سوغات ورشکسته قم

روح‌الله کریمی-خبرنگار

«60 میلیون تومان سوهان را دور ریختیم. برای فروش عید تولید کرده بودیم. وضعیت قم که قرمز شد، ناچار شدیم کارگاه را ببندیم. می‌خواستیم سوهان را بین مردم توزیع کنیم، اما از ترس شیوع کرونا استقبال نشد. 25 کارگر داشتیم که الان فقط 4 نفرشان مانده‌اند. بقیه بیکار شدند و آن‌ها را برای دریافت بیمه بیکاری معرفی کردیم. چک‌هایمان یکی یکی برگشت می‌خورد. هیچ موقع یاد نداریم سوهانی‌ها این طور زمین‌گیر و ورشکسته شوند.» 
این‌ها درد دل یکی از تولیدکنندگان سوهان است که تمام مشکلاتش را در این چند جمله می‌گوید و کرکره کارگاه را پایین می‌کشد و می‌رود. حتی بغض نمی‌گذارد نامش را بگوید.
کرونا کام سوهانی‌ها را تلخ کرده و 15 ماه است که بیش از 10 هزار فعال صنعت سوهان در قم، سخت‌ترین روزهای کاری را پشت سر می‌گذرانند. نه از زائر و مسافر خبری است و نه از صادرات سوهان. کارگاه‌های تولیدی هم یکی یکی تعطیل شده‌اند. مغازه‌های اطراف حرم مطهر و جمکران را با وجود اجاره‌های بالا نمی‌شد به راحتی اجاره کرد، اما حالا تعدادی از این مغازه‌ها خالی هستند.

ورشکسته شدیم
یکی از تولیدکنندگان سوهان درباره مشکلات این صنف به همشهری می‌گوید: «کرونا بیش از سایر مشاغل، سوهان قم را زمین‌گیر کرد. سوهان یک کالای تشریفاتی و لوکس است و جزو سبد مواد غذایی خانوار محسوب نمی‌شود و به همین دلیل، بیشتر لطمه دید. محدودیت‌های طولانی‌مدت کرونایی، صنعت سوهان را ورشکسته کرده است و بسیاری از تولیدکنندگان سوهان کسب و کارشان را تعطیل کردند.»
«اصغر جهانگیری» که مدتی رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی قم بود، می‌افزاید: «25 روز است که پایم را به کارگاه نگذاشتم. امروز هم آمدم که 20 کیلوگرم سوهان تولید کنم ولی مطمئن نیستم به فروش برسد.»
وی با بیان اینکه حدود 400 واحد پروانه‌دار و 300 کارگاه بدون پروانه در زمینه تولید سوهان فعالیت می‌کنند ولی در حال حاضر همه کارگاه‌ها تعطیل هستند، ادامه می‌دهد: «بعضی از فعالان این صنعت متحمل ضرر و زیان فراوانی شدند. سوهان تاریخ مصرف دارد و برخی همکاران ما تولید نیمه شعبان و تعطیلات نوروز را معدوم کردند ولی از هیچ جایی حمایت جدی نشدند.»
جهانگیری که از 15 ماه پیش بیکار است، می‌گوید: «خرداد باید اظهارنامه مالیاتی بدهیم. چشم فعالان صنعت سوهان به خرداد است که دولت و مسئولان چاره‌اندیشی کنند.»

کاهش 80 درصدی فروش
نایب رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی قم هم می‌گوید: «بعد از شیوع ویروس کرونا فروش سوهان نسبت به سال 98 بیش از 80 درصد کاهش یافت و در این مدت بیش از 50 درصد نیروهای فعال در این صنعت تعدیل شدند.» 
«علی سلطانی اصل» با بیان اینکه حدود 90 درصد سوهان قم به خارج کشور یا استان‌هایی دیگر صادر می‌شده است، می‌افزاید: «صادرات سوهان به دلیل بسته‌شدن مرزها و محدودیت‌های کرونایی به نزدیک صفر رسیده است.»
وی خواستار حمایت جدی مسئولان از صنعت بی‌رمق سوهان می‌شود و بیان می‌کند: «تاکنون حمایت خاصی که بتواند صنف سوهانی را از وضعیت اسف‌بار کاهش تولید و صادرات، تعدیل نیرو و جبران بدهی‌های کلان نجات دهد، صورت نگرفته است. اما مسئولان استانداری و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان به تازگی قول دادند که از مشاغل زیان‌دیده حمایت می‌کنند.»

صادرات؛ نزدیک صفر
مهم‌ترین بازار بین‌المللی فروش سوهان در کشورهای حاشیه خلیج فارس بود. سالانه بیش از 200 تن انواع سوهان به این کشورها صادر می‌شد تا کام مردم این کشورها شیرین شود، اما این شیرینی خوشمزه در سال‌های اخیر مشتریان پروپا قرص در آمریکا و اروپا پیدا کرده است. افتتاح فروشگاه سوهان قم در نیویورک آمریکا و صادرات 19 تن سوهان به این کشور، صف‌کشیدن آلمانی‌ها برای مزه‌کردن سوهان قم و استقبال اروپایی‌ها از این شیرینی، انگیزه‌ای شد تا مسئولان استان برای ثبت بین‌المللی و جهانی نشان جغرافیایی سوهان اقدام کنند. خرداد سال 99 در بحبوحه همه‌گیری ویروس کرونا وقتی سوهان قم برای صیانت از نام و اصالتش در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی، نشان سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) را دریافت کرد، امیدواری به توسعه صادرات سوهان در دل تولیدکنندگان و صادرکنندگان جوانه زد، اما طولی نکشید که رویای آنها بر باد رفت.
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت قم درباره تاثیر منفی کرونا بر صادرات سوهان به همشهری می‎گوید: «بیشتر صادرکنندگان سوهان خودشان تولیدکننده و صاحب برند هستند. وضعیت صادرات سوهان به گونه‌ای است که صادرکنندگان به دلیل نبود نمایندگی در کشورهای خارجی باید به کشورهای هدف سفر کنند. در ماه‌های گذشته که رفت و آمد صادرکنندگان به این کشورها مختل شده، حجم صادرات سوهان کاهش یافته است.»
«سید مجتبی فرهادی قمی» با بیان اینکه فروش سوهان به توریست‌ها و اتباع کشورهای مختلف در شهر قم هم نوعی صادرات محسوب می‎شود، می‌افزاید: «وقتی زائران و توریست‌های خارجی به قم نمی‌آیند، در واقع روی صادرات سوهان تاثیر منفی می‌گذارد. علاوه بر این‌ در 2 ماه فروردین و اردیبهشت سال گذشته همه مرزها به روی صادرکنندگان مسدود بود و هیچ کالایی صادر نمی‌شد.»
هر چند ممکن است بخشی از صادرات سوهان به صورت چمدانی انجام شود، اما آمار رسمی گمرک استان قم از کاهش صادرات سوهان نشان دهنده عمق فاجعه است. 
«محمد خلیلی» مدیرکل گمرکات قم به همشهری می‌گوید که در سال 99 فقط 176 کیلوگرم سوهان با ارزش 528 دلار از طریق گمرک استان صادر شده است در حالی که در سال 98 حدود 6600 کیلوگرم سوهان با ارزش ریالی 18 هزار دلار صادر شده بود.