خسارت 6/2هزار میلیاردتومانی ریزگردها به نیمه‌جنوبی ایران

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

کانون‌های گردوغبار هر سال خسارت گسترده‌تری نسبت به گذشته به محیط‌زیست انسانی و طبیعی کشور وارد می‌کنند. این خسارات در سال اخیر ۶.۲هزار میلیارد تومان برآورد شده است. براساس پیگیری‌های همشهری، خسارت ناشی از وقوع ریزگردها بیشترین خسارت را به‌ترتیب به استان‌های خوزستان، کرمانشاه، هرمزگان، خراسان‌جنوبی، ایلام، سیستان ‌و بلوچستان، کرمان و اصفهان وارد کرده است، که همگی در نیمه جنوبی کشور قرار دارند.
وسعت کانون‌های داخلی گردوغبار در ایران ۳۴.۶ میلیون هکتار است و کانون‌های خارجی ریزگرد که غبار آنها به سمت ایران حرکت می‌کند نیز ۳۳۰ میلیون هکتار وسعت دارند. بدین‌ترتیب از این دو کانون سالانه ۱۵۰ میلیون تن غبار برمی‌خیزد و خسارت‌های گسترده به کشور وارد می‌شود.
سال ۹۹ بودجه مقابله با پدیده گردوغبار ۲۰ میلیون یورو بود و قرار است امسال نیز همین مبلغ به کارگروه ملی مقابله با پدیده گردوغبار تخصیص ‌یابد.

گستره ریزگردها 
هم‌اکنون ۲۳ استان کشور با ریزگرد درگیر هستند. اما به واسطه جمعیت، مناطق تحت کشاورزی، دامپروری و حتی صنعتی، خسارت واردشده ناشی از هجوم ریزگردها متفاوت است. استان تهران ۲۰ تا ۳۰ هزار هکتار کانون غبارخیز بیشتر ندارد. اما در مقابل، استان کرمان ۶ میلیون هکتار کانون گردوغبار دارد. اما هجوم ریزگردها به تهران ممکن است چندین برابر کرمان خسارت به همراه داشته باشد؛ چرا که جمعیت تهران حدود یک‌پنجم کشور است. هم‌اکنون استان‌های متعدد کشور درگیر پدیده گردوغبار هستند که از میان آنها سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، اصفهان و سمنان متفاوت از دیگر مناطق کشور هستند و هر کدام در وقوع ریزگردها، شدت و تکرار منحصر به‌خود دارند.

خسارات غیرقابل جبران 
اما کدام بخش‌ها از ریزگردها متاثر می‌شوند؟ یکی از دلایل افزایش بیماری‌های قلبی‌عروقی و تنفسی ریزگردها هستند که در بسیاری از روزهای سال به‌خصوص در ۶‌ماه نخست بیشتر می‌شود. جز خسارات غیرقابل احصا و جبران ریزگردها بر سلامت افراد، بیشترین خسارت‌های اقتصادی ناشی از وقوع گردوغبار به زمین‌های کشاورزی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، محیط‌زیست، فرودگاه‌ها و راه‌آهن وارد می‌شود. ریزگردها همچنین می‌توانند از طریق کاهش فعالیت فتوسنتزی گیاهان، ورود نمک و شور کردن اراضی، افزایش فرسایش، پرشدن کانال‌های آبرسانی و انتقال عوامل بیماری‌زا و پاتوژن‌های مضر، خسارت‌های شدید اقتصادی و بهداشتی ایجاد کنند. در پژوهشی که سال ۹۴ در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز روی اثرات زیانبار ریزگردها صورت گرفت، مشخص شد که اعمال تنش ریزگرد منجر به کاهش معنی‌دار در مقادیر سرعت فتوسنتز، میزان تعرق و غلظت CO2 زیرروزنه‌ای نیشکرهای خوزستان شده است. همچنین در سایر گیاهان بومی استان موجب کاهش سرعت فتوسنتز می‌شود و با انسداد منافذ تنفسی منجر به ایجاد تنش‌های اکسیداتیو گیاهان می‌شود.

برنامه ۱۰ساله جبران خسارت 
رئیس ستاد ملی مبارزه با گردوغبار در گفت‌وگو با همشهری از تهیه برنامه10ساله مدیریت کانون‌های گردوغبار می‌گوید.‌ به‌گفته علی‌محمد طهماسبی، سازمان حفاظت محیط‌زیست در حال تهیه برنامه 10ساله کانون‌های داخلی گردوغبار برای مقابله با دامنه وسیع خسارات است. در این برنامه وظیفه تمام دستگاه‌ها در ۱۰ سال منتهی به سال ۱۴۱۰ مشخص می‌شود. همچنین میزان اعتبار، حجم عملیات، پراکنش کارهایی که باید انجام شود و نوع کارها مشخص می‌شود.
به‌گفته علی‌محمد طهماسبی، در ۳سال اخیر اقدامات مقابله با ریزگرد براساس شناخت و انسجام پیگیری شد که نتیجه آن کاهش محسوس روزهای گردوغباری کشور است. مثلا 2 استان مهم از لحاظ گردوغبار مانند سیستان ‌و بلوچستان و خوزستان در ۴ سال اخیر به‌طور مداوم رصد شدند و بررسی‌ها مشخص کرد تعداد روزهای توأم با گردوغبار و دید افقی آنها بسیار بهبود یافته است. البته بخشی مربوط به اقلیم است. اما در بخش‌هایی به‌ویژه در خوزستان بهبود وضعیت ناشی از اقدامات صورت گرفته برای مقابله با گردوغبار است.
طهماسبی تأکید کرد: برای مقابله با گردوغبار طی سال‌های اخیر۵۰ هزار هکتار کشاورزی حفاظتی در اراضی کشاورزی کشور صورت گرفت. این اقدام در شرایطی است که حدود ۴.۵ میلیون هکتار از ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون‌های غبارخیز، کشاورزی است. بدین‌ترتیب ساماندهی زمین‌هایی که تبدیل به کانون گردوغبار می‌شوند بسیار مهم است چون بیشترین خسارت به‌دلیل آنکه عناصر ریزدانه خاک از بین رفته و حاصلخیزی خاک در آنها کاهش یافته و تولید خاک در آنها کمتر می‌شود از این ناحیه در وقوع پدیده گردوغبار ایجاد می‌شود.