فرش
«کپی‌برداری» چالش فرش تبریز
تولیدکننده‌های فرش در کشورهای چین و هند از طرح ایرانی کپی می‌کنند و آسیب اصلی به قالیبافان ایرانی وارد می‌شود
کپی‌برداری طرح و نقشه فرش دستباف برای تولید فرش ماشینی رو به افزایش رفته و به چالشی جدید برای طراحان و فعالان تولید و تجارت قالی ایرانی به ویژه در کلانشهر تبریز به عنوان قطب تولید این کالای صنعتی - هنری تبدیل شده است.
کپی‌برداری؛ معضل طراحان فرش
مبدع طرح موج مهر و نقش شمس در صنعت قالیبافی در گفت‌و‌گو با ایرنا با بیان اینکه کپی‌برداری از طرح‌های فرش دستباف با استفاده از نرم‌افزارهای رایانه‌ای به منظور تولید فرش ماشینی روند افزایشی دارد، می‌گوید: کم‌توجهی به مالکیت معنوی، لطمه اصلی را به فرش دستباف می‌زند. «علیرضا نوین‌فر» با اشاره به اینکه متقاضی فرش دستباف باید از سطح درآمدی مناسبی برخوردار باشد، اضافه می‌کند: با توجه به وضعیت پایین درآمدی بخش بزرگی از جامعه، گرایش به استفاده از فرش ماشینی رو به رشد است و استفاده از طرح قالی دستباف در فرش ماشینی هم به این گرایش دامن می‌زند. این فعال صنعتی با اشاره به مشکلاتی که در زمینه تجارت خارجی قالی ایرانی وجود دارد، تشریح می‌کند: تولیدکننده‌های فرش در کشورهای چین و هند از طرح ایرانی کپی می‌کنند و آسیب اصلی به قالی ایرانی در بازارهای جهانی نیز از همین محل وارد می‌شود.
طراح و فعال حوزه تولید و تجارت فرش دستباف با بیان اینکه همچنان مشکلاتی در زمینه تبادل مالی کالاهای صادراتی وجود دارد، تصریح می‌کند: عملیات انتقال پولی از طریق صرافی‌ها هم بر هزینه‌های تولید و صادرات می‌افزاید و قدرت رقابتی فرش ایرانی را در بازار جهانی بیشتر کاهش می‌دهد. وی با بیان اینکه تجارت فرش دستباف در زمان حاضر از دست ما خارج شده است، می‌گوید: تاجر ایرانی در آمریکا فرش هندی می‌فروشد و این در حالی است که ایران، برند جهانی فرش دستباف است و نمایشگاه‌هایی مانند دموتکس آلمان باید در کشور ما برگزار شود. نوین‌فر با اشاره به ضعف‌هایی که در زمینه تولید فرش دستباف در کشور وجود دارد، معتقد است که تولیدکننده ایرانی بر اساس تقاضا تولید نمی‌کند و بر این اساس در حوزه فروش و تجارت خارجی با مشکل مواجه می‌شویم. این هنرمند در زمینه اشتغال‌زایی و گرایش جوانان به فعالیت در زمینه تولید فرش دستباف نیز می‌گوید: اشتغال فرش نیازمند تقاضاست و تا زمانی که تقاضا افزایش پیدا نکند، نمی‌توانیم انتظار گرایش جوانان به این شغل را داشته باشیم.
وی با بیان اینکه دانشجویان رشته طراحی فرش، بیشتر از ترکیب طرح‌های موجود استفاده می‌کنند، تاکید می‌کند: ضربه اصلی این کپی‌کاری را طراحان اصلی می‌بینند در حالی که برای یک طرح بیش از یک سال زمان می‌گذارند. نوین‌فر با بیان اینکه عده‌ای واسطه وارد حوزه فرش و حلقه رابطه تولیدکننده‌های فرش ماشینی با طراحان سنتی شده‌اند، از اینکه این عده به قیمت پایین، طرح می‌خرند و با کمک دانشجویان، طرح‌های تلفیقی و ترکیبی را وارد بازار فرش ماشینی می‌کنند، گلایه می‌کند. وی با اشاره به اینکه در چند سال اخیر تعدادی از طراحان جوان با کمک دانشجویان اقدام به طراحی نقشه برای فرش ماشینی می‌کنند، ادامه می‌دهد: این در حالی است که طراح فرش باید از خلاقیت خود استفاده کند.این هنرمند بازار فرش با بیان اینکه کپی‌برداری موجب به حاشیه رفتن طراحان مبتکر می‌شود، می‌گوید: وقتی ارزش و مالکیت معنوی کار رعایت نشود، طراح انگیزه فعالیت را از دست می‌دهد.
قیمت 80 تا 100 میلیونی طرح فرش دستباف
یکی از فعالان حوزه فرش دستباف و عضو ستاد فرش آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه فرش ماشینی رو به اضمحلال و رکود بود ولی با ورود دانشجویان طراحی به این حوزه احیا شد، معتقد است که مصرف کننده فرش ماشینی هم به طرح و نقش فرش دستباف عادت و تعلق دارد. «سعید رونقیان» با بیان اینکه تفاوت طراحی فرش ماشینی و دستباف در روش انتقال طرح و نقشه به فرش است، تصریح می‌کند: عامل بافت در فرش ماشینی، دستگاه و در فرش دستباف، دست انسان است. رونقیان با بیان اینکه تولید فرش ماشینی صنعتی بوده و قابل مقایسه با فرش دستباف نیست، می‌گوید: بافت یک تخته فرش ماشینی 2 ساعت و فرش دستی 6 ماه زمان می‌برد.
وی با انتقاد از کپی‌برداری از طرح‌های فرش، اظهار می‌کند: با تعریف نشدن قراردادها در حوزه فرش دستباف شاهد سوء‌استفاده هستیم، طرح اصلی فرش دستباف 80 تا 100 میلیون تومان ارزش دارد ولی چون ثبت نمی‌شود شاهد کپی‌برداری هستیم. طرح سنتی، قابل استفاده در تولید فرش ماشینی نیست و در واقع تولیدکننده‌های فرش ماشینی، ایده طراح فرش دستباف را کپی می‌کنند. این فعال حوزه فرش دستباف، طراحی کامپیوتری فرش دستباف را موجب تسهیل در بافت می‌داند و می‌گوید: بافنده‌ای که تنها گره زدن بلد باشد با استفاده از طرح کامپیوتری می‌تواند فرش ببافد و نیازی هم به آشنایی با نقشه‌خوانی ندارد. با استفاده از طراحی کامپیوتری در تولید فرش دستباف، هزینه تولید کاهش و سرعت کار افزایش پیدا می‌کند و به این ترتیب در کنار اشتغال‌زایی می‌توان نقش پر‌رنگ‌تری در بازار جهانی ایفا کرد.
حمایت از تولید داخلی
دبیر اتحادیه فرش‌فروشان تبریز هم می‌گوید: بیش از 10 اتحادیه در زمینه فرش در این شهر فعالند ولی برنامه تولید و صادرات مشخصی وجود ندارد.
«رضا بشیری» با بیان اینکه یکی از آفات فرش دستباف تعدد تشکل‌هاست، بر ضرورت ایجاد تشکلی واحد به منظور پرهیز از موازی‌کاری و تقابل کاری تاکید می‌کند. وی درباره راه‌های رونق بازار فرش می‌گوید: بانک‌ها می‌توانند با تجار قرارداد ببندند و برای حمایت از تولید داخلی به خریدار تسهیلات بدهند. تا زمانی که خریدار داخلی به واسطه فاصله قیمتی، توان استفاده از فرش دستباف را نداشته باشد، فرش ماشینی را ترجیح خواهد داد. برای رونق فروش فرش دستباف به گردشگران خارجی، باید بستر استفاده از کارت‌های اعتباری بین‌المللی همچون مسترکارت در بازار فراهم شود، زیرا نمی‌توان انتظار داشت گردشگر خارجی 10 هزار دلار پول نقد به همراه داشته باشد.
بشیری با بیان اینکه با تسهیلات 18 درصدی نمی‌توان از تولیدکننده فرش دستباف حمایت کرد، می‌افزاید: تولید فرش دستباف، فعالیتی سنتی و زمانبر است و نباید آن را با تولید کالاهای صنعتی یکسان دانست. این مسئول با اشاره به اینکه در زمان حاضر فرش ماشینی با طرح‌های جدید و تنوع زیاد رقیب جدی برای فرش دستباف شده است، گفت: تا زمانی که امتیازی به مصرف کننده فرش دستباف داده نشود، شاهد رونق تولید و فروش فرش دستباف نخواهیم بود. فرش دستباف، گل سرسبد کالاهای تولیدی و صادراتی آذربایجان شرقی است و حمایت از هنر - صنعت فرش دستباف قبل از اینکه نیازمند حمایت از تاجر باشد، نیازمند حمایت از تولیدکننده است.
قالی ایرانی، نماد تبریز و آذربایجان شرقی
احیای جایگاه گذشته قالی ایرانی به عنوان یکی از نمادهای تبریز و آذربایجان شرقی در گرو عوامل متعددی است که حمایت و تشویق مادی و معنوی طراحان، تولیدکنندگان و تاجران فرش دستباف در راس آن‌ها قرار دارد. اهمیت این مسئله به ویژه زمانی بیشتر آشکار می‌شود که بدانیم هر چند در آذربایجان شرقی واحد تولیدی فرش ماشینی فعال نیست، ولی بیش از 200 هزار نفر در حرفه‌های مختلف مرتبط با فرش دستباف فعال هستند و هر گونه عامل تاثیرگذاری در رکود بازار داخلی و خارجی قالی می‌تواند معیشت این قشر را تحت تاثیر قرار دهد.
در همینه زمینه :
