یادداشت
از زمین حفاظت کنید که مادر شماست
زهرا صدراعظم نوری-رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران
از زمین‌خواری تا کوه‌خواری، از گود تا نشست، از حفر چاه تا خشکی قنوات، از دفن غیربهداشتی در خاک تا نفوذ شیرابه، از حریق درختان تا سیراب کردن بستر باغ‌ها به نفت و آب نمک؛ اینها تنها چشمه‌ای از قدردانی انسان در برابر زمین است. مهد آفرینش و آسایش، قدمگاهی که خداوند انسان را برای عمارت و آباد ساختنش برگماشت، اما زیر بار مدیریت غیراصولی توأم با بهره‌برداری‌های منفعت‌طلبانه که طی اعصار گذشته تاکنون تمامی نداشــته، بی‌رمق مانده است؛ زمینی که این روزها در بزرگداشــت آن، بیرق «بازیابی زمین» به دوش می‌کشیم و فردا دوباره حق و حیاتش را لگدمال برنامه‌های از پیش تعیین‌شده می‌کنیم.
آنچه باید بیش از پیش در این پایتخت پرهیاهو، که مسائل و مشکلاتش در سال‌های اخیر همچــون پیراهنی بی‌قواره تن‌پوش آن شده، توجه کرد این است که سرنخ مسئله آب، مسئله خاک و مسئله هوا همگی در نقطه‌ای معطوف به زمین می‌شود. مسئله پسماند، مسئله فاضلاب، مسئله جریانات سطحی و زیرزمینی، مسئله ساخت‌و‌سازها، مسئله باغ‌ها، مسئله قنوات و ده‌ها مسئله کلیدی دیگر در پایتخت به نحوه بهره‌برداری ما از زمین برمی‌گردد. چنانچه در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری بر ایجاد نظام یکپارچه ملی محیط‌زیست، جرم‌انگاری تخریب و مقابله با تهدیدات آن تأکید شده است.
ایشان در دیدار با مسئولان و فعالان محیط‌زیست، با تکیه بر رویکرد غیرسیاسی حفاظت از محیط‌زیست فرمودند:
«مسئله محیط‌زیست، مسئله این دولت و آن دولت نیست؛ مسئله طولانی‌مدت است، مسئله زید و عمرو نیست، مسئله این جریان و آن جریان نیست، مسئله همه کشور است. همه باید دست‌به‌دست هم بدهند و این مشکل را حل کنند؛ لذا مسئولین باید در مقابل سوءاستفاده‌کنندگان قاطعیت به‌خرج بدهند، عُرضه باید به‌خرج بدهند و نگذارند فلان آدم سوءاستفاده‌چی با شیوه‌های مشخص، سوءاستفاده کند.»
این تأکیدات چراغ راهی است که در گوشه و کنار مدیریت در دستگاه‌های مختلف ازجمله شهر، گاه به‌دست فراموشی سپرده می‌شود و به‌جای صرف وقت و انرژی برای به انجام رساندن برنامه‌های توسعه‌ای، هر روز فرصت‌ها برای رسیدگی به تخلفات متعدد در تعدی به حق حیات زمین از دست می‌رود.
از این مجال استفاده کنیم و نگاهی بیندازیم بر احوال اسناد خاک‌خورده زمین‌های پایتخت که در جدالی به عمر نیم‌قرن هنوز با معارضین ثبتی و مالیاتی و مشکلات اسنادی گره خورده است. همچنین تعرض به حریم و فضای سبز و باغ‌ها، تغییر کاربری‌های اراضی و تفکیک قولنامه‌ای زمین‌ها و گسترش ساخت و سازها که احوال پردرد مردم ساکن خاک‌سفید، یافت‌آباد، ده‌ونک، فرحزاد و بسیاری از محلاتی که عمدتا به لحاظ عدم‌امکان بازسازی، فرسوده، ناایمن و پرونده‌هایشان بلاتکلیف باقی‌مانده است را تشدید می‌کند. گرچه بر زمین‌های خاموش پایتخت به‌ویژه در سال‌های اخیر شاهد مصادیق امیدوارکنند‌ای نظیر انتقال اسناد بالغ بر 40 هکتار زمین در مناطق با بافت فرسوده به نام شهرداری تهران بوده‌ایم، اما هنوز جای خالی برنامه‌های توسعه‌ای، نوسازی و عمران و آبادی این مناطق به چشم می‌خورد؛ نظیر آن به تملک اراضی در حاشیه روددره فرحزاد برمی‌گردد که زمانی دچار مشکلات اسنادی بوده و اکنون به واسطه تخریب بافت‌های تملک شده به‌صورت دندانه‌ای و عدم‌رسیدگی به مامنی برای اعمال مجرمانه در بافت مسکونی آن محله شده است که نیازمند اقدام عاجل برای برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و اجراست. زمینی که روزی بر آن به نیکی پایکوبی می‌شد، امروز مرثیه‌خوان، روی میزهای مدیریتی در حال کالبدشکافی است و این بار مرثیه ساخت و ساز‌های یک‌شبه! در حاشیه شهر زمین‌هایی که به لحاظ خارج ماندن از حریم، دارای طرح مصوب نبوده و موفق به اخذ پروانه نشده‌اند، با توسعه قارچ‌گونه و بافت‌های آسیب‌پذیر، مشکلات عدیده‌ای را بر این شهر و شهروندان ایجاد کرده است که پرونده‌های آن هنوز در دست بررسی و رسیدگی مجلس و دولت است. توجه به این نکته اساسی فوری است که مشکلات پایتخت از حریم آن به هیچ‌وجه جدا نیست و باید شهر به‌صورت یکپارچه دیده شود؛ چراکه از آسیب‌های حریم متاثر خواهد بود. از این جهت برنامه‌ریزی برای رفع مخاطرات بهداشتی، محیط‌زیستی و ایمنی در شهر و حریم آن باید یکپارچه صورت گیرد.
از سوی دیگر تغییر کاربری و احداث بناهای غیرمجاز اراضی کشاورزی باارزش تهران است که در تولید، توزیع و امنیت غذایی پایتخت بسیار حائز اهمیت است و لذا رها‌سازی سیستم، کاهشِ دید نظارتی متولیان حوزه، آسیب‌های جدی به این عرصه‌های طبیعی ارزشمند وارد ساخته است. متأسفانه در شرایطی که با بحران‌های متعدد اقتصادی مواجه هستیم، به‌رغم اینکه بالغ بر یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار اراضی در استان تهران وجود دارد، تنها ۱۸۷هزار هکتار به‌عنوان اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و این حضور و نقش پررنگ دستگاه‌های متولی را برای حفاظت و بهره‌برداری بهینه از این ذخایر طبیعی محرز می‌کند.
در پایان امید است ایمان بیاوریم به آیه شریفه سوره اعراف که صحه می‌گذارد بر عملکرد و استفاده ما از زمین به‌گونه‌ای که امروز شاهد آلودگی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، خشکسالی و فرونشست قنوات و نظایر آن در زمین هستیم؛ چراکه خداوند وعده داده است که از زمین نیکو، گیاه نیک برآید و از زمین خبث نروید مگر اندک و کم‌ثمر.
