مصائب کوچ زودهنگام عشایر اصفهان

حسینیه السادات مهدوی-خبرنگار

عشایر قشقایی هر سال   25اردیبهشت با توجه به تقویم کوچ وارد اراضی ییلاقی شهرستان سمیرم اصفهان می‌شوند. امسال اما دومین سالی است که عشایر به دلیل خشکسالی، خارج از موعد به اراضی مرتعی این منطقه آمده‌اند. این در حالی است که متوازن نبودن تعداد دام با ظرفیت مراتع، اجاره مراتع توسط دامدارهای بدون دام و دارای پروانه و ضعف مدیریتی ضربه‌های جبران‌ناپذیری به مراتع وارد می‌کند که مهمترین آن انقراض لاله‌های واژگون و گیاهان دارویی است.

  کوچ زود هنگام
اصفهان 12هزار خانوار عشایری با جمعیتی معادل 60 هزار نفر دارد که شامل ایل‌های قشقایی، بختیاری و عرب جرقویه هستند. از این میان، ایل‌ قشقایی ییلاق‌ خود را در شهرضا، سمیرم و دهاقان و قشلاق‌ را در فارس، بوشهر و کهگیلویه بویراحمد سپری می‌کنند. 4700خانوار عشایری ایل بزرگ قشقایی بیش از 6 ماه از سال را در مراتع ییلاقی سمیرم هستند.
تقویم کوچ بهار ۲۵ اردیبهشت است که با در نظر گرفتن اقلیم، زمان رویش و زایش گیاهان مرتعی در هر منطقه تعیین می‌شود. عشایر سال گذشته ۱۹ روز زودتر قرُق را شکستند و وارد مراتع سرسبز سمیرم شدند و امسال هم این اتفاق تکرار شد و 16 روز زودتر کوچ را آغاز کردند.
«محمدرضا مسلمی» رئیس اداره مراتع اصفهان با بیان اینکه سازمان جنگل‌ها اول اردیبهشت تغییر زمان کوچ را به اداره منابع طبیعی اصفهان اعلام کرده است به همشهری می‌گوید: «این تصمیم‌گیری با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی امسال از جمله کم ‌بارشی در جنوب کشور، بی‌آبی و رویش زودهنگام برخی گیاهان در جنوب کشور که با خوردن آنها دام‎ها بیمار و تلف می‌شوند، انجام شد.»
«محمد حسین آقایی» جانشین فرمانده حفاظت سمیرم هم توضیح می‌دهد که 3 اکیپ از دی سال گذشته  به مناطق گرمسیری اعزام و با سران عشایر صحبت کردند که زودتر از موعد کوچ نکنند، اما اثری نداشت.

  زنگ خطر 
کوچ خارج از فصل می‌تواند آسیب‌های جدی به مراتع وارد کند که مهم‌ترین آن کویرزایی، انقراض گونه‌های خاص گیاهی مراتع، فرسایش خاک و لگد کوب شدن آن و در نهایت تخریب مرتع است.
گونه‌هایی از گل‌ها و گیاهان نادر مثل لاله‌های واژگون، موسیر کوهی، تره کوهی، آگروپایرون و فیلهَر که در اراضی مرتعی سمیرم و فریدونشهر به وفور دیده می‌شدند در معرض انقراض قرار گرفته‌اند و یکی از عوامل تأثیرگذار در این اتفاق، چرای بی‌رویه دام بوده است.
امسال که خشکسالی و آفت‌ هم گل‌ها و گیاهان دارویی را تهدید می‌کند و شرایط اقلیمی موجب کوتاه شدن دوره رویش و زایشی آن‌ها شده است با لگدکوب شدن خاک توسط دام‌ها، امکان رویش آن‌ها برای سال بعد هم از بین می‌رود و اثرات دراز مدتی بر حاصل‌خیزی خاک می‌گذارد.
80 درصد مراتع، دامدار واقعی ندارند و دامدارانی که سال هاست حرفه خود را ترک کرده اند، مرتع را اجاره می‌دهند و کنترلی بر این روند وجود ندارد.

  ممیزی دامدارها
مساله، استفاده نکردن عشایر از مراتع نیست، بلکه به نظر می‌رسد شاهد ضعف مدیریتی در زمان کوچ هستیم. 80 درصد مراتع، دامدار واقعی ندارند و دامدارانی که سال‌هاست حرفه خود را ترک کرده‌اند، مرتع را اجاره می‌دهند و کنترلی بر این روند وجود ندارد. اجاره دادن مرتع بدون در نظر گرفتن ظرفیت مرتع انجام می‌شود و معمولا دام‌هایی که در اکثر مراتع چرا می‌کنند، 3 یا 4 برابر ظرفیت مرتع هستند.
یکی از اقدامات مهم منابع طبیعی در گذشته انجام ممیزی درباره دامدارها بود. در این فرآیند، پروانه‌ها به روزرسانی، دامدار واقعی شناخته، پروانه‌های قبلی بلااستفاده باطل و از سوی دیگر ظرفیت مرتع مشخص و تعداد دامی که می‌توانست از مرتع استفاده کند، مشخص می‌شد در حالی که آخرین ممیزی  سال 67-68 انجام شده است.
«ابراهیم صفری» مسئول کنترل کوچ سمیرم با اشاره به اهمیت تعادل دام و مرتع و همچنین هشدار انقراض برخی گیاهان دارویی و لاله‎های واژگون در سمیرم می‌گوید: «باید برای حفظ منابع طبیعی فرهنگ‌سازی کنیم و از سوی دیگر گارد و یگان حفاظت به شکل رسمی و با پشتوانه قضایی و انتظامی تشکیل شود.»
هر چند به گفته رئیس اداره مراتع اصفهان، حد و حدود چرای دام برای عشایر مشخص شده و آنها از رفتن به مناطق مرتع منع شده‌اند، اما به دلیل عدم نظارت کافی و نبود پشتوانه قانونی و اجرایی در عمل حد و حدودی وجود ندارد.

  کوچ زودهنگام و خشکسالی 
کوچ زودهنگام عشایر در شرایطی اتفاق افتاد که ستاد ملی کرونا تصویب کرده بود عشایر یک‌ماه کوچ خود را به عقب بیاندازد و به جای اردیبهشت در خرداد روانه ییلاق شوند. خشکسالی اما این مصوبه را به چالش کشید و در بسیاری از استان‌ها از جمله اصفهان کوچ زودتر از موعد همیشگی یعنی نیمه‌های اردیبهشت شروع شده است.
با توجه به آمار سازمان هواشناسی، میزان بارش در کل کشور تاکنون نسبت به بلندمدت ۴۱درصد و نسبت به سال گذشته ۵۳درصد کاهش یافته است که بنابر اعلام سازمان امور عشایری هر یک میلیمتر کاهش بارندگی یک کیلوگرم از تولید علوفه در مراتع را کم می‌کند و این یعنی ۷هزار میلیارد تومان ضرر به دلیل کاهش علوفه در مراتع. همین کمبود علوفه موجب بروز مشکلاتی برای عشایر شد.
عشایر کوچرو اصفهان بیش از ۶ ماه از سال را در شهرستان‌های ییلاقی و کوهستانی غرب، جنوب و جنوب غربی این استان مستقر می‌شوند.