بر و برگ/ ژوهانسبورگ؛ زندگی با طعم سیاست و هنر
با شروع سال جدید خورشیدی برآنیم که در ستون «بر و برگ» به معرفی خرده‌فرهنگ‌ها و ویژگی محله‌ها و شهرهای جهان بپردازیم و از هنر مدرن، نقاشی، شعر، موسیقی، سینما و تقویم تاریخ به زبان عامه بنویسیم. عنوان این ستون هم برگرفته از دیوان اشعار ناصرخسرو است که می‌فرماید: در زیر بر و برگ تو گریزد گمراه ز سرمای جهل و گرما
شهنام صفاجو
ژوهانسبورگ (Johannesburg) یکی از مهم‌ترین شهرهای آفریقای جنوبی، قاره سیاه و جهان امروز است؛ شهری بزرگ و پیچیده که می‌توان از منظر «حق زندگی» با طعم سیاست و هنر به آن پرداخت.
در کلانشهر امروز ژوهانسبورگ، سیاهپوستان با گذر از کابوس آپارتاید، زندگی مسالمت‌آمیزی در کنار سفیدهای مهاجر از انگلیس، هلند، آلمان و... دارند؛ اگرچه هنوز هم می‌توان تفاوت‌ها و زخم‌های شدیدی بین ساکنان آسمانخراش‌های مرکز شهر با حومه مسکونی در جنوب شهر نظیر «سووتو» مشاهده کرد.
ژوهانسبورگ معروف به شهر طلا، یکی از 50شهر بزرگ جهان است؛ شهری که در سال1886 و به‌دنبال کشف طلا در یکی از مزارع این منطقه ایجاد شد و امروزه با 10میلیون نفر جمعیت، به نام و اعتبار «نلسون ماندلا»ی فقید سندیت دارد.
در قبض و بسط خرده‌فرهنگی این شهر، «موزه آپارتاید»بیش از همه خودنمایی می‌کند که با عکس‌ها، متن‌ها، اسناد صوتی و تصویری، داستان‌هایی الهام‌بخش از جنگ تن به تن برای دمکراسی را ارائه می‌کند.
نیوتاون (Newtown)را منطقه فرهنگی ژوهانسبورگ نامیده‌اند که در آن می‌توان شاهد تئاتر کوچه‌بازاری و موسیقی خیابانی بود. این محله بیشتر با مجسمه‌های چوبی به سبک آفریقایی قابل شناسایی است که در پیاده‌روها یافت می‌شود.
محله موسوم به Arts of Mainنیز یک مرکز هنری است که در سال‌های اخیر رشد زیادی داشته است؛ وقتی یک تاجر آفریقایی تصمیم گرفت خیابان فاکس از قلب ژوبورگ را بازسازی کند. این محله ترکیبی جذاب از گالری‌های هنری و بازار روز است.
ژوهانسبورگ شهر مُد هم هست و در Fashion District، موزه برن‌برگ (Bernberg Museum) و گوشه‌ای از خیابان دانکومب و جان اسموتز می‌توان به نمایشگاهی از طرح و مُد طی 2قرن جاری رسید.
تپه مشروطه (Constitution Hill) یکی از مناطق الهام‌بخش ژوهانسبورگ است که درک جامعی از پیامدهای تاریخی و حقوقی مبارزه با نژادپرستی را سبب می‌شود. این مکان در باروی قلعه‌ای قدیمی قرار گرفته که از سال1892 قدمت دارد و زمانی بازداشتگاه افرادی چون ماندلا و گاندی هم بوده است.
در این شهر بزرگ، گالری هنر ژوهانسبورگ با عنوان اختصاری JAGبزرگ‌ترین کلکسیون هنری آفریقا بوده و مجموعه‌ای باورنکردنی از آثار اروپایی قرون 17و 18 و اشیاء و نقاشی‌ها و صنایع‌دستی هنرمندان سیاهپوست سنتی آفریقایی را در خود جای داده است.موزه هنر ویتس (Wits Art Museum) که در سال2012 تکمیل و راه‌اندازی شده نیز نخستین مجموعه هنر مدرن آفریقایی است که دارای برنامه‌ای پویا از رویدادها و نمایشگاه‌ها بوده و برخوردار از 10هزار اثر خارق‌العاده است.
مقر دفتر کنگره ملی آفریقا (ANC) و پناهگاه مخفی نلسون ماندلا در مزرعه لیلیسلیف که در سال2008 به‌عنوان موزه بازگشایی شد هم از جذابیت‌های منطقه شمالی ژوهانسبورگ است که داستان مبارزه سازمان‌یافته برای آزادی مدنی را روایت می‌کند.
در آفریقای جنوبی زن‌ها هم در کانون توجه قرار دارند. ازجمله میدانی که به نام «ماری فیتزجرالد» نخستین زن فعال اتحادیه صنفی آفریقای جنوبی نامگذاری شده و در مرکز ژوهانسبورگ قرار دارد.این میدان و خیابان‌های منتهی به آن، نوعی تفرجگاه به سبک بلوار هالیوود بوده و با قرار دادن مجسمه برنزی برندا فاسیه، به بانفوذترین گروه‌های موسیقی جز آفریقایی هم ادای احترام شده است.
نکته آخر، «مراسم ویژه» است! فیلم سینمایی میثم شاه‌بابایی که با همراهی مرتضی پورصمدی، مهتاب کرامتی و بهزاد دورانی ساخته شده و در آن ضمن روایت مرگ نلسون ماندلا، به فرهنگ عامه آفریقای جنوبی اشاره شده، اما هنوز رنگ اکران عمومی به‌خود ندیده است!
