داستان دریاچهای که پدیده کویر لوت شد
فیروزه‌ای در دل الماس
اسما پورزنگی‌آبادی-خبرنگار
کویر لوت، این پهنه سحرانگیز و پر رمز و راز که بین سه استان کرمان، سیستان‌وبلوچستان و خراسان‌جنوبی گسترده شده، دو سالی می‌شود که یکی از چشم‌نوازترین مناظر طبیعی را در دل بیابانی خود جای داده است. دریاچهای فیروزه‌ای و آرام که به‌طور متوسط هر هفته دو تا سه هزار بازدیدکننده را به سوی خود می‌کشد. این دریاچه در باور عوام، «پدیده‌ای عجیب‌وغریب» به شمار می‌رود اما در واقع این‌طور نیست زیرا خودِ بیابان لوت، هزاران و میلیون‌ها سال قبل، یک دریاچه بوده است. بررسی ساختار کلوت‌ها؛ یکی از جاذبه‌های ویژه این بیابان که در همسایگی دریاچه واقع شده‌اند، نشان از رسوبات دریاچهای دارند. یعنی، در زمانی بسیار دور دریاچهای نه‌چندان عمیق در اینجا وجود داشته که گاهی پرآب و گاهی خشک می‌شده و رسوبات آن به‌مرور انباشته و کلوت‌ها را تشکیل داده است.
لوت، بیابانی بسیار کم‌آب است و این دریاچه که برخی آن را «جوان» و اکبر رشیدی‌مقدم، محقق و پژوهشگر «نمک‌سر» را نام مناسب‌تری برایش می‌داند، از آب ناشی از بارندگی‌های شدید بالادست حاصل شده است. البته به‌طور دقیق معلوم نیست تا چه زمانی آب داشته باشد اما پیش‌بینی می‌شود تا آذر امسال احتمالا زنده بماند. طی روزهای گذشته برخی از کرمانی‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی در حال طرح این درخواست از مسئولان هستند که «دریاچه جوان در حال خشک شدن است، آب رودخانه‌ها را به آنجا منتقل کنید!». درخواستی که به نظر نمی‌رسد پشتوانه علمی و کارشناسی داشته باشد. اما هرچه که باشد، این دریاچه هم‌اکنون به یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های بیابان لوت تبدیل شده و در این دو سال، بسیاری، با برپا کردن چادرهای مسافرتی در اطراف آن، در هنگام طلوع و غروب آفتاب و حتی با حضور شبانه در این محیط رویایی، لذت کم‌نظیری را تجربه می‌کنند. البته در مواردی نیز، برخی خود را به آب می‌زنند و در این آب فیروزه‌ای اما خطرناک و باتلاقی شنا می‌کنند!
سال گذشته دسته‌ای از پرندگان مهاجر نیز در این دریاچه فرود آمدند. اما پس از آن، خبر تلخی رسید که صدها قطعه پرنده به دلیل شوری بالای دریاچه، تلف شدند.
بیابان لوت، نخستین اثر طبیعی ایران است که در تیرماه سال 1395 با اجماع تمام کشورهای عضو کمیته میراث جهانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
این بیابان که به تعبیر برخی از بازدیدکنندگان خارجی، «الماس بیابان‌های دنیا» لقب گرفته، جاذبه‌های چشم‌نوازی در شب و روز برای تماشا دارد. آسمانِ پرستاره‌اش هر بیننده‌ای را به ستاره‌چینی ترغیب می‌کند و کلوت‌ها، نبکاها، دریاچه شور، ریگ یلان و گندم‌بریان آن در کنار سکوتی وهم انگیز، این پهنه 40 هزار کیلومترمربعی را در دنیا منحصر به‌فرد ساخته است.
کلوت‌ها (یاردانگ)، ناهمواری و اشکالی طبیعی هستند که در پی فرسایش آبی و بادی ایجاد شده و به شکل برج‌هایی بلند در دل بیابان قد برافراشته‌اند. گفته می‌شود بلندترین کلوت‌های دنیا با ارتفاعی حدود 404 متر و همچنین، طولانی‌ترین آن‌ها در لوت قرار دارد.
نبکاها (گلدان‌های شنی) یکی دیگر از عارضه‌های استثنایی این بیابان هستند که در پی انباشت شن‌های روان روی ساقه درختان گز، شکل می‌گیرند و ارتفاع برخی از آن‌ها به بیش از 10 متر هم می‌رسد.
ریگ یلان نیز، نام محدوده‌ای باتپه‌های ماسه‌ای به هم پیوسته و گاها قیفی شکل است که منظره‌ای حیرت‌انگیز را در لوت فراهم کرده است. قطب حرارتی زمین با بیش از هفتاد درجه سانتیگراد در جنوب‌غربی ریگ یلان واقع شده است.
یکی از شناخته شده‌ترین جاذبه‌های لوت، گندم‌بریان است. پوشیده از سنگ‌ها و مخروط‌های آتشفشانی که افسانه برشته شدن گندم‌های کاروان‌های شتر در آن، زیاد گفته و شنیده شده است.
در کنار همه این جاذبه‌ها، طی سال‌های اخیر، کشف تعداد زیادی شهاب‌سنگ از دل بیابان لوت توسط حجت کمالی کارشناس زمین‌شناسی و در پی آن، راه‌اندازی نخستین موزه تخصصی شهاب‌سنگ ایران با بیش از 1200 قطعه شهاب‌سنگ در مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی تهران که بیش از 30 درصد آن متعلق به لوت است، شگفتی دیگری از این پهنه را نمایان ساخت.
اگرچه بسیاری گمان می‌کنند که این سرزمینِ فراگرم و فراخشک، عاری از زندگی است اما تاکنون، گونه‌های جانوری متعددی از جمله: گربه و روباه شنی، انواع خزندگان مانند افعی‌شاخدار، رتیل خورشیدی، انواع آگاما و گونه‌های خاص پرندگان مانند زاغ‌بور در این محدوده شناسایی شده است. سال گذشته نیز، در پی تلاش محققان، باز هم گونه جدیدی از حیات جانوری در لوت کشف شد؛ این گونه‌ی جدید، یک پری‌میگوست که نام آن را به‌پاس بزرگداشت و یادکرد «هادی فهیمی» فعال محیط زیست استان کرمان که سال 96، در سانحه سقوط هواپیمای تهران ـ یاسوج آسمانی شد؛ «فالوکریپتوس فهیمی» گذاشته‌اند.
درباره بیابان لوت تاکنون، کتاب‌ها و مقالات و سفرنامه‌هایی نوشته و تحقیقات و پژوهش‌هایی انجام شده اما واقعیت آن است که همچنان، بخش‌های زیادی از این پهنه جادویی، ناشناخته مانده. حتی ثبت جهانی لوت هم کمک چندانی به برداشتن پرده از رازهایش نکرد اما گردشگران زیادی را به سوی خود کشید. به گفته کارشناسان، بیش‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های لوت در بخشی از بیابان است که در مرزهای استان کرمان واقع شده؛ از دریاچه تا کلوت‌ها. اما حضور گردشگران و تمایل فراوان به تماشای این بیابان، تاکنون نتوانسته به تامین زیرساخت‌ها و رفع کمبودهای آن کمک چندانی کند. هرچند که اقتصاد بخش «شهداد»، تاثیرات نسبتا خوبی از این بیابان جهانی گرفته اما به گفته معین افضلی، مدیرپایگاه جهانی لوت در استان کرمان: «حتی یک ریال از بودجه استانی را به گردشگری کویر لوت اختصاص نمی‌دهند!». البته همه داستان حضور گردشگران هم خوش نبوده؛ رها کردن پسماندها و زباله‌ها در این بیابان اکنون به یک موضوع نگران‌کننده تبدیل شده است. مردمان محلی به همراه گروهی دیگر، اوایل هر هفته، داوطلبانه، زباله‌های رها شده در اطراف کلوت‌ها و دریاچه را جمع‌آوری می‌کنند تا الماس بیابان‌های دنیا از گزند آدمیزاد در امان بماند.
