پایان آمریکا در افغانستان

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

 جو بایدن با اعلام تصمیم خود مبنی بر خروج کامل نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان، رسما پرونده 20سال جنگ در این کشور را بست. رئیس‌جمهور آمریکا که می‌خواهد تمرکز خود را روی تحول اقتصادی و اجتماعی این کشور و تهدیدهای روبه رشد خارجی بگذارد، به این نتیجه رسیده که دیگر دلیلی برای ادامه 2دهه تلاش نافرجام برای تغییر وضعیت در افغانستان وجود ندارد. برای او مهم نیست که بیشتر اهداف واشنگتن در منطقه محقق نشده یا ثبات کابل در معرض خطر است، سال‌ها حضور در کمیته روابط خارجی سنا و کاخ سفید، بایدن را متقاعد کرده که حضور آمریکا در افغانستان پیامدی جز افول قدرت کشورش نداشته است.
روزنامه نیویورک تایمز در تحلیلی نوشت؛ اگرچه بایدن هیچ وقت از عبارت «اول آمریکا»، شعار معروف دونالد ترامپ استفاده نکرده و همیشه منتقد آن بوده اما طرح او مبنی بر خروج از افغانستان تا 11سپتامبر امسال(20شهریور1400) به نوعی اقتباس شخصی از سیاست اول آمریکا است که البته تفاوت فاحشی با نگاه رئیس‌جمهور سابق این کشور دارد.
سال 2009در زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما، بایدن، به‌عنوان معاون او نتوانست دولت را برای کاهش حضور نظامی آمریکا در منطقه برای مبارزه با تروریسم متقاعد کند اما حالا که 3ماه از ورودش به کاخ سفید می‌گذرد، سعی دارد با بازگرداندن همه سربازان، نگاه‌ها را از 2دهه درگیری در افغانستان به اولویت‌های کاملا متفاوت دیگری که مدنظر او است، جلب کند. اوباما در زندگینامه خود به این موضوع اشاره کرده که معاونش به او هشدار داده بود حضور نظامی آمریکا «بیهوده و پرهزینه» است. موضع بایدن حالا سخت‌تر هم شده است. او پیشنهاد وزارت دفاع آمریکا مبنی بر خروج مشروط و قابل بازگشت درصورتی که دولت افغانستان در معرض خطر قرار بگیرد را رد کرده است.
بایدن، رها‌کردن آمریکا از چنگال کرونا که حالا با جهش ویروس وارد مرحله تازه‌ای شده و توسعه اقتصادی برای مقابله با چین را به‌عنوان اهداف دولت خود اعلام کرده است. به این ترتیب، اولویت‌های کاخ سفید شامل مبارزه با فقر، تبعیض نژادی و توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری، هوش مصنوعی و اینترنت 5G است، نه استفاده از قدرت نظامی برای حمایت از دولت اشرف غنی. به‌عبارت دیگر، رئیس‌جمهور آمریکا به توسعه تجاری بیشتر از توانمندسازی نظامی بها می‌دهد.

مقابله با چین
وقتی بایدن در مصاحبه مطبوعاتی‌ ماه گذشته خود اعلام کرد که «ما باید ثابت کنیم دمکراسی پیروز می‌شود»، در حقیقت این نکته را روشن کرد که سیاست خارجی او متمرکز بر احیای اعتبار آمریکا است. تصمیم اخیر بایدن نشانه این است که او تمرکز بر مقابله با چین را به چند سال حضور بیشتر در افغانستان برای تحقق اهداف آمریکا در منطقه که با گسیل صدها هزار سرباز و بیش از 2تریلیون دلار هزینه در 20سال گذشته محقق نشده، ترجیح می‌دهد.
برخی تحلیل‌گران معتقدند که هیچ کشوری به اندازه چین از حضور آمریکا در افغانستان و عراق سود نبرده است. همان وقتی که واشنگتن درگیر جنگ‌های منطقه‌ای بود، پکن در حال توسعه نفوذ خود در مناطقی از جهان بود که زمانی آمریکا در آنجا حرف اول را می‌زد. هفته گذشته یکی از مشاوران ارشد بایدن گفت که رئیس‌جمهور آمریکا به این نتیجه رسیده که باید به تهدیدها و چالش‌های سال 2021بپردازد، نه سال 2001. او گفت: «بایدن از ما خواسته که پرونده 20سال جنگ در افغانستان را ببندیم».

عواقب خروج از افغانستان
اما تصمیم اخیر رئیس‌جمهور آمریکا که 2.5‌ ماه طول کشید تا آن را نهایی کند، می‌تواند عواقب خطرناکی برای کشورش داشته باشد. گزارش سالانه «ارزیابی تهدیدهای جهانی» که به تازگی از سوی نهادهای اطلاعاتی آمریکا منتشر شده، حاکی است که اگر ائتلاف به رهبری واشنگتن عقب‌نشینی کند، «کابل باید به تنهایی با خطر طالبان مقابله کند». مقام‌های دولتی آمریکا گفته‌اند که این موضوع نگرانی‌هایی از تکرار تجربه ویتنام در افغانستان را ایجاد کرده است. بعد از اینکه آمریکا در سال 1973نیروهای خود را از ویتنام خارج کرد، جنگ ویتنام شمالی و جنوبی همچنان ادامه پیدا کرد و‌درنهایت سال 1975سایگون، پایتخت ویتنام جنوبی سقوط کرد.
مشاوران رئیس‌جمهور آمریکا گفته‌اند که اگر رویکرد جدید باعث شود طالبان کنترل افغانستان را در دست بگیرد یا منطقه به فضای امنی برای فعالیت‌های تروریستی علیه واشنگتن تبدیل شود، بایدن عواقب آن را به گردن می‌گیرد.

واکنش‌ها به تصمیم بایدن
منتقدان بایدن ازجمله خیلی از جمهوریخواهان که انگار فراموش کرده‌اند ترامپ 6‌ماه پیش اعلام کرد همه سربازان آمریکایی تعطیلات کریسمس در خانه خواهند بود، به سرعت این تصمیم‌گیری را نشانه عقب‌نشینی آمریکا برآورد کرده‌اند. روند خروج سربازان آمریکایی از افغانستان سال گذشته به‌دنبال توافق ترامپ با طالبان آغاز شد. لیندسی گراهام، نماینده جمهوریخواه سنا که مخالفت خود را با تصمیم رئیس‌جمهور قبلی هم اعلام کرده بود، موضع بایدن را «بسیار احمقانه و خطرناک»توصیف کرده است.
موافقان هم معتقدند که اگر حمله تروریستی مانند حادثه 11سپتامبر 2001از خاک افغانستان، آمریکا را تهدید نکند، ممکن است تصمیم بایدن منطقی به‌نظر برسد. بیشتر دمکرات‌ها از این طرح حمایت کرده‌اند، اما برخی نیز آن را تصمیم سختی دانسته و از خطراتی که می‌تواند به‌دنبال داشته باشد، ابراز نگرانی کرده‌اند.
سؤالی که از نظر برخی تحلیل‌گران بدون جواب مانده این است که سربازانی که برمی‌گردند چه سرنوشتی پیدا می‌کنند و چطور می‌توان دوباره درصورت نیاز آنها را به صحنه‌های نبرد برگرداند. لیزا کرتیس، یکی از مسئولان شورای امنیت ملی دولت ترامپ معتقد است: «اگر دامنه مناطق تحت کنترل طالبان در افغانستان بیشتر ‌شود، برگرداندن دوباره سربازان به این کشور برای مبارزه با گروه‌های تروریستی کار بسیار دشواری خواهد بود. به همین دلیل بهتر است بخشی از نیروها در آنجا بمانند».
شاید تصمیم بایدن در مورد افغانستان، کشوری که به آن لقب «گورستان امپراتوری‌ها» را داده‌اند، یک سرنوشت مقدر باشد. نیروهای انگلیس سال 1842بعد از مأموریت نظامی که در کتاب‌هایشان از آن به « بلا» یاد می‌کنند از افغانستان خارج شدند. شوروی نیز سال 1989بعد از یک دهه تلفات و ناکامی، این کشور را ترک کرد. در حقیقت تجربه‌ای که شوروی در 10سال کسب کرد، برای آمریکا بیش از 20سال طول کشید.
درصورتی که رئیس‌جمهور آمریکا تمرکز این کشور را بر چالش‌های استراتژیکی مانند فناوری و تجارت قرار بدهد، درنهایت ممکن است بتواند آمریکا را از دوره پسا 11سپتامبر که مقابله با تروریسم به اولویت نخست این کشور تبدیل شد، عبور بدهد. این به معنی تغییر چشمگیر در مقاصد قدرت‌طلبی آمریکا و ماهیت امنیت ملی این کشور خواهد بود.