روایت مستندهای ایرانی از فوتبال
وقتی سیاست، فوتبال را دریبل می‌زند
فوتبال به‌عنوان یک پدیده مهم اجتماعی همواره زیر ذره‌بین اهالی سینما بوده و جنبه‌های سیاسی و اقتصادی آن هم گاهی دستمایه ساخت فیلم‌ها و مستندهای پربیننده شده است. ساخت مستند پرتره فوتبالیست‌های اسطوره‌ای چندان هم آسان نیست و بسیاری از کارگردان‌ها در میانه راه عطای ادامه کار را به لقایش بخشیده‌اند اما معدود کارگردان‌هایی هم بوده‌اند که از همه پیچ و خم‌ها عبور کرده‌اند و حاصل کار آنها مستندهایی است که برخی از آنها حتی بیش از فیلم‌های بلند سینمایی مورد اقبال عموم قرار گرفته‌اند. مستندهای فوتبالی گاهی به محل بحث و کری‌خوانی بین هواداران دو تیم بزرگ پایتخت هم بدل شده و همین جدل‌های هواداری نشان می‌دهد که فوتبال برای سینما چه سوژه ناب و پرطرفداری است.
من ناصر حجازی هستم/ کارگردان: امیر رفیعی
اگر می‌خواهید زندگی 62ساله یکی از بهترین دروازه‌بان‌های ایران از بدو تولد تا پرواز ابدی‌اش را مرور کنید، گزینه‌ای بهتر از تماشای مستند «من ناصر حجازی هستم» پیدا نخواهید کرد. این مستند که زندگی پر فراز و نشیب ناصر حجازی را روایت می‌کند، در برخی سینماها با زمان 108دقیقه اکران شد و در شبکه نمایش خانگی نسخه 165دقیقه‌ای آن در دسترس عموم قرار گرفت. پرفروش‌ترین مستند تاریخ سینمای ایران براساس طرحی از امیر رفیعی ساخته شد و هنرمندانی مثل شهاب حسینی، بهرام رادان، پرویز پرستویی، مسعود رایگان، مهران مدیری، رؤیا تیموریان و رضا یزدانی به‌عنوان گوینده در آن حضور دارند.
مهرداد/ کارگردان: سیدمرتضی رضوی
این مستند بلافاصله بعد از درگذشت مهرداد میناوند، بازیکن سابق تیم ملی فوتبال ایران و باشگاه پرسپولیس ساخته شده و زندگی بازیکن فوتبالیست فقید ایرانی را که هشتم بهمن‌ماه سال قبل به‌دلیل ابتلا به کرونا فوت کرد روایت می‌کند. مهرداد میناوند در یکی از محله‌های جنوب غرب تهران متولد شد و رشد کرد و این مستند، زندگی به‌خصوص ریشه‌های مذهبی میناوند را از زبان بچه محل‌ها و رفقای قدیمی او روایت می‌کند. در این مستند که به مناسبت چهلمین روز درگذشت مهرداد میناوند از شبکه ورزش هم پخش شد، دوستان قدیمی مهرداد از فعالیت‌های خیرخواهانه که از دید عموم پنهان می‌ماند می‌گویند.
دریبل/ کارگردان: پدرام بهرامی
مجموعه مستند «دریبل» به ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فوتبال می‌پردازد و تلاش می‌کند نگاه متفاوتی به فوتبال داشته باشد. مثلا بخشی از این مستند به رشد اقتصادی برزیل در سال 2014 و بعد از برگزاری مسابقات فوتبال جام‌جهانی می‌پردازد. در بخش دیگری از این مستند، کارگردان تلاش می‌کند با وصل کردن اتفاقات اقتصادی و سیاسی به فوتبال، تصویری تازه از این ورزش پیش روی مخاطب قرار بدهد؛ روایتی از تلاش سیاسیون برای ورود به مستطیل سبز و جهت دادن به آن مقاصد سیاسی‌شان که در بسیاری از کشورها به یک بدعت بدل شده است.
فرشاد آقای گل/ کارگردان: جعفر صادقی
فرشاد پیوس، یکی از برترین مهاجمان تاریخ باشگاه پرسپولیس است و زندگی ورزشی او دستمایه ساخت مستند «فرشاد آقای گل» شد. داستان مستند هم از این قرار است که یک عکاس علاقه‌مند به فوتبال با گذشت زمان به استعداد فوتبالیست نوجوانی به نام فرشاد پیوس پی می‌برد و تا انتهای فیلم، تماشاگر را با خودش همراه می‌کند. در واقع تماشاگر از لنز دوربین این عکاس زندگی ورزشی فرشاد پیوس را مرور می‌کند و تصاویرکمتر دیده شده‌ای را می‌بیند. نکته مهم این مستند حضور دو اسطوره فوتبال ایران یعنی علی پروین و علی دایی است و آنها به واسطه دوستی دیرینه‌ای که با فرشاد پیوس دارند زندگی ورزشی او را روایت می‌کنند.
پوکر/ کارگردان: محسن خان جهانی
کارگردان‌هایی که مستند ورزشی می‌سازند ذائقه هواداران دو تیم استقلال و پرسپولیس را هم درنظر می‌گیرند و خوب می‌دانند بخشی از موفقیت مستندهای ورزشی در گروی اقبال هواداران سرخابی است. مستند «پوکر» هم که روایتی از 4قهرمانی پیاپی پرسپولیس در لیگ برتر فوتبال ایران است با چنین رویکردی ساخته شده. این مستند هرآنچه پرسپولیس را به سمت این موفقیت تاریخی پیش برد به تصویر کشیده و برشی از روزهای طلایی این تیم در دوره معاصر است. محسن خان جهانی که قبلا هم چند فیلم ورزشی مثل «خاطرات یک قاضی»، «کلاه شیشه‌ای» و «لیدر» را ساخته، با ساخت این مستند پوکر کرده است.
آبی به رنگ آسمان/ کارگردان: امیر رفیعی
مستند «آبی به رنگ آسمان» دومین ساخته امیر رفیعی درباره باشگاه استقلال است. این مستند با استفاده از اطلاعات ثبت‌شده در مطبوعات و تلویزیون دوران قبل از انقلاب، تصویر دقیقی از تاسیس باشگاه استقلال را به مخاطب ارائه می‌دهد. مستند آبی به رنگ آسمان با حواشی بسیاری دست و پنجه نرم کرد و در نهایت به‌دلیل شیوع کرونا به‌طور آنلاین اکران شد. این فیلم مستند میزبان همه بازیکنان سال‌های دور و نزدیک استقلال بوده و همایون ارشادی، سیامک انصاری، فرهاد اصلانی، حمیدرضا آذرنگ و بابک حمیدیان وظیفه خواندن نریشن‌های مرحوم خشایار الوند را بر عهده دارند.
سلطان/ کارگردان: مجید توکلی
مستند 30دقیقه‌ای «سلطان» زندگی علی پروین، یکی از اسطوره‌های فوتبال ایران را روایت می‌کند. او که در فوتبال ایران با لقب سلطان شناخته می‌شود بعد از ساخت این مستند اعتراف کرد که برای قرار گرفتن مقابل دوربین کارگردان‌ها ساخته نشده است. مستند سلطان نخستین تجربه هنری مجید توکلی است و ساخت آن دو سال به طول انجامید. در این مستند هنرمندانی مثل عزت‌الله انتظامی، مسعود کیمیایی، رؤیا تیموریان و مسعود رایگان جلوی دوربین رفته‌اند و از بین فوتبالیست‌ها
حسین کلانی، حمید استیلی، احمدرضا عابدزاده، پژمان جمشیدی و محمد مایلی‌کهندرباره علی پروین صحبت کرده‌اند.
بازی/ کارگردان: مهدی نقویان
مستند «بازی» با حمایت مرکز مستند سوره ساخته شده و نگاهی غیرورزشی به نبرد تاریخی ایران و آمریکا در جام جهانی 1998فرانسه دارد. کارگردان به بهانه این رویارویی، گریزی می‌زند به روابط ایران و آمریکا در سال‌های بعد از انقلاب و نقش حوادث سال ۸۸ را در تشدید تحریم‌ها علیه ایران پررنگ جلوه می‌دهد. تماشای این مستند برای کسانی که معتقدند فوتبال با سیاست آمیخته است و سیاستمداران از فوتبال به‌عنوان اهرمی برای رسیدن به امیال سیاسی‌شان بهره می‌برند، گزینه‌ای مناسب است اما تماشای آن را به عده‌ای که علاقه‌ای به آلوده کردن فوتبال با سیاست ندارند توصیه نمی‌کنیم.
