی (خشکسالی و ترسالی) کم و زیادشده و به‌صورت چاه و چشمه ظاهر می‌شوند؛ به‌عنوان نمونه چشمه‌هایی که در طاق بستان کرمانشاه وجود دارد، کارستی‌اند و شاهدیم در زمان خشکسالی به سرعت خشک می‌شوند.
 به گفته این مسئول وزارت نیرو، بیلان اولیه این آب‌ها در بهترین حالت 300میلیارد مترمکعب تخمین زده شده است، اما وقتی کشور با دوره طولانی خشکسالی مواجه شود، حجم این آب‌ها به کمتر از نصف (حدود 150میلیارد مترمکعب) کاهش می‌یابد.



مخالفت با برداشت آب‌های ژرف و حفر چاه‌عمیق

فهمی در ادامه به معرفی آب‌های ژرف یا فسیلی پرداخت که طی قرون و اعصار ایجاد شده و در زمین محصور شده‌اند و به‌طور عمده شور هستند. این آب‌ها متفاوت از آب‌های کارستی هستند. وی گفت: نباید به آب‌های ژرف دست درازی کرد، زیرا جزو منابع «فوق استراتژیک» آبی کشورها بوده و در شرایط استثنایی و اضطراری از سوی دولت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

او افزود: با هرگونه برداشت از آب‌های ژرف و فسیلی، همچنین چاه‌های عمیق مخالفم؛ زیرا جزو منابع آبی استراتژیک کشور بوده و باید برای روز مبادا حفظ شوند.