بازی «ارس» در مرز سه کشور

سید مرتضی احمدپور-خبرنگار

با اجرای طرح ساماندهی رودخانه ارس در سال جاری، حدود 25 هکتار از اراضی ایران از جمهوری آذربایجان باز پس گرفته می‌شود.
 رود ارس از کشور ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی 1070کیلومتر به دریای خزر می‌ریزد. 475 کیلومتر از این رود مرز آبی بین ایران با ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهد. نیمی از این مسیر در محدوده آذربایجان شرقی و مابقی در محدوده استان اردبیل و آذربایجان غربی قرار گرفته است.
در سال‌های اخیر چندین بار ساماندهی رودخانه مرزی ارس به منظور جلوگیری از تغییر مسیر رودخانه و اصلاح مسیر آن طبق نقشه‌های پروتکل مرزی سال 1334 و بازپس‌گیری اراضی که به دلیل فرسایش رودخانه به سمت ساحل ایران از دسترس خارج شده‌اند، انجام گرفته ولی هرچند سال یکبار به علت حرکت رودخانه، مرزآبی بین ایران و دو کشور شمالی به نفع آنها جابجا می‌شود و تغییر می‌کند.
بنا بر اعلام مسئولان وزارت نیرو ، طی ۳۰ سال اخیر با ساماندهی ۶۱ کیلومتری مناطق پرخطر رودخانه ارس در شمال غرب ایران ۱۲۵۰ هکتار از اراضی از دسترس خارج شده در مرز مشترک با کشور جمهوری آذربایجان، بار دیگر به خاک ایران بازگردانده شده است.
علاوه بر اصلاح مرز آبی میان ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، رودخانه ارس برای جلوگیری از فرسایش و تخریب اراضی مرغوب کناررودخانه و محافظت در برابر سیلاب‌ها، به ساماندهی مرتب و منطبق بر برنامه زمان‌بندی شده و بلند مدت نیاز دارد. در یکسال گذشته نیز این رودخانه در بخش آذربایجان شرقی و غربی در قالب برنامه‌های ساماندهی قرار گرفته است.

علت جابجایی مرز آبی ایران
کارشناس منابع طبیعی و آبخیز داری با بیان اینکه رود ارس یکی از رودخانه‌های ناآرام و طغیان‌گر ایران و منطقه است، می‌گوید: ظاهر این رود آرام اما لایه‌های پائین آب بسیار متلاطم است که موجب حوادث تلخ برای شناگران نیز شده است.
صمد علمداری ادامه می‌دهد: طغیان همیشگی و سرعت بالای آب در لایه‌های زیرین رودخانه ارس موجب تخریب و فرسایش بستر رودخانه و ناپایداری ساحل می‌شود و علاوه بر آن یکی دیگر از مشکلات رودخانه در ساحل جنوبی آن وجود شیب به سمت جنوب است.
وی خاطرنشان می‌کند: سیلاب‌های فصلی سه ماهه اول هر سال موجب افزایش تخریب حاشیه رود می‌شود. بنابراین مسئولان تلاش دارند دراین سه ماه و حتی قبل از آن در اواخر زمستان، اقدامات ایمن‌سازی حاشیه رود را انجام دهند.

بازپس گیری اراضی 
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی از آغاز عملیات اجرایی پروژه ایمن‌سازی ۱۸۲ هکتار از حریم و بستر رودخانه ارس خبر می‌دهد و می‌گوید: این طرح از اواخر سال گذشته آغاز و امسال نیز ادامه دارد و طی آن  ۲۵ هکتار از اراضی مرزی از دسترس خارج شده در اثر طغیان‌های فصلی به ایران بازگردانده می‌شود.
یوسف غفارزاده با اشاره به پروتکل توافقی سال ۱۳۳۴ ادامه می‌دهد: مطالعات توجیهی و تفضیلی ساماندهی رودخانه‌ مرزی ارس برای جلوگیری از تغییر و اصلاح مسیر رودخانه بر طبق نقشه‌های موجود انجام می‌شود و در این مورد با کشور همسایه هماهنگ هستیم.
وی می‌افزاید: البته بخش دیگری از عملیات ساماندهی شامل ایمن‌سازی حاشیه رودخانه ارس است که در این زمینه هم نزدیک به 200 هکتار از حاشیه ارس در برابر سیلاب ایمن‌سازی شده است.مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی عنوان می‌کند: متاسفانه در اثر طغیان‌های فصلی رودخانه بخشی از خاک کشورمان به زیر آب می‌رود و مسیر رودخانه جابجا می‌شود که در این مورد با کمک مهندسان ایرانی و اعتبار 600 میلیارد تومانی تلاش داریم ضمن ایمن‌سازی از جابجایی مرز آبی هم جلوگیری کنیم.
غفارزاده با بیان اینکه این رودخانه از سه استان شمالی کشور عبور می‌کند، می‌گوید: اراضی ساحلی  4 روستا در بخش آذربایجان‌شرقی و در مجاورت ارس نیازبه ساماندهی و ایمن‌سازی دارند و 16 کیلومتر به عنوان محدوده اولویت‌دار در این 4 روستا مشخص شده است. 
وی اظهار می‌کند: علاوه بر زمین‌های کنار رودخانه، جاده حاشیه‌ای ارس به عنوان یک جاده مهم مرزی در برخی مناطق دچار آسیب می‌شود که این مناطق نیز در اولویت رسیدگی قرار دارند.

ساماندهی سواحل رودخانه ارس
سرپرست شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی نیز می‌گوید: از ابتدای سال جاری عملیات ساماندهی سواحل رودخانه ارس در سه نقطه از شهرستان به طول ۶۷۰۰ متر و با اعتبار ۲۵ میلیارد تومان در حال اجرا است.
مسعود طالبیان به پروتکل‌های بین ایران با جمهوری آذربایجان اشاره و بیان می‌کند: هدف از ساماندهی سواحل رودخانه ارس تثبیت و حفظ بستر رودخانه و همچنین مصون‌سازی روستاهای حاشیه از سیلاب‌های فصلی و طغیان رودخانه ارس است.
وی تاکید می‌کند: تاکنون در ۳۳ کیلومتر از سواحل رودخانه ارس عملیات ساماندهی انجام شده است و پیش بینی می‌شود تا پایان سال جاری عملیات اجرایی این طرح اتمام و به ‌بهره‌برداری برسد.
سرپرست شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی با اعلام اینکه مطالعات و اجرای عملیات ساماندهی رودخانه ادامه دارد، تاکید می‌کند: با توجه به وجود سازه‌های آبگیری در کنار رودخانه ارس، برای حفظ و حراست از سازه‌ها، اجرای عملیات ساماندهی ضروری است تا سازه‌ها از سیلاب ایمن باشند.