گیاهان طبیب

سیده زهرا عباسی-خبرنگار

سطح زیرکشت گیاهان دارویی در ایران طی سال‌های گذشته به ۲۵۰هزار هکتار رسیده است و در این میان کشت محصولاتی چون زعفران، زرشک، عناب، آویشن، نعنا، پونه، سیاه‌دانه، گل‌محمدی و گشنیز به طور چشمگیری افزایش یافته. ظرفیت‌ گیاهان دارویی در کشور بالاست؛ 180 گونه گیاهی در کشور وجود دارد که هر یک در صنایع عطر، طعم، رنگ، آرایش و بهداشتی، دمنوش، کود، نوشابه و حشره‌کش کاربرد دارند.
در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، اهداف کلان و ماموریت‌های کوتاه و میان‌مدت ستاد طراحی و ارائه شده است. موضوع سند حاضر، توسعه علوم، فناوری‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان بخش گیاهان دارویی و طب سنتی کشور شامل همه نهادها و عامل‌هایی است که به ‌نحوی در شناسایی، توسعه و بهره‌برداری از پوشش گیاهی غنی و انحصاری ایران و آموزه‌های طب سنتی ایرانی برای تحقق سلامت و نشاط جوامع، خودکفایی دارویی، حفظ ذخایر ژنتیکی، امنیت غذایی، ایجاد اشتغال، توسعه اقتصادی و حضور فعال در بازارهای جهانی دخیل هستند.

افزایش 2برابری کشت گیاهان دارویی 
به تازگی مدیرعامل اتحادیه سراسری گیاهان دارویی خبر داده است که سطح زیرکشت گیاهان دارویی تا سال ۱۴۰۴ به ۵۰۰ هزار هکتار می‌رسد.
«میثم مجیدی‌زاده» با اشاره به تدوین سند ملی برای کشت گیاهان دارویی می‌گوید: «اقداماتی که در حوزه گیاهان دارویی انجام می‌شود، برای رسیدن به اهداف سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی است.»
به گفته وی، ایران کشوری ممتاز و دارای رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای ۱۱اقلیم از 13اقلیم شناخته شده در جهان است و این ظرفیت منحصر به فرد نیاز به توجه ویژه دارد، اما متأسفانه با وجود این از نظر تولید گیاهان دارویی در رتبه خوبی قرار نداریم.»
مجیدی‌زاده توضیح می‌دهد که از ۲۲۰ گونه شناخته شده گیاهان دارویی در دنیا در کشور ما حدود ۱۸۰گونه گیاهان دارویی وجود دارد که حدود ۱۴۰ گونه آن در مراتع و به صورت خودرو رشد می‌کنند و بیش از 40 گونه دیگر توسط شرکت‌های تولیدی و بهره‌برداران کشور به شکل زراعی تولید می‌شود.

لزوم ایجاد کارخانه فرآوری حنا در کرمان
استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس، کرمان، همدان و اصفهان بیشترین سطح زیر کشت و تنوع گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده‌اند به طوری که حدود 89 درصد از سطح زیر کشت گیاهان دارویی کشور در این استان‌ها قرار دارد. مقام اول در میان این استان‌ها به کرمان رسیده است. جنوب کرمان با یک میلیون و ۹۴۱ هزار و ۹۵۴ هکتار مرتع یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی کشور به شمار می‌رود. 
رئیس جهاد کشاورزی جنوب کرمان با بیان اینکه حنا، وسمه و گل محمدی گیاهان دارویی هستند که در کرمان کاشته می‌شوند به همشهری می‌گوید: «تا پیش از این گیاه حنای تولید استان برای فرآوری به یزد فرستاده می‎شد، اما در حال حاضر برای حفظ سودآوری بیشتر این گیاه برای استان و کمک به توسعه اشتغال قصد داریم کارخانه‎های فرآوری حنا تاسیس کنیم.»
«سعید برخوری» با بیان اینکه تاکنون افرادی برای ایجاد کارخانه‌های فرآوری حنا در کرمان اعلام آمادگی کرده‌اند و مشغول تهیه مجوزهای لازم برای تاسیس کارخانه هستند، می‌افزاید: «گیاهان دارویی نیاز آبی کمی دارند و به همین دلیل توسعه این گیاهان یکی از راه‎های مفید برای پایداری سفره‎های آب زیرزمینی محسوب می‎شود. به علاوه با ایجاد کارخانه‌های فرآوری گیاهان دارویی می‎توان به حل بخشی از مشکل اشتغال در استان نیز کمک کرد.»

گیاهان دارویی خودرو در گیلان 
چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، قزوین و... فرقی نمی‌کند. تقریبا در همه استان‌ها کشت گیاهان دارویی رونق گرفته است به طوری که در هر استان مجری استانی و ستاد گیاهان دارویی فعال است تا برای استان خود را برند تعریف و مشکلات پیش رو را رصد کند. استان‌های شمالی هم با وجود تمرکز کشاورزی بر کشت برنج، چای و زیتون، از کشت گیاهان دارویی غافل نشده‌اند.
رئیس جهادکشاورزی گیلان در این باره به همشهری می‎گوید: «گیلان بزرگ‌ترین تولیدکننده گل‌گاوزبان در کشور است، اما به جز آن گیاهان دارویی بسیاری کمی به شکل زراعی در استان کاشته می‎شود. سطح زیرکشت گل‎گاوزبان در گیلان 916 هکتار است و کل گیاهان دارویی استان ما در مساحتی بیش از 1200 هکتار کشت می‌شود.»
«مسعود الماسی» البته توضیح می‌دهد که گیلان جزو استان‌های زراعی گیاهان دارویی نیست، زیرا گیاهان بسیاری به شکل خودرو در استان می‌‎رویند و مردم آنها را جمع‎آوری می‎کنند.
وی با بیان اینکه امکان توسعه گیاهان دارویی در گیلان وجود دارد، اما دلیلی برای این توسعه وجود ندارد، اظهار می‌کند: «محیط طبیعی ما سرشار از گیاهان دارویی است و از سوی دیگر خشک‌کردن این گیاهان هزینه و انرژی بسیاری زیادی نیاز دارد. همین مسائل موجب شده است که سراغ کشت زراعی این گیاهان نرویم. البته ما اراضی شیب‌دار استان را که کم بازده هستند و امکان کاشت دیگر محصولات در آنها وجود ندارد به گیاهان دارویی اختصاص داده‌ایم و به این شکل توسعه گیاهان دارویی را در استان انجام می‌دهیم.»
رئیس جهادکشاورزی گیلان درباره برداشت گیاهان خودروی دارویی نیز می‎گوید: «برداشت گیاهان دارویی قوانین خاص خود را دارد که سازمان منابع طبیعی آن را رصد می‎کند. مردم هم به راحتی نمی‌توانند این گیاهان را برداشت کنند. منابع طبیعی استان برنامه بلندمدتی دارد که در آن به گیاهان فرصت دوباره رویش داده می‌شود تا با خطر نابودی این گونه‎ها مواجه نشویم.»

اشتغال‌زایی گیاهان دارویی
گیاهان دارویی یکی از ارزآورترین، اقتصادی‌ترین و اشتغال‌زاترین حوزه‌های کشاورزی در ایران است. به ‌ازای هر هکتار کشت گیاهان دارویی حدود نیم شغل پایدار و 2 شغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود و حتی در مواردی یک‌ هکتار گیاه دارویی ارزش‌افزوده پولی برابر درآمد 4 نفر ایجاد می‌کند.
از آنجایی که خاستگاه بسیاری از گونه‌های مهم گیاهان دارویی از جمله گل محمدی، زعفران، باریجه، آنغوزه و شیرین بیان ایران است، بخش عمده‌ای از تولید جهانی این گونه‌ها در ایران انجام می‌شود و همین تولید، فرصتی برای اشتغال‌زایی، صادرات، ارزآوری و تغییر الگوی کشت از محصولات آب‌بر به کم‌آب‌بر است؛ اتفاقی که در چند سال اخیر تا حدودی رخ داده.
براساس آمار صنعت گیاهان دارویی موجب ایجاد ۱۱۵هزار شغل شده است. خراسان‌رضوی با کشت زعفران، فارس با کشت گل‌محمدی، اصفهان با کشت گل‌محمدی و گیاهانی مثل موسیر، کرمان با کشت گل‌محمدی و محصولات دیگر مثل آویشن، ترخون و مرزه و سیستان‌وبلوچستان با کشت چای‌ترش و حنا بیشترین تولید را در این زمینه دارند.