تمرین مشارکت در مدارس

فتانه احدی ـ روزنامه‌نگار 

 از 25سال پیش تاکنون طرحی به‌عنوان شهردار مدرسه جهت تمرین مشارکت در امور مدارس و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در محیط پیرامونی مراکز آموزشی در حال اجراست. مسئولیت‌پذیری، تفکر، تعهد و همراهی در قالب این طرح در ۴۴۰ مدرسه پایتخت به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود. برنامه‌ریزی برای مهارت افزایی دانش‌آموزان به‌عنوان قشری آموزش‌پذیر، اثرگذار و آینده‌ساز می‌تواند موجب رشد و شکوفایی شخصیت فردی و اجتماعی دانش‌آموزان باشد. قرار است با اجرای این طرح دانش‌آموزان، شهر را بشناسند؛ جامعه‌پذیری را در جامعه کوچک مدرسه تمرین کنند و به وظایف و تکالیف شهروندی خود به‌عنوان شهروندان مسئول آگاه شوند. دکتر مهدی جمالی‌ن‍‍ژاد، معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور و رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور درباره جزئیات این طرح توضیح می‌دهد.


طرح شهردار مدرسه چیست؟
لزوم توجه جدی به بهره‌مندی از ظرفیت مشارکت شهروندی در تمامی عرصه‌های مربوط به توسعه کشور هر روز وضوح بیشتری پیدا می‌کند و سرعت تغییرات در شهرها، این نیاز را بیشتر نمایان می‌کند. رویکرد اجتماعی در مدیریت ‌شهری برای تبدیل شهرداری از یک سازمان خدماتی به نهاد اجتماعی و ترویج این نگاه؛ یعنی توجه به موضوع انسان در شهر به‌عنوان محور توسعه در سال‌های اخیر، به یکی از شعارهای محوری فعالیت‌های مدیریت‌شهری تبدیل شده است. برای دستیابی به این هدف، آموزش‌های شهروندی به‌عنوان گام اول و مهم‌ترین اقدام برای آگاهی بخشی و ارتقای مهارت‌های شهروندی به شمار می‌رود. طرح شهردار مدرسه با این دیدگاه تهیه شده است که جامعه از تعدادی نهاد پیوسته به یکدیگر تشکیل می‌شود و مدرسه را از بقیه نهادها و ارکان جامعه متمایز نمی‌کند.
شهردار مدرسه‌ها چه وظایفی دارند؟ 
براساس این طرح دانش‌آموزان در مقاطع راهنمایی و دبیرستان ابتدا کاندیداتوری خود را برای پذیرش مسئولیت‌های شورای مدرسه، شهردار مدرسه و معاونت‌های آن اعلام می‌کنند و در فرصت تبلیغاتی انتخاباتی به معرفی توانایی‌ها و مطرح کردن برنامه‌های خود برای دانش‌آموزان می‌پردازند و با رأی دانش‌آموزان، شهردار و اعضای شورای مدرسه و معاونان شهرداران انتخاب می‌شوند. کارشناسان و رابطان اجرایی طرح مسئولیت توجیه انتخاب‌شدگان را به‌عهده دارند و امکانات خود را برای حمایت از طرح‌های شهردار مدرسه اعلام می‌کنند. شهردار مدرسه در 8عرصه با هدایت و تصویب شورای مدرسه به فعالیت می‌پردازد. فعالیت‌های مربوط به حفظ محیط‌زیست، امکانات بهداشتی، امکانات ورزشی، امور فرهنگی و اجتماعی، ترافیک و حمل‌ونقل و مسائل ایمنی تحصیلی و پرورشی از مهم‌ترین مسائل مورد توجه این طرح است.
این طرح در چه سالی و با چه هدفی اجرا شد؟
این طرح در سال‌های گذشته به‌صورت غیرمتمرکز توسط شهرداری‌ها با همکاری ادارات آموزش و پرورش اجرایی شده است که تجربیات موفقی را هم به‌دنبال داشته است. بر همین مبنا از سال گذشته برای شکل‌گیری یک حرکت منسجم ملی در این حوزه تفاهمنامه‌ای بین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان منعقد شد تا با ایجاد هم‌افزایی و استفاده از ظرفیت‌های مشترک، بسترهای لازم برای اجرای این طرح به‌صورت ملی فراهم شود. تفاهمنامه همکاری مشترک سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، با این اهداف و برای تبیین نقشه راه و تدوین برنامه‌های عملیاتی است تا بتواند زمینه‌های پرورش شایسته‌ترین افراد را برای مدیریت در کشور فراهم آورد.
نتیجه این طرح تاکنون چه بوده است؟ 
در مجموع از دستاوردهای بزرگ این طرح می‌توان به آشنایی نوجوانان و جوانان با فرایند انتخابات اشاره کرد؛ چرا که در این فضای دوستانه و صمیمی، نحوه درست رقابت کردن، انتخاب کردن و رفاقت و همدلی پس از آن را به‌خوبی آموزش خواهند دید و موجب می‌شود تا در آینده شاهد کاهش بسیاری از بداخلاقی‌های موجود در این حوزه باشیم. طرح شهردار مدرسه می‌تواند زمینه یادگیری دانش‌آموزان مستعد را برای آمادگی ورود به زندگی در جامعه‌ای بزرگ‌تر از مدرسه و درک بهتر از مناسبات عمیق اجتماعی با افزایش مشارکت آنان در امورجامعه و تصمیم‌سازی‌ موفق در برابر مشکلات زندگی اجتماعی فراهم کند. تمرین کارگروهی، ایجاد زمینه بروز تفکر شورایی، برنامه‌ریزی گروهی و عمل بر مبنای برنامه برای رفع مشکلات و در نهایت سپردن اختیارات به نوجوانان و جوانان موجب کشف و پرورش استعدادها و مدیرپروری و افزایش حس تعلق در آنها خواهد شد.
این طرح در چند مدرسه و در چه مناطقی اجرایی شده است؟ 
اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان به‌عنوان تشکلی ریشه‌دار در 13هزار دبیرستان کشور و مربیان کار آزموده، به واسطه تکالیف قانونی‌ای که برعهده دارد، آماده اجرای طرح شهردار مدرسه در سراسر کشور است. البته در سال‌های اخیر شیوع بیماری کرونا، تغییر الگوی آموزش حضوری و حذف حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدارس یکی موانع بسیار مهم اجرای این طرح بوده که امیدواریم با مهار این بیماری و بازگشت دانش‌آموزان به مهد علم و تربیت، اجرای این طرح با انگیزه و همت مضاعف ادامه یابد.
آیا اهداف این طرح محقق شده است؟
این طرح، جنبه تربیتی دارد و موفقیت آن بیشتر وابسته به تحولی است که در شخصیت دانش‌آموزان به‌وجود می‌آورد و آنها را برای مواجهه مثبت و موفق با مشکلات زندگی اجتماعی آماده می‌سازد. البته یکی از تبعات اجرای اینگونه طرح‌ها زیبایی و آبادانی مدارس است. تعیین درصد مشخص برای میزان تحقق اهداف کار دشواری است ولی باتوجه به گزارش‌های ارسالی از استان‌های مختلف، به‌نظر می‌رسد عمده اهداف تعیین شده برای اجرای طرح در بستر همکاری مشترک استانداری‌ها، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان محقق شده است.
اجرای طرح شهردار مدرسه چه نتایجی داشته است؟ 
بازدید شهرداران مدارس از شهرداری‌ها و آشنایی با بخش‌های مختلف فعالیت مدیریت شهری، برگزاری کارگاه‌های آموزشی آنلاین «مدیریت پروژه» برای شهرداران مدارس توسط شهرداری‌ها، آموزش و توانمندسازی شهرداران مدارس در زمینه مفاهیم پایه شهروندی، وظایف شهرداری و حقوق شهروندی، تقویت انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان و مجلس دانش‌آموزی با استفاده از ظرفیت علما و روحانیون، برنامه‌ریزی اوقات فراغت و دایر کردن کلاس‌های آموزش مهارتی و صنایع‌دستی مانند خوشنویسی، نقاشی، طراحی، دوخت، قالی‌بافی، سوزن‌دوزی و تولید لباس‌های محلی و فرم مدارس، به‌کارگیری مربیان بومی جهت آموزش و اشتغال و درآمدزایی، برنامه‌ریزی ایجاد اشتغال خانگی براساس زیست‌بوم منطقه‌ای در بخش‌های مختلف صنایع‌دستی و پرورش طیور و دامپروری و کشاورزی با کمک شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و پایگاه‌های مقاومت بسیج، انجام فعالیت‌های پژوهشی و ایجاد زمینه نوآوری آموزشی و تحول با احداث کتابخانه در مدارس شهرها و روستاها، ایجاد کانون‌های ورزشی و فرهنگی در مدارس، ایجاد مراکز مشاوره‌ای در مقابله با آسیب‌های اجتماعی و مدیریت فضای مجازی، تشکیل گروه‌های جهادی با هدف شناسایی و کمک به دانش‌آموزان آسیب‌پذیر و بیماران صعب‌العلاج و رفع مشکلات مالی و معیشتی ایشان با استفاده از ظرفیت مجامع خیرین استان نمونه‌هایی از نتایج این طرح است.