شمیران روی بوم نقاشان شهیر

حسن حسن‌زاده

 شمیران و کوه‌های پربرفش، شمیران و مزارع پربرکت و باغ‌های میوه‌ای که معیشت روستاییان را تأمین می‌کرد، هرگز از چشم نقاشان بزرگ معاصر پنهان نماندند. خانه‌های کاهگلی با سقف‌های شیروانی، کوچه‌باغ‌های دل‌انگیزی که هوش از سر هر رهگذری می‌برد و قله‌های پربرفی که در زمستان نگاه عابران را می‌دزدید، روی بوم نقاشی هنرمندان بزرگ دوره قاجار ماندگار شدند. در این صفحه به تماشای چند نقاشی معروف از شمیران می‌نشینیم که هنر دست نقاشان بنام دوره قاجار است؛ تابلوهای نقاشی که با گذر چند دهه از عمرشان و با وجود تغییر و تحولات گسترده در محدوده شمیران هنوز هم انگار جان دارند و نمایی تمام‌عیار از فرهنگ، طبیعت و آداب و رسوم شمیرانی‌ها را نمایش می‌گذارند.  



حصار‌ها عمارت ییلاقی را دربرگرفته و انبوه درختان دورتادور آن، لذت زندگی در‌ آبادی‌های شمیران را به نمایش می‌گذارد. اگرچه این نقاشی معروف کمال‌الملک به دلیل نامشخص هرگز تکمیل  نشد اما نمایی که از قله‌های مرتفع و پربرف شمیران در این تابلو به تصویر کشیده شده، یکی از آثار نقاشی معروف از کوه‌های شمیران است. این اثر ارزشمند همراه با دیگر تابلوی نا‌تمام کمال‌الملک با عنوان «پیرمرد در حال مطالعه» در سالن کمال‌الملک کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود.


تا چشم کار می‌کند مزارع گندم و جو تا ارتفاعات البرز کشیده شده است. نمایی دل‌انگیز از پهنه سبز و پربرکت شمیران که کار و تلاش روزانه کشاورزان شمیران را به نمایش گذاشته. تابلوی رنگ روغن منظره کوه شمیران که سال 1309 هجری قمری به تصویر درآمده از آثار مهدی‌الحسینی مستوفی است.
این تابلوی نقاشی در کنار تابلوهای برجسته‌ای مانند تابلوی نقاشی چهره ناصرالدین‌شاه اثر کمال‌الملک، نقاشی چهره مظفرالدین‌شاه اثر صمصام بن ذوالفقار و ده‌ها تابلوی ارزشمند دیگر اکنون در کاخ صاحبقرانیه نگهداری می‌شود و در معرض بازدید عموم قرار دارد.


نام شمیران یادآور بقاع متبرک امامزادگانی است که مثل نگینی درخشان در دل بسیاری از محله‌های امروز شمیران می‌درخشند. نقاشان بزرگ معاصر هم در میان تابلوهای نقاشی‌شان نمایی از آستان مقدس این امامزادگان و ارادت قلبی شمیرانی‌ها به خاندان اهلی بیت(ع) را به تصویر کشیده‌اند. تابلوی نقاشی امامزاده قاسم(ع) اثر محسن سهیلی خوانساری، نقاش و منظره‌پرداز معاصر که از شاگردان بنام کمال‌الملک بود یکی از همین تابلوهای ارزشمند است. این اثر که بارگاه امامزاده را در سال‌های نخست پهلوی اول به تصویر کشیده اکنون در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود.


هنر در خاندان اعتصامی‌ها موروثی بود. اگرچه نام اعتصامی یادآور شاعر بزرگ ادبیات معاصر ایران «پروین اعتصامی» است اما عموی او هم دستی در هنر داشت و یکی از تابلوهای نقاشی به جا مانده از دوره پهلوی اول که سبک زندگی و معماری خانه‌های شمیران را به تصویر کشیده از آثار این نقاش است. «ابوالحسن اعتصامی» نقاش، معمار، خطاط و نویسنده معاصر ایران در این تابلو نمایی از یک خانه روستایی در دارآباد را به تصویر کشیده است.


حتی در روزگاری که برج‌های سر به فلک‌کشیده آسمان شهر را از چشم عابران پیاده پنهان کرده‌اند، باز هم کوه‌های پربرف شمیران و دامنه‌های دل‌انگیز البرز از هر نقطه‌ شهر چند دقیقه‌ای نگاه رهگذران را می‌دزد. منظره دل‌فریب کوه‌های شمیران از دل خیابان‌ها و از فراز ساختمان‌ها و عمارت‌های تهران، دستمایه ‌خلق یکی دیگر از تابلوهای نقاشی معروف دوران قاجار شد. «محمود ملک‌الشعرا» شاعر، نقاش و خوشنویش بنام دوره قاجار نمای کوه‌های پربرف شمیران از پشت‌بام کاخ گلستان را سال 1282 هجری قمری به تصویر کشید.