به جای حمایت هزینه‌ها را صرف جشنواره کردیم
وضعیت تئاتر ایتالیا و ایران در روزگار کرونایی در گفتوگو با آرش عباسی
فهیمه پناه‌آذر- روزنامه‌نگار
آرش عباسی، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر در گفتوگو با همشهری از وضعیت تعطیلی تئاتر می‌گوید و اینکه تمام هزینه‌هایی که در یک سال اخیر و در دوران کرونا برای اجراها و برگزاری جشنواره‌ها هزینه شده، اشتباه بوده و باید هزینه‌ها صرف حمایت از گروه‌های نمایشی و همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزشی و آکادمیک تئاتر می‌شد. عباسی علاوه بر تئاتر در سینما و تلویزیون نیز فعالیت دارد. وی نگارش «پایتخت ۶» را نیز عهده‌دار بوده است. عباسی این روزها ساکن ایتالیاست و از تفاوت‌ها در حمایت و برنامه‌ریزی تئاتری‌ها می‌گوید و اینکه وضعیت تئاتر در ایتالیا نیز خوب نیست، اما با وجود کمپانی‌های تئاتر و سیستم منسجمی که دارند بخشی از مشکلات هنرمندان مرتفع شده است.
تمام فعالیت‌های تئاتری تعطیل شده، اما شاید وقت خوبی برای نگارش نمایشنامه یا فیلمنامه باشد.
کرونا وقت خوبی برای نویسنده‌ها می‌تواند باشد، اما داشتن فرصت کافی یکی از مواردی است که نویسنده می‌خواهد. نیازهای دیگر ازجمله نداشتن دلمشغولی‌های مزاحم هم مهم است. به‌نظرم وضعیت معیشت و نگرانی‌ها برای تامین زندگی و حتی سلامت به نویسندگان بیشتر از هر چیز لطمه زده است. در ایتالیا یک نکته جالب در این مدت دیدم؛ با وجود اینکه تئاترها تعطیل شدند به‌نظر سینما و فیلمسازی رونق بیشتری گرفت.
فکر می‌کنید چرا؟
رم شهری توریستی است و همیشه مملو از جمعیت بوده و هست. در دوران تعطیلی رم خالی از توریست بود و این به فیلمسازان کمک کرد که به‌راحتی فیلم‌های خود را بسازند. در این مدت تمام گروه‌های فیلمسازی مشغول ساختن فیلم بودند. می‌توان گفت جزو معدود مزیت‌هایی بود که برای سینما در ایتالیا داشت.
دوران کرونا برای گروه‌های نمایشی سخت بوده. این تأثیر منفی در کشوری مثل ایتالیا نیز دیده می‌شود؟
کرونا نه‌تنها در ایران، بلکه در همه جای دنیا تأثیر منفی خود را گذاشته است، اما نکته مهم این است که وقتی کرونا تمام شد، تئاتر مانند دیگر شغل‌ها نمی‌تواند خیلی سریع به روال کار طبیعی خود بازگردد و به‌خصوص در ایران چند سالی طول می‌کشد که تئاتر به شرایط عادی بازگردد. کرونا و پیامد تعطیلی تئاتر در همه کشورهای دنیا صدق می‌کند، اما باید بپذیریم در ایران سال‌هاست که شرایط نرمالی در تئاتر به لحاظ معیشتی نداشته و نداریم. در ایران و در ۱۰ سال گذشته وضعیت هنرمندان تئاتر همیشه به سمت ضعیف‌شدن پیش‌رفته. در زمان کرونا هم این وضعیت بدتر شده است. تئاتر مانند مشاغل دیگر نیست که وقتی که فعالیتش آغاز شد همان لحظه بتواند اثری خلق کند. متریال تئاتر همان لحظه آماده نمی‌شود، بلکه یک پروسه چند ماهه برای تولید و تمرین و اجرا وجود دارد و همین موضوع در باز و بسته شدن‌های سالن‌های نمایشی در یک سال گذشته به جز خسارت نتیجه دیگری برای تئاتر نداشته است.
وضعیت سالن‌های تئاتری در ایتالیا به چه شکل است و چه راهکاری برای برون‌رفت از مشکلات تئاتری‌ها وجود دارد؟
حدود یک هفته است که سالن‌های نمایشی با مقررات ویژه اجرا دارند. در اینجا وقتی همه کسب‌وکارها تعطیل می‌شود، قوانین به یک شکل هستند. مانند ایران نیست که سالن‌های سینما و تئاتر بسته باشند، اما کافه‌ها و رستوران‌ها فعالیت کنند. قانون بر این است که هر فعالیتی در فضای مسقف تعطیل است. الان که سالن‌ها با ظرفیت محدود فعالیت دارند، گروه‌های نمایشی با توجه به اینکه زیرمجموعه کمپانی تئاتری هستند، اجراهای قبلی خود را اجرا می‌کنند و همین اجراها تماشاگر دارد. با این حال وضعیت تئاتر خصوصی زیاد خوب نیست.
فعالیت تئاتر خصوصی در این وضعیت به چه شکل بوده؟
ایتالیا هم مانند ایران تئاترهای خصوصی دارد که بیشتر فعالیت را انجام می‌دهند. هم‌اکنون فعالیت و قوانین گذاشته شده برای تئاتر دولتی خوشایند است، اما به درد تئاترهای خصوصی نمی‌خورد. در ایتالیا هم مثل ایران تئاتر دولتی کمی وجود دارد و ۹۰ درصد در بخش خصوصی هستند، اما باید بگویم که همین تئاترهای خصوصی کمک‌های سالانه از دولت می‌گیرند. بهترین فصل اجرا در ایتالیا بهار و پاییز است و تابستان به سبب گرما و استفاده از سیستم سرمایشی که به‌شدت هزینه‌بر است، فصل خوبی برای اجرا نیست. تابستان 2ماه تعطیلی دارند و بنابراین برنامه‌ریزی‌ها به شکلی است که گروه‌های خود را برای اجراهای پاییز آماده می‌کنند؛ مگر آنکه تابستان اجراهای خود را در فضای باز داشته باشند.
البته برای بیرون آمدن از بحران‌ها، شیوه مدیریت حرف اول را می‌زند؟
متأسفانه مدیریت تئاتر در ایران سال‌های سال در مقابل ایجاد کمپانی‌های تئاتری بوده. اگر در ایران کمپانی‌های تئاتری را داشتیم به‌طور حتم در دوران بحرانی چون کرونا می‌توانستیم شرایط را برای زیرمجموعه‌های تئاتری تا حدودی آسان‌تر کنیم. اگر سال‌ها پیش تئاتر ایران به سمت کمپانی شدن، پیش می‌رفت، حتما شرایط معیشتی گروه‌ها و اقتصاد جامعه تئاتری بهتر از این بود.
کمپانی در ایران وجود ندارد و باید سال‌ها پیش در ایران شکل می‌گرفت. اگر تمام کسانی که تئاتر کار می‌کردند، زیرمجموعه کمپانی بودند، الان شرایط خیلی بهتر می‌شد. کمپانی موظف است برای روزهای بحرانی تدابیری برای مدیریت داشته باشد، اما در ایران صرفا به یک مرکز هنرهای نمایشی بسنده کرده‌ایم که این مرکز تمام تئاتر کشور را نگهداری و پشتیبانی می‌کند و این اصلا عاقلانه نیست. به‌نظرم یکی از مواردی که دوران کرونا به ما گوشزد کرد، این بود که تا چه اندازه کمپانی تئاتری داشتن می‌تواند در بحران‌ها به تئاتر کمک کند. درست است که همه مشکلات را حل نمی‌کند، اما باید قبول کنیم که شرایط را خیلی بهتر می‌کند.
در اروپا تئاتر بدون کمپانی معنایی ندارد. اگر بازیگر، نویسنده یا کارگردان و.. هستید باید متعلق به یک کمپانی باشید. همین امر باعث می‌شود که هنرمندان در حوزه‌های مختلف یک حامی داشته باشند.
فکر می‌کنید مدیریت تئاتر ایران توانست یک راهکار برای برون‌رفت از مشکلات در این مدت داشته باشد؟
آدم امیدواری نسبت به همه‌‌چیز نیستم و سعی می‌کنم واقع‌بین باشم. فکر می‌کنم به‌طور کلی هیچ راهکاری وجود نداشته است. دولت یک راهکار دارد و آن حمایت همه‌جانبه است، اما به جای حمایت بسیاری از هزینه‌ها را صرف برگزاری رویدادهایی کرد که در زمان کرونا اصلا لازم نبود. معتقدم برگزاری جشنواره عمل مردودی است. خرج کردن هرگونه بودجه به جز بحث نجات تئاتری‌ها کار اشتباهی است، اما این کار انجام شد. حالا هم تئاتری‌ها جز صبوری هیچ کاری نمی‌توانند بکنند. تلاش و دست‌وپا زدن تئاتری‌ها برای باز کردن سالن‌ها به‌نظرم اشتباه است و با توجه به زمان‌بر بودن اجرای یک نمایش و صرف هزینه، همین باز و بسته شدن سالن‌ها خودش بیشترین خسارت را به گروه‌ها وارد کرد. اگر سرمایه و تلاش جای درستی هزینه شده بود، الان دچار سرافکندگی و بی‌رمقی نشده بودیم. این زمان وقت خوبی بود که به جای اجراهای ناقص و تلاش برای اجراهای آنلاین بحث آکادمیک تئاتر پیش می‌رفت و فضای آموزشی تقویت می‌شد.
در همینه زمینه :
