سالی پر از امید برای مردمان مرزنشین

مرضیه ثمره‌حسینی، فتانه احدی- روزنامه‌نگار

همواره مناطق مرزی با تقویت پیوندها، موجب سازگاری و همسانی اقتصادی میان کشورها هستند و نفع این مراودات بین کشوری، نصیب مردمان مرزنشین هم می‌شود. از این‌رو تعداد زیادی از مرزنشینان در بازارهای مرزی مشغول کار هستند و سطح قابل توجهی از نیازهای ساکنان مرز از طریق مبادلات مرزی تأمین می‌شود. اما مرز می‌تواند نقطه فصل باشد. مردمان مرزنشین تاوان دوری از مرکز را می‌دهند و در حاشیه، با فقر زندگی می‌کنند و بهره چندانی از امکانات رفاهی و اقتصادی و درمانی و آموزشی ندارند. زمانی‌که صحبت از مناطق مرزی ایران مانند ایلام، کردستان، خوزستان، خراسان‌جنوبی و به‌ویژه سیستان‌‌وبلوچستان می‌شود، این نقطه فصل نمود بیشتری پیدا می‌کند. مردمان مرزنشین ایران چه در طول تاریخ و چه امروز که کمر کشور زیر بار تحریم‌ها خم شده است، حجم بیشتری از فقر و کمبود را بر دوش می‌کشند و تصاویر کولبری و سوخت‌بری مردان و زنان، دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل، کشاورزان چشم‌انتظار باران و پدران و مادران در جست‌وجوی امکانات درمانی درد می‌نشانند در وجود هر ببینده‌ای. هنوز که هنوز است مناطق مرزی ایران فاصله زیادی تا توسعه‌یافتگی دارند و مسئولان استان‌های مرزی مسئولیت خطیرتری بر عهده دارند و باید اقدامات بیشتری در جهت بهبود اوضاع معیشت و اشتغال و فراهم‌کردن امکانات انجام دهند. در گزارش پیش رو، با ماندانا زنگنه، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار سیستان‌وبلوچستان، درباره وضع معیشت و اشتغال ساکنان این استان مرزی صحبت کرده‌ایم و از استانداری کردستان و خراسان‌جنوبی پیگیر اقداماتی که قرار است در سال 1400 در این استان‌های مرزی در جهت بهبود وضع معیشت و اشتغال مردم انجام شود، شدیم و نگاهی اجمالی نیز به وضعیت ایلام انداختیم.

بازارچه‌های مرزی؛ زمینه‌ساز توسعه اقتصادی سیستان‌وبلوچستان

سیستان‌وبلوچستان20درصد مرزهای کشور را داراست و در بخش شمالی با کشور افغانستان و در جنوب با پاکستان مرز مشترک دارد. این موضوع زمینه گسترش مراودات تجاری با این دو کشور را فراهم می‌کند. تجارت، از دیرباز شغل تعداد قابل توجهی از ساکنان این استان بوده و امروز نیز از طریق بازارچه‌های مرزی و مرزهای رسمی، بخش عمده‌ای از مردم مرزنشین در این عرصه فعال هستند. معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار سیستان‌وبلوچستان می‌گوید: «در سال 99 به‌ دو دلیل در مبادلات تجاری در مرزهای استان اختلالاتی رخ داد؛ موضوع اول، بحث لزوم بازگشت تعهدات ارزی بود. بسیاری از مرزنشینان و پیله‌وران نتوانستند تعهدات ارزی خود را برگردانند. این مسئله باعث با‌طل‌شدن بیش از 3هزار کارت مرزنشینان شد. اما با مصوبه‌ای که در زمینه فعال‌کردن بازارچه‌های مرزی اواخر سال گذشته ابلاغ شد، قرار شد به‌ازای صادراتی که انجام می‌شود، به‌منظور تأمین کالاهای موردنیاز و تنظیم بازار کشور، واردات میوه و برنج و نهاده‌های دامی و... انجام شود که در این‌صورت شاهد فعال‌شدن دوباره کارت‌های بازرگانی خواهیم بود. موضوع دیگری که زمینه‌ساز اختلال شد، تفاوت قابل توجه نرخ ارز بود. در این شرایط، صادرات به‌صرفه بود اما واردات به مشکل برخورد. در شرایط کنونی با تعدیلی که در این زمینه اتفاق افتاد باز شاهد رونق مبادلات تجاری هستیم».
سیستان‌وبلوچستان علاوه بر موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی، اراضی وسیع کشاورزی دارد و علاوه‌بر تجارت، بخشی از ساکنان استان از دیرباز با کشاورزی امرار معاش می‌کنند. امروز سیستان‌وبلوچستان تنها استانی است که 51درصد جمعیتش کماکان روستانشین هستند و همچنان تعداد قابل توجهی از مردم کشاورزی می‌کنند. ماندانا زنگنه در این‌باره می‌گوید: «بخش کشاورزی سیستان در شمال به‌دلیل محدودیت‌ منابع آبی و بحث‌هایی که با کشور افغانستان در این زمینه وجود دارد، و در جنوب به‌دلیل اینکه محل تأمین آب از آب‌های سیلابی فصلی است و امکان حفر چاه وجود ندارد، دچار مشکل است. بسیار امیدواریم که اجرای طرح آبرسانی با لوله از سوی دولت به 46هزار هکتار از اراضی کشاورزی دشت سیستان، معروف به طرح 46هزار هکتاری، آب موردنیاز اراضی کشاورزی استان را تأمین کند و کشاورزی احیا شود. البته قابل بیان است که همچنان در جنوب استان شاهد تولید میوه‌های خاص مانند انبه و موز هستیم و همچنان بیشترین تولید موز در کشور در این استان است. بخش فعال دیگر حوزه کشاورزی، شیلات است. همچنان 70درصد صید تن‌ ماهیان کشور از سیستان انجام می‌شود و 40درصد مصرف آبزیان ایران از دو شهرستان چابهار و کنارک تأمین می‌شود. همینطور مزارع پرورش میگو جزو بخش‌های فعال در استان هستند». بخش اقتصادی فعال دیگری که زنگنه به آن اشاره می‌کند، حوزه دامپروری است. وی بیان می‌کند: «سیستان‌وبلوچستان هم به‌دلیل ظرفیت‌های مرزی و امکان واردات دام از افغانستان و پاکستان، و هم به‌دلیل فعالیت واحدهای پرواربندی، پتانسیل آن را دارد که گوشت قرمز مورد نیاز کشور را تأمین کند».
از مشکلات بزرگ و حاشیه‌ساز مناطق مرزی، بحث قاچاق است. این مشکل در سیستان‌وبلوچستان بیشتر در قالب قاچاق سوخت مطرح می‌شود و تعدادی از مردمان بلوچستان در حوزه شهرستان سراوان برای امرار معاش به سوخت‌بری روی می‌آورند. معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار در این‌باره می‌گوید: «قاچاق سوخت فقط مربوط به سیستان‌وبلوچستان نیست و به‌دلیل تفاوت قیمت سوخت در ایران که به‌خاطر دریافت یارانه سوخت، ارزان‌تر از کشورهای همسایه است، و درآمد کاذب قابل توجه، برای عده‌ای جذابیت دارد. اما باید توجه داشت که میزان سوختی که از مرزهای استان خارج می‌شود فراتر از سهمیه استان است و از سایر استان‌های دیگر حمل و از مرزهای سیستان خارج می‌شود. بنابراین اگر بنا  بر کنترل این موضوع است، باید کنترل از مبادی خروجی همه استان‌ها به سمت مرز انجام شود و همه بار کنترل و هزینه بر دوش سیستان‌وبلوچستان نیفتد. در این راستا از اجرای طرح رزاق استقبال می‌کنیم که به‌منظور تفکیک مردم مرزنشین با قاچاقچیان سوخت اجرایی می‌شود و از طریق آن برای مرزنشینان کارت رزاق صادر می‌شود تا سوخت قانونی دریافت کنند و از مسیر قانونی عبور و مرور کنند». زنگنه در پایان اظهار امیدواری می‌کند که سال 1400 در حوزه تجارت استان سیستان‌وبلوچستان شاهد شرایط بهتری نسبت به سال‌های گذشته باشیم و این استان در سطح اقتصاد ملی نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشد. وی ادامه می‌دهد: «از آنجا که تقریباً‌ 80درصد مرزهای ما با پاکستان است، با مذاکرات فشرده‌ای که در سطح استانی و ملی با این کشور انجام شده است، شاهد شکل‌گیری یک نگاه مشترک درخصوص بازارچه‌های مرزی هستیم و امروز خود پاکستان هم به ظرفیت این بازارچه‌ها پی برده است. قرار است در این راستا 6بازارچه مرزی جدید راه‌اندازی شود و بازارچه‌های قبلی نیز فعال‌تر شوند. امروز علاوه بر مرز رسمی میرجاوه، ‌مرز ریمدان هم فعال است و ظرف ‌ماه آینده بازارچه رسمی پیشین نیز افتتاح خواهد شد. امیدواریم عرصه تبادلات اقتصادی مردم منطقه توسعه یابد. در حوزه گسترش مبادلات با افغانستان نیز تفاهمنامه ایجاد پل دوم میلک با هدف تسریع مبادلات تجاری ایران و افغانستان امضا شد».

  ارمغان بازارچه‌های مرزی برای مرزنشینان خراسان‌جنوبی

استان 13ساله خراسان‌جنوبی در شرق ایران با مرکزیت شهر بیرجند، 331کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد. هرچند قدم‌های زیادی برای توسعه آن پس از مستقل‌شدن برداشته شده اما هنوز نتوانسته به جایگاه تثبیت‌شده‌ای در کشور دست یابد و تا رسیدن به ایده‌آل‌ها فاصله زیادی دارد. از 4بازارچه مرزی مشترک استان با کشور افغانستان، 3بازارچه دوکوهانه، گلورده و یزدان از اواخر سال 93 به‌صورت یکطرفه از سوی افغانستان تعطیل شده است که درصورت بازگشایی، تأثیر چشمگیری در ایجاد اشتغال در مناطق مرزی استان خواهد داشت. خشکسالی‌های چندین ساله باعث خشک‌شدن قنوات و چشمه‌ها و ازبین‌رفتن مزارع کشاورزی، باغات و دامداری مرزنشینان شده است که این موضوع سبب خالی‌شدن روستاها و مهاجرت به شهرها شده است. در چند سال گذشته با اجرای طرح‌هایی مانند ترسیب کربن، سوخت مرزنشینان، هاب شتر و ستاد گلخانه‌ها، امیدها در روستاهای مرزی زنده شده و مهاجرت معکوس به روستاها صورت گرفته است.
کمبود زیرساخت‌ها و امکانات و ناعدالتی در توزیع امکانات دولتی برای استان خراسان‌جنوبی در نواحی مرزی این موضوع مشهودتر است. بیشتر مشکلات در نواحی مرزی استان تأمین آب شرب، آنتن‌دهی تلفن همراه، آنتن‌دهی تلویزیون دیجیتال و تأمین سوخت ادوات کشاورزی است که این موضوع باعث شده تا میزان هزینه‌کردها بیشتر از میزان درآمد باشد و این موضوع باعث مهاجرت به شهرها شده است. از طرفی، با توجه به اینکه اعتبارات مواد 38و 39 قانون مالیات بر ارزش افزوده براساس شاخص جمعیت به‌حساب دهیاری‌ها واریز می‌شود، جمعیت پایین روستاهای مرزی موجب شده اعتبار واریزی به آنها قابل توجه نباشد و امکان اجرای پروژه‌های عمرانی و اشتغال‌زایی در روستاهای شهرستان‌های مرزی وجود ندارد. با توجه به اهمیت موضوع، رایزنی و پیگیری‌های زیادی برای افزایش سهمیه سوخت مرزنشینان استان انجام شده است. این میزان در سال 98، 7تا 10برابر افزایش یافت.
با وجود این، استانداری خراسان‌جنوبی اقداماتی در جهت رشد و توسعه انجام داده که امید است در آبادانی این استان محروم کمک مؤثری باشد. جذب سهمیه 150میلیارد ریالی و اعطای تسهیلات اشتغال‌زایی به مناطق روستایی، ایجاد ردیف اعتباری مجزا برای بهره‌مندی دهیاری‌های شهرستان‌های مرزی، پیگیری اجرای طرح‌های اشتغال‌زایی با استفاده از انرژی‌های نو و احداث نیروگاه‌های خورشیدی برای تأمین اعتبار جهت رفع مشکلات معیشتی روستاییان مناطق مرزی، اجرای پروژه‌های عمرانی و طرح‌های زیرساختی اقتصادی و تبدیل استان به هاب منطقه‌ای شتر در شرق کشور، انعقاد تفاهمنامه همکاری با بنیاد برکت، بسیج سازندگی، بنیاد علوی و کمیته امداد امام خمینی (ره) برای اجرای طرح‌های عمرانی و اشتغال‌زایی در شهرستان‌های مرزی استان ازجمله اقداماتی است که از سوی استانداری خراسان‌جنوبی صورت گرفته است.
بازارچه‌های مرزی، که با هدف تثبیت جمعیت در مرز و ایجاد اشتغال برای مرزنشینان و تأمین مایحتاج ساکنان شهرها و روستاهای مرزی کشورهای افغانستان و پاکستان در مرزهای شرقی کشور ایجاد شده، توانسته‌اند با بهره‌گیری از روابط و تعاملات مشترک مرزنشینان کشورمان با کشورهای همسایه از این فرصت بالقوه تاریخی استفاده کرده و سبب رونق تجاری مرز و نیز تأمین امنیت و ثبات و ایجاد اشتغال برای مرزنشینان شوند.
با توسعه زیرساخت‌ها و اجرای طرح‌های مختلف عمرانی در بازارچه‌ها، اکنون رونق مبادلات تجاری و درآمد بازارچه‌های مرزی استان افزایش یافته است. مرز رسمی ماهیرود، مهم‌ترین گذر مرزی در استان و طلایی‌ترین موقعیت در جهت ارتباط حمل‌ونقل به افغانستان و کشورهای آسیای میانه در رقابت بین کشورهای منطقه است. انتقال کالا از این مرز باعث کاهش مسافت حدود 600کیلومتری در ترانزیت کالا از بندرعباس و بندر چابهار به افغانستان و کشورهای آسیای میانه و اقتصادی‌کردن ترانزیت کالا از مسیر کشور ایران و درنتیجه رونق اقتصادی منطقه و ثبات جمعیت در نوار مرزی شرق کشور می‌شود. منطقه ویژه اقتصادی بیرجند نیز با بهره‌گیری از مزایا و معافیت‌های گمرکی و مالیاتی، به‌عنوان بندر تجاری خشک برای ورود کالاها و صادرات آن به کشورهای آسیای میانه و کشورهای CIS و همچنین پس‌کرانه بندر چابهار در مرز افغانستان، شرایط و موقعیت مناسبی را برای انجام سرمایه‌گذاری، توسعه تجارت خارجی و در نتیجه رونق اقتصادی استان فراهم کرده است.
همچنین تاکنون 23طرح سرمایه‌گذاری در منطقه ویژه اقتصادی به بهره‌برداری رسیده که 14طرح آن در منطقه ویژه اقتصادی بیرجند با اشتغال مستقیم 418نفر و سرمایه‌گذاری 661میلیون و 188هزار ریال و 9طرح آن در سایت مرزی ماهیرود با اشتغال مستقیم 114نفر و سرمایه‌گذاری 272میلیون و 897هزار ریال اجرا شده است. با حمایت استاندار خراسان‌جنوبی در راستای حمایت از مرزنشینان، اجرای خدمات در بازارچه میل 78به‌عنوان تنها بازارچه فعال استان به شرکت تعاونی مرزنشینان همان منطقه با حدود 5هزار عضو واگذار شده است که این موضوع باعث ایجاد اشتغال برای جوانان منطقه و توزیع درآمد حاصله بین اعضا که همگی از مرزنشینان هستند، شده است.

بازارچه‌های مرزی جدید و ارتقای بازارچه‌های رسمی کردستان

استان کردستان 227کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق (اقلیم کردستان عراق) دارد و به‌دلیل روابط دیرینه و مشترک قومی-فرهنگی، مبادلات تجاری نیز از رونق خاصی برخوردار بوده است. شهرستان‌های بانه، مریوان، سروآباد و سقز با جمعیتی بالغ بر 600هزار نفر، دارای مرز مشترک با کشور عراق هستند. طی سال‌های گذشته (به‌ویژه قبل از انقلاب اسلامی) اهمیت چندانی به سرمایه‌گذاری در این مناطق داده نمی‌شد و مناطق مرزی مذکور کاملاً توسعه‌نیافته بودند، اما بعد از انقلاب اسلامی و طی چند سال اخیر و به‌منظور ایجاد ثبات و تأمین اشتغال و معیشت مناطق مرزی، فعالیت‌های متعددی در حوزه سرمایه‌گذاری در این مناطق انجام شده؛ اما همچنان سرمایه‌گذاری جدید در این مناطق ضروری است. با درک این ضرورت، جریان سرمایه‌گذاری در مرزهای کردستان استمرار دارد که ازجمله آنها می‌توان به ایجاد بازارچه‌های مرزی در جهت گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و مبادلات تجاری میان کشورهای همسایه به‌عنوان بخشی از یک راهکار اقتصادی-سیاسی برای کاهش بحران‌های منطقه‌ای، ایجاد ثبات در مناطق مرزی، قانونمندکردن مبادلات و رونق اقتصادی در منطقه، جلوگیری از قاچاق کالا، گسترش فعالیت‌های تولیدی و تجاری و به‌تبع آن ایجاد اشتغال و ارتقای سطح معیشت و رفاه مرزنشینان اشاره کرد. علاوه بر آن، بازارچه‌های رسمی استان (باشماق مریوان و اخیراً سیران بند بانه) طی چند سال اخیر به پایانه تجاری و مرز رسمی ارتقا یافته‌اند و در آنها علاوه بر تردد افراد دارای گذرنامه معتبر، تمام رویه‌های تجاری (صادرات-واردات و ترانزیت کالا) انجام می‌شود.
علاوه بر مرزهای رسمی نامبرده، سه بازارچه غیررسمی موقت مرزی نیز به‌منظور تأمین معیشت مرزنشینان و کاهش پدیده کولبری در سه شهرستان مرزی بانه، مریوان و سروآباد ایجاد شده که بالغ بر 29هزار خانوار ساکن در شعاع 20کیلومتری مرز با جمعیتی بیش از 130هزار نفر دارای کارت الکترونیکی مرزنشینی هستند و از مزایای آن (هر خانوار ماهانه با 4نفر جمعیت از 28میلیون ریال تخفیف در سود بازرگانی کالاهای وارداتی توسط تجار) بهره‌مند می‌شوند. عمده کالاهای وارداتی از بازارچه‌های فوق شامل یخچال، لباسشویی، ظرفشویی، کولر گازی، پوشاک، پارچه، لوازم بهداشتی و... هستند.
طرح دیگری که در چند سال اخیر (98-1395) اجرایی شد، صادرات سوخت بود که بخشی از سود آن (معادل 578میلیارد ریال) به‌حساب مرزنشینانی که در شعاع 20کیلومتری مرز ساکن هستند، واریز شد. طرح تأمین معیشت مرزنشینان نیز از دیگر طرح‌هایی است که مراحل شناسایی آن با همکاری دستگاه‌های اجرایی استان (که عمدتاً طرح‌های خرد سرمایه‌گذاری هستند) در مناطق مرزی در جهت تأمین اعتبار آن به مرکز (وزارت کشور) منعکس شده است که با پیگیری طرح توسعه مناطق شرق و غرب کشور و مزایای پیش‌بینی‌شده در این طرح (از جمله یارانه سود و کارمزد تسهیلات بانکی و...) و اجرای آن شاهد رونق در مناطق مرزی خواهیم بود. به‌علاوه، طرح مهار آب‌های مرزی برای رونق و توسعه بخش کشاورزی نیز در شهرهای مرزی در حال انجام است، ازجمله تبدیل 4850هکتار اراضی دیم به آبی و ایجاد شبکه‌های آبیاری در پایاب سدهای گاران و زریوار و پایاب سد عباس‌آباد بانه.
هم‌اکنون در شهرک صنعتی بانه نیز چندین طرح صنعتی (به‌ویژه در حوزه روشنایی و تولید لامپ‌های LED و لوازم خانگی) اجرا شده که برای بیش از 2هزار نفر اشتغال ایجاد کرده‌اند.
مراحل واگذاری فاز اول اراضی منطقه ویژه اقتصادی بانه به 10نفر از سرمایه‌گذاران انجام شده و واگذاری بیش از 85قطعه دیگر نیز در حال انجام است که در آینده‌ای نزدیک شاهد رونق و اشتغال چشمگیر در آن منطقه خواهیم بود. در شهرستان مرزی مریوان نیز در چند سال اخیر چندین طرح دامداری بزرگ اجرا شده و هم‌اکنون چند طرح بزرگ دیگر در حوزه صنایع تبدیلی کشاورزی ازجمله طرح شرکت ژینانوش با سرمایه‌گذاری بالغ بر 8هزار میلیارد ریال و پیش‌بینی اشتغال 500نفر مراحل پایانی خود را سپری می‌کند.
لازم به ذکر است که شهرستان مرزی سروآباد نیز در ردیف 31شهرستان کمترتوسعه‌یافته کشور قرار گرفت که طی دو سال اخیر دستگاه‌های اجرایی استان با مشارکت بنیاد علوی (وابسته به بنیاد مستضعفان) بالغ بر 48پروژه عمران شهری و روستایی را اجرا کردند.
از مهم‌ترین طرح‌های دیگر استان که هم‌اکنون در حال پیگیری است: طرح ایجاد منطقه آزاد تجاری-صنعتی بانه-مریوان است که مراحل تصویب آن در هیأت دولت و مجلس شورای اسلامی انجام شده و هم‌اکنون در مجمع تشخیص مصلحت نظام مراحل پایانی خود را طی می‌کند. ایجاد منطقه مذکور با توجه به هم‌مرزی با کشور عراق نه‌تنها می‌تواند در توسعه و رونق تجارت و ترانزیت کالا اثرگذار باشد، بلکه می‌تواند در زمینه حضور در بازارهای جهانی، جلوگیری از مهاجرت روستاییان مرزنشین، افزایش امنیت پایدار مرزی، کاهش فعالیت‌های کولبری و قاچاق کالا، گسترش سرمایه‌گذاری، ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری و به‌طورکلی ارتقای شاخص‌های توسعه‌یافتگی استان و منطقه نقش حائز اهمیتی داشته باشد.

بهبود تولید و اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری در ایلام

دستیابی به توسعه و پیشرفت مناطق از نظر اقتصادی و اجتماعی تحت‌تأثیر عوامل مختلفی هموار می‌شود. استان ایلام با داشتن بیش از 400کیلومتر مرز مشترک با عراق تحت‌تأثیر شرایط سیاسی و اقتصادی ناشی از موقعیت مرزی قرار گرفته است. این استان مرزی با وجود داشتن منابع عظیم نفتی، آب‌وهوای مناسب برای توسعه کشاورزی و دامپروری و نیروی انسانی کارآمد ازجمله استان‌های توسعه‌نیافته کشور است، به‌طوری‌که از نظر زیرساخت‌های عمرانی ازجمله راه‌های مواصلاتی، شهرک‌های صنعتی و صنایع تبدیلی در جایگاه آخر کشور قرار دارد.
بیکاری جوانان در کنار درآمد پایین خانواده‌ها باعث مشکلات اجتماعی مانند بالارفتن سن ازدواج، افزایش آمار طلاق، و بروز مشکلات روانی همچون افسردگی و خودکشی در ایلام شده است. علاوه بر این، طبق بررسی‌های انجام‌شده، روند شیوع اعتیاد نیز در ایلام نگران‌کننده است.
عواملی همچون فقر فرهنگی، بن‌بست جغرافیایی، بی‌سوادی، مهاجرت بی‌رویه، فقر اقتصادی، محدودیت‌ها و کنترل بیش از حد اجتماعی، ساختار نامناسب خانواده، برخی آداب و رسوم و باورهای نادرست و نبود سرگرمی‌های معمول زندگی موجب پدیدآمدن فشارهای روانی واجتماعی در این منطقه مرزی شده است. از معضلات دیگر استان ایلام، پدیده فرار سرمایه و میزان بالای مهاجرت است، به‌نحوی‌که جمعیت ایلام دو دهه است که با رشد منفی مواجه شده است. متأسفانه تعداد زیادی از مردم ایلام برای سرمایه‌گذاری به استان‌های دیگر می‌روند؛ این در حالی است که ایلام دارای ظرفیت‌های بالایی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف است.
ایلام دارای آثار تاریخی و مناطق باستانی و توریستی زیادی است که مغفول مانده، ولی قابلیت مطالعه و کاوش‌های باستان‌شناسی و جذب گردشگر را دارند. این پتانسیل می‌تواند بخشی از مشکلات بیکاری و اقتصادی استان را حل کند، اما متأسفانه در این حوزه اقدامات مناسب و قابل توجهی صورت نگرفته است.
ایلام نیازمند کارهای زیربنایی ماندگار و پایدار است؛ هم‌اکنون مرز مهران به یک فرصت و ظرفیت برای استان ایلام تبدیل شده که با ارتقای سطح فرهنگ مردم و استان و ترغیب آنها به مشارکت اجتماعی، علاوه بر توسعه عمرانی و زیرساختی، به پیشرفت فرهنگی هم دست پیدا می‌کند. نباید در اجرای طرح‌های توسعه‌ای استان تأخیر و وقفه ایجاد شود، چرا که تأخیر در اجرای طرح‌های توسعه‌ای مانند نفت و گاز و بخش کشاورزی که منفعت همگانی زیادی دارند، موجب افزایش مهاجرت و ایجاد ناامیدی مردم می‌شود.
همچنین موضوع ذخایر نفت استان ایلام و نحوه‌ استفاده از درآمدهای ارزی حاصل از آن، همواره مورد بحث و چالش بوده است، چرا که روند کند توسعه استان و محرومیت بی‌شمار نشان می‌دهد از ظرفیت‌های نفت و گاز برای توسعه امکانات در استان به‌خوبی استفاده نمی‌شود. درصورت تخصیص کافی بودجه از محل این درآمدهای ارزی به مناطق نفت‌خیز می‌توان به بهره‌مندی از دستاوردهای مثبت این ثروت برای رسیدن به توسعه پایدار و رفع معضل بیکاری بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده استان امیدوار بود. اما متأسفانه منابع نفتی استان ایلام تاکنون نتوانسته رشد پایدار اقتصادی، همراه با اشتغال نیروی کار بومی تحصیل‌کرده برای جوانان این استان به ارمغان آورد.
سؤال مهمی که بسیاری از مردم و نخبگان استان دارند این است که چرا نیروهای متخصص بومی در حوزه نفت و گاز خانه‌نشین هستند و چرا نباید سهمی در پیشرفت استان خود داشته باشند. کماکان شاهد آن هستیم که سهم نیروی کار بومی در بخش‌های نفت و گاز ایلام نسبت به کل اشتغال ایجادشده بسیار ناچیز و محدود به کارگران پیمانی یا فصلی است و این یعنی جولان رانت مدیریتی در حوزه‌های نفت و گاز استان ایلام.
جهانگیر رستم‌زاد، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار ایلام، اعتقاد دارد که مجموعه اقتصادی، دستگاه‌های اجرایی و بانک‌ها برای مانع‌زدایی و حمایت و پشتیبانی از تولید باید بسیج شوند. ازآنجا‌که مقام معظم رهبری سال ۱۴۰۰ را به نام سال تولید، پشتیبانی و مانع‌زدایی نامگذاری کرده‌اند، باید تلاش کنیم مشکلات واحدهای تولیدی در این سال برطرف شود تا وضعیت اشتغال و معیشت مردم بهبود یابد. او می‌گوید: «مدیران و کارشناسان در بدنه دستگاه‌ها باید تغییر نگاه دهند و نباید به بهانه ماه‌های آخر دولت، از کار سر باز بزنند. همه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف خدمات، گردشگری، کشاورزی و صنعت شناسایی شده و در سامانه جامع بارگذاری شده است. بدون شک امسال سال بسیار خوبی برای بهبود تولید و اجرای طرح‌های مهم سرمایه‌گذاری است که منجر به اشتغال و بهبود معیشت استان خواهند شد. شرکت‌ها و هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری برای حضور در ایلام اعلام آمادگی کرده‌اند که امیدواریم با همراهی مردم و ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری، طرح‌های بزرگی در استان اجرایی شود. حوزه تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان در سال گذشته در کاهش نرخ بیکاری، با تهیه گزارش‌های مرتب، برگزاری جلسات و اجرای طرح کارورزی و جذب تسهیلات اشتغال و کرونا موفق عمل کرده است.»