رد پای داعش در آفریقا

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

 با گذشت 2سال از شکست‌ سنگین داعش در عراق و سوریه، به‌نظر می‌رسد این گروه تروریستی حالا قلمرو جدیدی را برای از سرگیری سازماندهی خود انتخاب کرده است: آفریقا؛ جایی که تحلیل‌گران معتقدند داعش متحدان تازه‌ای در میان گروه‌های تروریستی محلی پیدا کرده و در حال جذب سرمایه و نیروی جدید است. مدت‌هاست که خلافت خودخوانده داعش سقوط کرده، نیروهای آن متفرق شده‌اند و رهبر آن، ابوبکر البغدادی کشته شده است. با این حال در طول یک سال گذشته که خشونت گروه‌های تروریستی در آفریقا به بالاترین حد خود رسیده، داعش این پیروزی‌ها را به نام خود ثبت کرده تا تصویر مقتدری از خود به جهان نشان دهد و طرفدارانش را دوباره تحت‌تأثیر خود قرار دهد. هفته گذشته، گروه داعش ادعا کرد که شهر پالما در شمال موزامبیک را به تصرف خود درآورده است. حمله گروه‌های شبه‌نظامی محلی به این شهر ساحلی، موجب کشته شدن ده‌ها نفر شد. بعد از آن، زمزمه‌های آغاز خلافت جدید داعش در این منطقه در شبکه‌های اجتماعی وابسته به این گروه تروریستی پا گرفت. تحلیل‌گران معتقدند که سرکرده‌های این گروه با ترتیب دادن حمله‌های نظامی به‌دنبال روحیه دادن به طرفداران و تقویت نفوذ منطقه‌ای خود هستند.
حمله به شهر پالما در استان کابو دلگادو، وحشیانه‌ترین حمله از سوی گروه‌های تروریستی محلی در موزامبیک بوده است. این حمله، زنگ هشداری برای افزایش حمله‌های گروه‌های اسلام‌گرای افراطی در قاره آفریقا تلقی شده است. به‌دنبال حمله اخیر، ده‌ها هزار نفر از مردم از خانه‌های خود گریخته و به استان‌های مجاور پناه برده‌اند.
به گزارش نیویورک تایمز، براساس آمار مرکز مطالعات استراتژیک آفریقا، خشونت‌های مرتبط با گروه‌های افراطی در سال 2020در این قاره 43درصد نسبت به سال 2019افزایش داشت. داده‌های سازمان‌های ضدتروریستی آمریکایی و دیگر کشورهای غربی نیز نشان می‌دهد که بین سال‌های 2019و 2020تعداد حمله‌های نظامی در آفریقا که داعش ادعا می‌کند در آنها دست داشته، بیش از 30درصد رشد داشته است. بیشتر از یک دهه است که مقام‌های نظامی و گروه‌های ضدتروریستی هشدار می‌دهند که آفریقا به مقر جدید گروه‌های تروریستی بین‌المللی مانند القاعده و داعش تبدیل خواهد شد. هر دو گروه در سال‌های اخیر روابط مستحکمی با گروه‌های جهادی محلی برقرار کرده‌اند. آنها همچنین پایگاه‌های محکمی در غرب، شمال و مرکز آفریقا ایجاد کرده‌اند و می‌توانند از این مناطق حمله‌های گسترده‌ای ترتیب بدهند.

گسترش نفود شبه نظامیان محلی
اما همانطور که داعش تلاش می‌کند تا دوباره به خاورمیانه برگردد، به‌دنبال محکم کردن جای پای خود در آفریقاست؛ منطقه‌ای که خشم عمومی نسبت به فساد حکومت‌ها و ضعف نیروهای امنیتی زمینه را برای رشد فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی فراهم کرده است.
در طول ساحل آفریقا که از سنگال تا سودان را در برمی‌گیرد، گروه‌های تروریستی توانسته‌اند در مناطقی که تا قبل از این پای افراطی‌ها به آنجا باز نشده بود، نفوذ کنند. در طول ساحل اقیانوس هند در سومالی، شبه نظامیان وابسته به القاعده کنترل بخش زیادی از مناطق روستایی را در دست گرفته‌اند. در جنوب موزامبیک، یک شورش که 3سال پیش فقط چند نفر مبارز داشت، حالا تبدیل به یک جنگ تمام عیار شده است. به اعتقاد ناظران، هیچ‌کدام از این گروه‌ها قدرت خارق‌العاده‌ای ندارند، اما ضعف دولت‌ها در ایجاد امنیت، به آنها فرصت خودنمایی داده است.
رابطه داعش و گروه‌های مبارز محلی یک رابطه 2سویه بُرد-بُرد است: نام داعش برای جنبش‌های داخلی، قدرت و وجهه می‌آورد؛ چیزی که مدت‌ها به‌دنبال آن بودند. در مقابل، داعش نیز از حمله‌های این گروه‌ها به‌عنوان سندی بر زنده بودن فعالیت جهانی خود استفاده می‌کند تا به همه اعلام کند: درست است که قلمرو خود را در عراق و سوریه از دست دادیم، اما حالا در حال نفوذ در آفریقا هستیم.
در برخی مناطق آفریقا، داعش به گروه‌های وابسته به‌خود مانند «دولت اسلامی غرب آفریقا» در نیجریه حمایت مالی و تجهیزاتی می‌کند، اما کارشناسان معتقدند که این گروه روابط نزدیک تری با دیگر گروه‌های نظامی مانند گروه‌های شورشی موزامبیک که ‌زاده نارضایتی‌های داخلی هستند، دارد. در این کشور، گروه‌ شبه‌نظامی معروف به السنه به غارت شهرها و حمله به شهروندان روی آورده‌ که نتیجه آن بی‌خانمانی 670هزار نفر و کشته شدن دست‌کم 2هزار نفر از مردم بوده است. گروه السنه ابتدا فقط نیروهای دولتی را هدف حملات خود قرار می‌داد، اما با قدرت‌گیری بیشتر، اکنون مردم و اموال آنها را هم هدف قرار می‌دهد.
وقتی گروه شبه‌نظامی السنه موزامبیک در سال 2019با داعش پیمان مودت منعقد کرد، این درگیری‌ها توجه جهان را به‌خود جلب کرد. ‌ماه گذشته آمریکا رسما این گروه را در فهرست نهادهای تروریستی قرار داد و ابو یاسر حسن، رهبر آن را تحریم کرد. آمریکا و پرتغال اخیرا اعلام کرده‌اند که گروه‌های نظامی ویژه‌ای برای آموزش ارتش موزامبیک به این کشور می‌فرستند. مسئولان این کشور یکشنبه هفته گذشته اعلام کردند که پالما دیگر امن است و از کنترل آشوبگران خارج شده است، اما همانطور که درگیری‌ها در منطقه ادامه دارد، صدها هزار نفر از مردم کابو دلگادو در برزخ زندگی می‌کنند.

 خطر دائمی داعش در خاورمیانه
سایه داعش هنوز از سر خاورمیانه نیز کم نشده است. تحلیل‌گران معتقدند که داعش با داشتن حدود 10هزار نیرو که به فعالیت زیرزمینی رو آورده‌‌اند، حتی در ضعیف‌ترین وضعیت نیز به‌عنوان یک سازمان منسجم در پایگاه‌های قبلی خود در عراق و سوریه باقی خواهد ماند. با اینکه شکست‌های پی در پی و شیوع کرونا به فعالیت‌های تبلیغاتی و سربازگیری گروه داعش در فضای مجازی آسیب زده، سازمان ملل متحد تخمین می‌زند که این گروه 100میلیون دلار سرمایه نقدی و شبکه گسترده‌ای از نیروها در خارج از خاورمیانه از فیلیپین تا افغانستان دارد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا و تعدادی از وزرای خارجه 80کشور عضو «ائتلاف جهانی برای شکست داعش» 30مارچ (10فروردین) به‌صورت مجازی با یکدیگر دیدار کردند تا به موضوع افزایش فعالیت گروه داعش در مناطقی که قبلا تحت کنترل این گروه بوده، بپردازند. آنها در پایان این نشست با صدور بیانیه‌ای تأکید کردند که خطر داعش «همچنان پابرجاست». درحالی‌که سران اروپا و با آمریکا در داخل مرزهایشان با خطر تازه تروریسم داخلی (از راست‌های افراطی تا طرفداران برتری سفیدپوستان) دست وپنجه نرم می‌کنند، ترس از حمله‌های انتحاری تحت‌تأثیر ایدئولوژی گروه داعش همچنان زیر پوست شهرها وجود دارد.