طراحی مسیر بورسی برای بازار خودرو

طبق طرح ساماندهی خودرو که در کمیسیون صنایع و معادن مجلس تدوین شده، خودروسازان مکلف می‌شوند انواع خودروهای تعیین شده در شورای رقابت را صرفا از طریق بورس‌کالا عرضه کنند. قیمت پایه عرضه خودرو در بورس‌کالا را هم شورای رقابت تعیین می‌کند.
به گزارش همشهری، محدودیت در واردات برخی قطعات تحت‌تأثیر تحریم‌ها به کاهش تولید در صنعت خودرو‌سازی‌ در 2سال گذشته منجر شده است. با کاهش تولید، عرضه هم کاهش یافته و این موضوع بازار خودرو را با توفان رشد قیمت‌ها مواجه و خودرو را از یک کالای مصرفی به کالایی سرمایه‌ای تبدیل کرده است. افزایش شدید قیمت خودرو موجب شده توان مالی خانوارها برای خرید خودرو کاهش یابد و همین عامل بازار خودرو را وارد دوره رکود کامل کرده است. حالا مجلس پس از آنکه مصرف‌کنندگان و اقتصاد ایران تاوان سنگینی بابت مداخله دستوری در بازار خودرو پرداخت کرده‌اند به فکر افتاده که بازار خودرو را ساماندهی کند.

طرح ساماندهی خودرو چیست؟ 
طرح ساماندهی بازار خودرو که فعلا در کمیسیون صنایع و معادن مجلس تصویب شده و برای اجرا باید به تصویب نهایی مجلس هم برسد، طرحی است که خودروسازان را مکلف می‌کند محصولات تولیدی خود را برای ایجاد شرایط رقابتی در بورس عرضه کنند. مجلس در تلاش است با حذف دلالان، خودرو را از یک کالای سرمایه‌ای؛ دوباره به کالایی مصرفی تبدیل کند و در عین حال همگام با آن شیوه‌های نظارت بر بازار خودرو را هم بیشتر کند.
نمایندگان مجلس مدعی‌اند این طرح می‌تواند زیان خودروسازان را هم کاهش دهد. به‌گفته اعضای کمیسیون صنایع و معادن، طبق این طرح هرگاه بازار خودرو با عدم‌تعادل مواجه شود و تقاضا برای انواع خودرو بنا به تشخیص شورای رقابت بیشتر از عرضه آنها باشد، خودروسازان مکلفند انواع خودروهای تعیین شده در شورای رقابت را، صرفا از طریق بورس‌کالا عرضه کنند.
براساس این طرح، فروش خودروهای خریداری شده از بورس‌کالا تا مدت ۳سال پس از زمان خرید، به میزان ۳۰درصد قیمت خرید، مشمول مالیات می‌شود. همچنین ۳۰درصد از منابع حاصل از مابه‌التفاوت قیمت پایه و فروش خودروها در بورس‌کالا، صرف توسعه حمل‌ونقل عمومی با اولویت خرید داخل و جایگزینی خودروهای فرسوده می‌شود. قیمت پایه عرضه خودرو در بورس‌کالا، هم مطابق این طرح در شورای رقابت تعیین می‌شود. حجت‌الله فیروزی، سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس در این‌باره می‌گوید: شورای رقابت مکلف است قیمت مبنا مورد استفاده در قیمت‌گذاری نهایی خودروهای مشمول این طرح را مستقیم بر مبنای محاسبه قیمت تمام‌شده در همان سال، با لحاظ هزینه‌های تحقیق و توسعه، هزینه‌های مالی و هزینه‌های مالی تولید (با تأیید حسابرس رسمی) در قیمت تمام‌شده اعمال و تصویب کند. به‌گفته او مابه‌التفاوت حاصل از قیمت مصوب شورای رقابت و فروش خودروها در بورس‌کالا، به‌حساب خاصی نزد خزانه‌داری کل کشور واریز و در اختیار ستاد نهضت قطعه‌سازی قرار می‌گیرد. او تأکید می‌کند: ۳۰درصد از منابع مذکور برای توسعه حمل‌ونقل عمومی با اولویت خرید داخل و جایگزینی خودروهای فرسوده و ۷۰درصد باقیمانده به‌صورت تسهیلات قرض‌الحسنه با ترتیب اولویت طرح‌های افزایش شمارگان تولید خودروهای مشمول این ماده، اعطای مشوق‌های صادراتی، طرح‌های خودروسازان برای کاهش وابستگی به واردات قطعات خودرو صرف می‌شود.

کارایی طرح 
یکی از نقاط قوت طرح ساماندهی خودرو، کاهش تعداد واسطه‌ها و تلاش برای ایجاد شرایط رقابتی از طریق عرضه در بورس‌کالا است. انتظار می‌رود با عرضه محصولات در بورس‌کالا معاملات این محصول شفاف شود. اما نکته‌ای که نماینده‌های مجلس به آن توجه نکرده‌اند بحث قیمت‌گذاری خودرو است. یکی از مهم‌ترین بند‌های این طرح تغییر روش قیمت‌گذاری و عرضه خودرو در بورس است که می‌تواند کشف قیمت این محصول را در بورس با چالش مواجه کند. مطابق این طرح قیمت پایه خودرو قرار است در شورای رقابت تعیین شود درحالی‌که یکی از مکانیزم‌های اصلی بورس‌کالا کشف قیمت است و اساساً معاملات در بورس به این دلیل انجام می‌شود که قیمت‌های واقعی مطابق با مکانیزم عرضه و تقاضا کشف شود. بر همین اساس کارشناسان پیشنهاد می‌کنند قیمت‌گذاری محصولات هم باید به بازار سپرده شود تا متناسب با عرضه و تقاضا کشف شود.
فربد زاوه، کارشناس بازار خودرو، در این‌باره می‌گوید: بهترین راه‌حل مدیریت بازار خودرو، آزاد‌سازی‌ قیمت‌ است. با قیمت‌گذاری دستوری عملا بورس‌کالا کارکرد ویژه خود را از دست می‌دهد. با وجود این انتقاد‌ها نمایندگان مجلس بر این باورند که حداقل مزیتی که عرضه خودرو در بورس‌کالا دارد اصلاح روش معیوب کنونی برای فروش خودرو است که متقاضیان مجبورند از طریق ثبت‌نام اینترنتی و قرعه‌کشی بعد از مدت‌ها خودرو مورد نظرشان را تحویل بگیرند.
علی جدی، نایب‌رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس در این‌باره می‌گوید: روش فعلی، همانند نوعی لاتاری است و افراد با فشردن یک کلید، یک‌شبه می‌توانند از سود چند میلیون تومانی برخوردار شوند. به‌گفته او قیمت‌گذاری خودرو باید اصلاح شود و تصویب و اجرای طرح ساماندهی عرضه خودرو در بورس امکان حذف تقاضای کاذب در بازار و رسیدن خودرو با قیمت مناسب به‌دست مصرف‌کننده را فراهم می‌کند.
مصطفی طاهری، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس هم در این‌باره می‌گوید: در این روش قیمت پایه خودرو تعیین می‌شود و فروش آن طبق فرمولی است که براساس نیاز خانوار باشد که در آن صورت اختلاف قیمت به حداقل و یا به صفر می‌رسد و در نتیجه آن تقاضا متعادل می‌شود و کالا با قیمتی که کارخانه عرضه می‌کند به‌دست مشتری می‌رسد.
علی صادقین، کارشناس اقتصادی هم با بیان اینکه بورس‌کالا بهترین مامن و بستر برای شفاف‌سازی‌ مبادلات است می‌گوید: موضوع مهم اینجاست که در مقابل دسترسی نداشتن مطلوب مردم به بازار خودرو، این سفته‌بازان هستند که حضور پررنگی در این بازارها دارند. به‌گفته او با عرضه خودرو در بورس‌کالا هم معاملات شفاف خواهد شد و هم‌امکان تحلیل روند‌ها برای بازار فراهم می‌شود.