طولانی‌ترین خط مترو در نقطه آغاز

محمد سرابی ـ خبر‌نگار

خط 10مترو مانند کمان بزرگی شرق و غرب تهران را از سمت شمال شهر به یکدیگر وصل می‌کند. امروز عملیات اجرایی این خط از منطقه 22و در نقطه‌ای آغاز می‌شود که در یکی دو دهه گذشته، از حمل‌ونقل عمومی محروم مانده است.
کارگاه مترو در کنار دریاچه شهدای خلیج‌فارس (چیتگر) در فضای باز وسیعی قرار دارد. برخلاف دیگر کارگاه‌های مترو که درون بافت مسکونی شهر قرار دارند و در محوطه کوچکی به هم فشرده شده‌اند، اینجا زمین به اندازه کافی هست تا کامیون‌ها با فراغ‌بال پارک کنند. محل ایستگاه از یک طرف به دریاچه و از طرف دیگر به مجتمع‌های مسکونی بلند‌مرتبه می‌رسد. در سمت شرق جایی که قرار است ایستگاه ساخته شود، میدان سرسبز و بزرگ دریاچه قرار دارد اما در اطراف این میدان رفت‌وآمد عابران چندان زیاد نیست. به سمت میدان ساحل می‌رویم که مقداری دورتر در سمت شرق قرار گرفته است. کمی پایین‌تر از میدان ساحل و در کوچه‌هایی که بین خیابان‌های نور و ابطحی قرار دارد می‌توان بعضی از ساکنان محلی را دید که برای خرید از چند مغازه‌ سوپرمارکت و میوه‌فروشی و نانوایی آمده‌اند.
از اسماعیل افجه‌‌ای که در یکی از آپارتمان‌های کوچه کوثر در همین نزدیکی زندگی می‌کند، درباره وسیله رفت‌وآمد سؤال می‌کنیم. می‌گوید: «اهالی این منطقه بیشتر ماشین شخصی دارند. آنهایی که ندارند هم بیشتر از تاکسی استفاده می‌کنند. از همان موقعی که ساختمان‌ها کم‌کم مسکونی شدند خط‌های تاکسی هم راه افتاد. غیر از آنها هم آژانس‌ها زیاد بودند.»
او خبر ساخت مترو را شنیده است و می‌گوید که از مدتی قبل شایع بود مترو به اینجا می‌رسد ولی امیدوار نیستند که به‌زودی بتوانند از مترو استفاده کنند.
معصومه دولت‌آبادی به تازگی به این محله آمده و مستأجر است. قبل از اینکه کرونا بیاید برای رسیدن به شهر با تاکسی به میدان صادقیه می‌رفت. با وجود فاصله زیاد، به‌دلیل وجود بزرگراه‌ها تاکسی به سرعت این مسیر را طی می‌کند و اهالی هم به آن عادت دارند اما کرایه‌ها دائما زیاد می‌شوند. کرایه تاکسی از 3500تومان در مدت کوتاهی به 4و 5هزار تومان رسیده است.  او می‌گوید با آمدن مترو خیلی راحت‌تر می‌تواند به نقاط دیگر سفر کند.
جلال سلیمی قبلا ساکن یکی از مناطق مرکزی شهر بوده و بعد از بازنشستگی یکی از آپارتمان‌های این منطقه را که خیلی هم نوساز نیست، خریده است. می‌گوید که اگر مترو شروع به‌کار کند این منطقه خیلی شلوغ می‌شود و خانه‌هایی که تا حالا خالی بوده‌اند، پر می‌شوند، اما مترو واقعا یک نعمت است. ظاهرا سبک زندگی اهالی این منطقه بدون استفاده از اتوبوس شکل گرفته است و با وجود معابر وسیع و خلوت دوچرخه‌های زیادی هم دیده نمی‌شوند. تنها دوچرخه‌سواران بچه‌های کوچک هستند که در فرعی‌های شهرک فرهنگیان بازی می‌کنند. در میدان ساحل می‌شود تاکسی‌هایی به مقصد دهکده المپیک و ایستگاه متروی چیتگر در خط 5(تهران - کرج) را پیدا کرد. ایستگاه متروی چیتگر سهم زیادی در حمل‌ونقل این منطقه دارد و با پایانه اتوبوس و تاکسی به بخش بزرگی از منطقه خدمت‌رسانی می‌کند. تاکسی‌ها از بزرگراه آزادگان بالا می‌آیند و از خرازی به سمت غرب می‌روند. مسیر بعضی‌ تاکسی‌ها هم به سمت میدان صادقیه، شهران و شهرک غرب است اما محله شمال دریاچه هم مانند دیگر محله‌های منطقه 22بهره‌ چندانی از شبکه حمل‌ونقل عمومی تهران ندارد و از ارتباط با دیگر نقاط شهر محروم مانده است.

خط 10مترو
کلنگ‌زنی خط 10متروی تهران شهریور سال گذشته در شمال بزرگراه چمران و در نزدیکی پارکینگ نمایشگاه بین‌المللی تهران انجام شد اما نخستین مرحله کاری خارج کردن دستگاه تی‌بی‌ام (دستگاه عظیم حفاری و تونل‌سازی همزمان) بود که بعد از ساخت خط 7در میدان کتاب سعادت آباد قرار داشت. قسمت‌های این دستگاه از یکدیگر جدا و به کارگاه دریاچه منتقل شد تا اورهال (تعمیرات اساسی) شود. امروز چهارشنبه کار حفاری یک شفت (تونل عمودی) 18متری در این کارگاه شروع می‌شود، شش‌ماه بعد قطعات تی‌بی‌ام به انتهای این شفت منتقل و به هم وصل می‌شود و تی‌بی‌ام کندن خاک را به سمت شرق شروع می‌کند.
به‌گفته مدیرعامل شرکت متروی تهران اگر مشکل خاصی پیش نیاید در 4یا 5سال آینده ایستگاه دریاچه شروع به‌کار می‌کند و از میدان دریاچه می‌توان تا میدان کتاب که ایستگاه تقاطعی با خط‌7است، سفر کرد. خط 10در طول مسیر هم ایستگاه تقاطعی با  6 خط دیگر خواهد داشت. با این کار دسترسی ساکنان این محدوده از منطقه 22به شبکه اصلی مترو فراهم می‌شود.
علی امام می‌افزاید: «برای خطوط جدید، قطعه‌بندی و اولویت‌گذاری درنظر گرفته شده است. میدان دریاچه چیتگر اولویت اول است. اولویت دوم از میدان چیتگر به سمت غرب است و اولویت سوم دیگر خط‌10نیست بلکه یکی از قطعات خط 11خواهد بود و همین روش را تا سال 1420به‌عنوان افق طرح ادامه خواهیم داد. قبلا این روش وجود نداشت و به‌عنوان مثال کل 27کیلومتر خط 7را به یک پیمانکار داده بودند و در نتیجه کارگاه‌های عمرانی متعدد در نقاط درون شهر ساخته شده بود».

احداث خط 10 با مطالعه و طبق طرح جامع
از پروژه‌های عمرانی ساخت تونل مترو مدتی می‌گذرد و انتقاداتی درباره تأخیر در شروع پروژه‌های جدید مطرح شده است، مدیرعامل شرکت مترو در این‌باره می‌گوید: «نکته مهم دوران جدید مدیریت شهری این است که به ضوابط بالا‌دستی در همه موارد و به شکل حداکثری پایبند هستیم. در این دوره دو خط 6به طول 32کیلومتر و خط 7به طول 27کیلومتر داشتیم که باید آنها را تکمیل می‌کردیم. 22کیلومتر خط 7به‌دلیل نواقصی که داشت بعد از مدتی استفاده دوباره تعطیل شده بود و تجهیزات خط 6هم برای افتتاح تکمیل نشده بود».
او می‌افزاید: «اتفاق دیگر این بود که در سال‌های قبل شهر تهران فاقد طرح جامع ریلی کامل بود. در سال 87طرح جامع ریلی تهران را بازنگری کرده و به شورای‌عالی ترافیک کشور فرستاده بودند. قرار بود 4خط جدید شامل 2خط عادی و 2خط اکسپرس ساخته شود. به‌دلیل دیدگاه‌هایی که دولت آقای احمدی‌نژاد به مونوریل داشت و  نظرات دیگر، طرح جامع ریلی به‌صورت ناقص تصویب شده بود. مثلا بخش شمالی خط 3مترو و بعضی قسمت‌ها و خطوط دیگر اصلا به تصویب شورای‌عالی هماهنگی ترافیک کشور نرسیده بود ولی با وجود اینکه مصوبه‌ای برای آن نداشتند نه‌تنها ساخته شد بلکه به بهره‌برداری هم رسید. تقریبا می‌توان گفت که در این زمان طرح جامع را کنار گذاشتند».
در سال 95شورای شهر چهارم مطالعاتی را برای طرح جامع ریلی دوباره آغاز کرد. در سال‌98کار مطالعات تمام و به شورای‌عالی هماهنگی مطالعات ترافیک کشور فرستاده شد که در زمستان‌98تصویب و در خرداد 99توسط وزیر کشور ابلاغ شد.
علی امام می‌گوید: «اگر می‌‌خواستیم بدون هیچ توجهی به طرح‌های بالادستی کار را شروع کنیم، می‌توانستیم زودتر عملیات عمرانی را آغاز کنیم اما براساس اصول مهندسی نباید خطی که در طرح جامع دیده نشده و مطالعات آن حداقل در فاز یک انجام نشده است، انجام بدهیم. زمانی که کلنگ‌زنی خط 10مترو در شهریور سال 99در منطقه نمایشگاه بین‌المللی تهران انجام شد، هم طرح ابلاغ شده و هم بخش اولیه مطالعات مشاور انجام شده بود. اگر نخواهیم اصول حرفه‌ای را رعایت کنیم می‌توانیم مانند بعضی از طرح‌های گذشته ساخت خط را زمانی آغاز کنیم که مطالعات اولیه هم انجام نگرفته است».  او می‌افزاید: «اکنون از ابلاغ طرح جامع یک سال هم نمی‌گذرد و مشاوری که برای مطالعات مربوط به طرح گرفتیم از سال گذشته کار خود را شروع کرده است. مطالعات فاز یک این خط از میدان دریاچه تا میدان کتاب به پایان رسیده و چون طرح جامع را هم در اختیار داریم می‌توانیم براساس اصول کاری عملیات ساخت را شروع کنیم. الان خروجی‌های کار مشاور به‌تدریج ارائه شده است و امیدواریم تا پایان این دوره مطالعات هر 4خط را داشته باشیم». مدیرعامل شرکت مترو تأکید می‌کند: «در خط 10مطالعات محیط‌زیستی شامل آب‌های زیرزمینی، گسل و... هم در بازنگری طرح جامع و هم در مطالعات مشاور انجام شده است. علاوه بر اینها موضوع پدافند غیرعامل این بار مورد توجه قرار گرفته است که قبل از این در پروژه‌های مترو نبود».



خطی از شمال غرب به شرق
خط 10متروی تهران مشخصات خاصی دارد که می‌تواند دسترسی اهالی ساکن در امتداد رشته‌کوه البرز تهران به ناوگان ریلی را امکانپذیر کند. این شاهراه ارتباط زیرزمینی به‌عنوان طولانی‌ترین خط متروی پایتخت 43کیلومتر طول دارد که با احتساب 5کیلومتر خط تبادلی با خط 7، طول آن به 48کیلومتر هم می‌رسد. برای هزینه اجرای این پروژه بسیار سنگین ابتدا 19هزار میلیارد تومان درنظر گرفته شده بود، اما با افزایش قیمت‌ها پیش‌بینی می‌شود بیش از 30هزار میلیارد تومان منابع مالی نیاز دارد. به هرحال امروز دستگاه غول‌پیکر TBM کار حفاری خود به سمت میدان کتاب را آغاز می‌کند. در ادامه دیگر مشخصات اصلی این خط آمده است.
  طول اصلی: 43کیلومتر 
  شروع خط: قنات کوثر(شرق تهران)
  پایان خط: وردآورد (غربی‌ترین نقطه تهران)
  تعداد فازهای اجرای طرح: 5فاز
  خط 10 مترو نخستین خطی به شمار می‌رود که طراحی آن پس از پیروزی انقلاب انجام شده است.
  خط 10 مترو با 7خط مترو تقاطع دارد
  تقاطع با خط 3: ایستگاه نوبنیاد 
  تقاطع با خط 1: ایستگاه شهید صدر
  تقاطع با خط ۷: ایستگاه میدان کتاب
  تقاطع با خط ۶: ایستگاه کوهسار
  تقاطع با خط ۵: ایستگاه وردآورد
  تقاطع با خط 4: ایستگاه تهرانپارس
  غربی‌ترین نقطه خط: وردآورد
  شرقی‌ترین نقطه خط: قنات کوثر
  از مناطق یک تا ۵ و همچنین منطقه۲۲ عبور می‌کند.
  برآورد ساخت قطعه اول: 5سال
    85درصد صنعت ساخت این خط تولید داخل خواهد بود.
  100درصد منابع مالی آن از طریق تهاتر و همکاری با شهرداری مناطق و مشارکت بخش خصوصی تامین می‌شود.