جولان کرونای جهش‌یافته؛ از هند تا برزیل

سمانه معظمی- خبرنگار

جهش ویروس کرونا ماه‌هاست که به یکی از موانع اصلی در مهار این بیماری تبدیل شده است. حدود 7‌ماه پیش جهش ویروس در انگلیس خبرساز شد، اما این موضوع فقط به انگلیس محدود نشد و در طول ماه‌های گذشته خیلی از کشورهای دیگر جهان ازجمله آفریقای جنوبی و برزیل هم گزارش مشاهده گونه‌های جهش‌یافته ویروس را دادند. حالا هم نوبت هند است که با گزارش یک گونه «جهش‌یافته دوگانه» توجه‌ها را به‌خود جلب کرده است. شیوع این 3گونه آخر، هنوز به پای کرونای انگلیسی نرسیده و فعلا همه نگاه‌ها همچنان به‌گونه B117و جهش N501Y است که حالا به غیراز انگلیس دست‌کم در 125کشور جهان منتشر شده است. میزان انتقال این گونه 60درصد بیشتر از انواع معمولی برآورد می‌شود.
به گزارش الجزیره، دانشمندان معتقدند با وجود امکان به‌روزرسانی واکسن‌ها جای نگرانی چندانی وجود ندارد؛ با این حال آنها هشدار می‌دهند که گونه آفریقای جنوبی از بقیه انواع جهش‌‌یافته ویروس خطرنا‌ک‌تر به‌نظر می‌رسد.

گونه هندی
جدیدترین گونه ویروس کرونا در هند شناسایی شده است. حدود 2هفته پیش، مرکز ملی کنترل بیماری‌های هند اعلام کرد که یک گونه جدید «جهش‌یافته دوگانه» در برخی بیماران شهرهای مهاراشترا، دهلی و پنجاب مشاهده شده است. در هفته‌های گذشته تعداد بیماران در این کشور اوج گرفته و خیلی از شهرها مجبور شده‌اند دوباره دست به اعمال محدودیت‌ها و قرنطینه بزنند. کرونا تاکنون موجب ابتلای 13میلیون نفر و فوت 169هزار نفر در هند شده است.
با این حال، وزیر بهداشت و رفاه خانواده هند گفته که علت افزایش مبتلایان در این کشور، گونه جدید نبوده، بلکه حضور مردم در مهمانی‌ها، باز شدن سینماها و باشگاه‌ها و برگزاری تجمع‌های سیاسی گسترده در ایالت بنگال غربی که قرار است به‌زودی شاهد برگزاری انتخابات باشد، دلیل اصلی این افزایش آمار است. با این حال، گونه جهش‌یافته دوگانه نگرانی‌هایی را به‌دنبال داشته و تیمی از کارشناسان 10آزمایشگاه هند در حال بررسی بیشتر آن هستند.
این گونه جدید 2جهش مهم داشته، به همین دلیل نام جهش دوگانه را به آن داده‌اند. در گام اول، جهش E484Q که شبیه به جهش E484K که در برزیل و آفریقای جنوبی دیده شده باعث تغییر بخش‌هایی از پروتئین شاخکی ویروس شده است. پروتئین شاخکی، بخش‌هایی از لایه خارجی ویروس کرونا را تشکیل می‌دهد که از طریق آن با سلول‌های بدن تماس پیدا می‌کند، به آنها می‌چسبد و سپس وارد می‌شود و آنها را آلوده می‌کند.
واکسن‌ها، آنتی‌‌بادی‌هایی تولید می‌کنند که این پروتئین را هدف قرار می‌دهد. نگرانی اصلی این است که اگر جهش، تغییر زیادی در شکل پروتئین شاخکی بدهد، ممکن است آنتی‌بادی‌ها نتوانند ویروس را تشخیص بدهند و به آن حمله کنند. البته دانشمندان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا این موضوع درباره جهش E484Q صدق می‌کند یا خیر.
جهش دوم، جهش L452R  است که در کالیفرنیای آمریکا نیز مشاهده شده و به‌نظر می‌رسد دلیل افزایش آمار این منطقه باشد. دانشمندان معتقدند که این جهش توانایی اتصال پروتئین شاخکی به سلول‌های بدن انسان و در نتیجه عفونت‌زایی آن را افزایش می‌دهد. آنها احتمال می‌دهند جهش L452R ممکن است مانع حمله آنتی‌بادی‌هایی که چه بر اثر واکسن و چه بر اثر ابتلای قبلی به بیماری در بدن ایجاد شده‌اند به ویروس شود. ترکیب این دو جهش و شیوع آن می‌تواند این گونه را تبدیل به یک خطر جدی نه‌تنها برای هند، بلکه برای سراسر جهان کند.
با این حال، فعلا نگرانی اصلی در هند، گونه انگلیسی است. مرکز کنترل بیماری‌های هند اعلام کرده که 81درصد 401نمونه بررسی شده در ایالت پنجاب، به‌گونه انگلیسی مبتلا بوده‌اند. این مرکز از دولت این کشور خواسته با افزایش ردیابی گونه‌های جدید، افراد مبتلا به آنها و نزدیکانشان را قرنطینه کنند.

گونه برزیلی
موج دوم شیوع کرونا در برزیل در هفته‌های گذشته موجب ثبت رکوردهای جدیدی در میزان ابتلا و فوتی در این کشور شده است. برزیل با بیش از 13میلیون مبتلا و 351هزار کشته بعد از آمریکا بیشترین میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را در جهان داشته است. ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور این کشور مدت‌هاست که این بیماری را جدی نگرفته و معتقد است که کرونا یک «آنفلوآنزای ساده» است. او بارها بدون ماسک در اماکن عمومی ظاهر شده است. محدودیت توزیع واکسن و انتشار اطلاعات نادرست مبنی بر خطر واکسیناسیون، ازجمله موانع دیگر کنترل کرونا در برزیل است.
حالا ظهور گونه جدید ویروس که بهP1شناخته می‌شود، به این بحران دامن زده است. این گونه، نخستین‌بار در اواخر پاییز سال گذشته در شهر مانائوس مشاهده شد و گفته می‌شود قدرت سرایت بسیار بالایی حتی در بین افرادی که قبلا مبتلا شده‌اند، دارد. گونه برزیلی که به سرعت در حال انتشار است، میزان مرگ ومیرها در این کشور را به‌طور متوسط به بالای 2500مورد در روز رسانده است. گونه P1در هفته‌های گذشته موجب پر شدن تخت‌های بیمارستانی و کمبود شدید کپسول‌های اکسیژن در برزیل شد و خیلی از بیماران به‌دلیل این موضوع جان خود را از دست دادند.
سازمان بهداشت جهانی گزارش داده که این گونه تاکنون در کشورهای دیگر شامل آمریکا، کانادا، انگلیس، فرانسه، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، ژاپن، مکزیک، هند و کره‌جنوبی نیز دیده شده است. این کشورها فعلا با قرنطینه بیماران و اطرافیانشان در حال کنترل ویروس هستند.
گونه برزیلی نتیجه تعداد زیادی جهش بوده، اما 3مورد آنها بیشتر دانشمندان را نگران کرده است؛ نخستین جهش E484K است که در گونه مشاهده شده در آفریقای جنوبی هم دیده شده است. به این جهش «گریزان» هم گفته می‌شود؛ زیرا با تغییری که در پروتئین شاخکی ایجاد می‌کند، سیستم ایمنی بدن را فریب می‌دهد و مانع حمله به آن می‌شود. جهش E484k همچنین باعث می‌شود ویروس اتصال محکم‌تری با سلول‌ها پیدا و آنتی‌‌بادی‌های بدن را بی‌اثر کند.
جهش دوم E501Y است که در گونه انگلیسی ویروس هم وجود دارد. این جهش نیز پروتئین شاخکی را به‌ویژه بخشی که به سلول متصل می‌شود، تغییر می‌دهد. در نتیجه، ویروس نه‌تنها اتصال محکم‌تری با سلول پیدا می‌کند، بلکه مدت بیشتری روی آن باقی می‌ماند. این جهش که قدرت سرایت ویروس را 50درصد بیشتر کرده، موجب شده که شیوع گونه انگلیسی در برزیل فراگیر شود. سوم، جهش K417T است که به اندازه 2گونه قبلی شناخته شده نیست. این جهش نیز باعث افزایش قدرت چسبندگی پروتئین شاخکی به سلول‌ها می‌شود. محققان حدس می‌زنند که ترکیب این جهش با جهش N501Y قدرت نفوذ ویروس را بیشتر و درنتیجه آن را خطرناک‌تر می‌کند. دانشمندان در حال بررسی تأثیر واکسن‌ها بر جهش K417T هستند. تاکنون مشخص شده که همه واکسن‌ها تا حدودی بر این ویروس جهش‌یافته مؤثر هستند، اما نه به اندازه‌ای که بر گونه‌های عادی تأثیر دارند. خوشبختانه سازندگان واکسن می‌گویند اگر گونه برزیلی شیوع پیدا کند، می‌توانند واکسن‌هایی بسازند که بدن را در برابر آن ایمن می‌کند. البته زمان آن در مورد شرکت‌های مختلف متفاوت است. فایزر و مدرنا که از تکنولوژی RNA استفاده می‌کنند، زمانبندی سریع‌تری در حد چند هفته داده‌اند، اما شرکت آسترازنکا که مبتنی بر تکنولوژیDNA است گفته که به زمان طولانی‌تری برای ساخت واکسن‌ جدید نیاز دارد.
به هرحال فعلا بهترین چاره برای کنترل کرونا در برزیل سرعت بخشیدن به واکسیناسیون است؛ زیرا ممکن است درصد اثرگذاری واکسن‌های فعلی خیلی بالا نباشد، اما شدت بیماری و مراجعه به بیمارستان‌ها را کمتر می‌کند.

گونه انگلیسی
همان‌قدر که انگلیس در هفته‌های اخیر به‌دلیل سرعت واکسیناسیون مورد تحسین قرار گرفته، به‌دلیل کوتاهی در اعمال به‌موقع محدودیت‌ها در پاییز سال گذشته مورد انتقاد قرار دارد. این موضوع در کنار سیستم ضعیف ردیابی و تست، انگلیس را در ردیف کشورهایی قرار داده که مرگ‌ومیر بالایی داشته‌اند. تاکنون 127هزار نفر بر اثر ابتلا به کرونا در انگلیس جان خود را از دست داده‌اند. شمار مبتلایان در این کشور نیز از 4میلیون و 300هزار نفر فراتر رفته است.
گونه انگلیسی که به B.1.1.7نیز شناخته می‌شود، نخستین‌بار در اوایل پاییز سال گذشته مشاهده شد. آن زمان یک مورد از هر 4مورد ابتلا به کرونا به این گونه مرتبط بود. اما اواخر پاییز، این میزان به دوسوم موارد جدید شناسایی شده در جنوب‌شرقی این کشور افزایش پیدا کرد. گونه انگلیسی حالا در کشورهای زیادی از جهان از آمریکا و کانادا تا استرالیا و سنگاپور جولان می‌دهد و جان مردم را می‌گیرد.
این گونه 17جهش داشته که مهم‌ترین آن N501Y  است که در گونه برزیلی هم دیده شده است. البته خبر خوب این است که سیستم ایمنی بدن در نتیجه واکسیناسیون می‌تواند به‌گونه انگلیسی حمله کند. شرکت‌های فایزر و آسترازنکا ادعا می‌کنند که واکسن‌هایشان تأثیر قابل‌قبولی روی این گونه دارد.

گونه آفریقای جنوبی
در بین همه این گونه‌ها، گونه آفریقای جنوبی بیشتر از همه دانشمندان را نگران کرده است. این گونه نه‌تنها جهش N501Y را دارد (مشابه جهش برزیلی و انگلیسی) که قدرت اتصال آن به سلول‌های بدن را بیشتر می‌کند، بلکه جهشE484K (مشابه جهش برزیلی) که واکنش آنتی‌بادی‌هایی که در نتیجه واکسن یا ابتلای قبلی ایجاد شده را خنثی می‌کند، نیز در آن مشاهده شده است. از اواخر پاییز که گونه جدید در آفریقای جنوبی مشاهده شده، 99درصد موارد ابتلا به کرونا به این گونه نسبت داده شده است. تاکنون یک‌میلیون و 500هزار نفر در این کشور به کرونا مبتلا شده‌اند و53هزار نفر نیز بر اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست داده‌اند.
به‌نظر می‌رسد تأثیر واکسن‌ها نیز روی گونه آفریقای جنوبی کمتر است، اما به هرحال قابلیت اصلاح و انطباق آنها وجود دارد. شرکت آسترازنکا اعلام کرده که واکسن مؤثر بر این گونه را در نیمه دوم سال‌جاری میلادی عرضه خواهد کرد. گونه آفریقای جنوبی تاکنون در کشورهایی مانند امارات، ژاپن، اتریش، بلژیک و کنیا دیده شده است.