گپ‌روز
نظرسنجی یا نظرسازی؟
مجید رجبی‌معمار از میزان قابل استناد بودن نظرسنجی‌های رسانه ملی گفت
فهیمه پناه‌آذر- روزنامه‌نگار
مجید رجبی‌معمار ازجمله مدیرانی است که سال‌ها در رسانه ملی مسئولیت‌های مختلفی داشته است. در کارنامه کاری او، مدیریت شبکه 5سیما (شبکه تهران)، مدیریت شبکه جهانی جام‌جم، مدیریت شبکه بازار و ریاست مرکز نظارت و ارزشیابی سازمان صداوسیما دیده می‌شود. رجبی‌معمار مدیریت خانه هنرمندان را برعهده دارد و همچنین در گذشته ریاست هیأت‌مدیره مؤسسه روایت فتح را هم برعهده داشته است. او از مؤسسان شهرک سینمایی دفاع‌مقدس است. این مدیر درباره شیوه نظرسنجی‌های رسانه ملی معتقد است که باید این شیوه به روش علمی و براساس مطالعات اجتماعی باشد، اما امروز‌ه جهت‌سازی‌ها و جهت‌گیری‌ها باعث شده آمارها به‌درستی بیان نشوند.
تا چه اندازه این شیوه نظرسنجی‌های سازمان می‌تواند در پیشبرد اهداف تأثیرگذار باشد؟
در عرصه علوم ارتباطات چندین دهه است که در کشورهای مختلف ازجمله ایران امر نظرسنجی بسیار مهم بوده و اینکه نشان داده شود میل و علاقه مخاطبان به چه برنامه‌هایی بوده و گرایش‌ها چگونه است. این نظرسنجی‌ها و آمار ارائه شده را در اختیار مدیران رسانه‌ها و برنامه‌سازان قرار می‌دهند تا متناسب با آنها تغییراتی در جهت‌گیری‌ها، سیاستگذاری‌ها و... داشته باشند.
تا جایی که اطلاع دارم، قبل از پیروزی انقلاب در کنار رسانه ملی، مرکز مطالعات و پژوهش‌ها وجود داشت که کار نظرسنجی را انجام می‌داد و این فعالیت بعد از پیروزی انقلاب هم با جدیت انجام می‌شود. گاهی نظرسنجی به شکل موردی مانند موضوع انتخابات، برجام و حوزه‌های دیگر پژوهش و تحقیق می‌شود و گاهی نیز درباره برنامه‌ها، سریال‌ها و فیلم‌ها نظرسنجی می‌شود. به‌طور طبیعی در این نظرسنجی‌ها باید از روش‌های کاملا علمی که در مطالعات اجتماعی و علم آمار وجود دارد، استفاده شود. انتخاب نمونه‌های درست آماری و فراگیر بودن نظرسنجی‌هایی که صورت می‌گیرد، بسیار مهم است. در یک برهه زمانی موضوعات، ملی است و رسانه می‌خواهد نظر مردم را در تمام شهرها بررسی کند. در سطوح مختلف نظرسنجی وجود دارد و گاهی اوقات نیز با توجه به موضوع کار، این نظرسنجی‌ها صورت می‌گیرد؛ مثلا موضوع کولبرها در غرب کشور و گاهی موضوعات وسیع‌تر بوده و به‌دنبال آن نظرسنجی‌ها در همه مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ انجام می‌شود.
چه زمان است که این نظرسنجی‌ها می‌تواند شکل علمی‌تر و دقیق‌تری داشته باشد؟
هرچه تعداد کسانی که مورد سؤال قرار می‌گیرند و هرچه سؤالات پخته‌تر و جامع‌تر باشد، نتیجه می‌تواند علمی‌تر باشد. امکان نظرسنجی می‌تواند بسیار کارگشا بوده و ظرفیت بزرگی را در همه بخش‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌ها داشته باشد؛ از حوزه هنر و فرهنگی گرفته تا امنیتی.
هر نوع نظرسنجی علمی که براساس روش‌های علمی و واقعیت صورت بگیرد به درد سیاستگذاری‌ها می‌خورد. نظرسنجی از جهت‌سازی باید به دور باشد. بزرگ‌ترین مشکل این است که به جای نظرسنجی، نظرسازی اتفاق بیفتد، سؤالات سودار باشد، جواب‌ها در سؤالات گنجانده شود و در نهایت اینکه نتایج و آن استنباط واقعی منعکس نشود.
عملکرد مرکز تحقیقات رسانه ملی چگونه است؟
در کشور چند مرکز نظرسنجی داریم که یکی از آنها مرکز تحقیقات سازمان صداوسیماست. گاهی نظرسنجی‌ها محرمانه در اختیار مدیران قرار می‌گیرد و گاهی برخی از آنها رسانه‌ای می‌شود. به‌شخصه احساس می‌کنم برخی از آمارها درباره رضایتمندی مخاطبان و درصدهایی که اعلام می‌شود، قابل استناد نیست؛ چون به شکل جامع و دقیق عنوان نمی‌شود و نمی‌توان گفت چقدر قابل استناد است. ممکن است میزان رضایتمندی اعلام شود، اما عنوان نمی‌شود که از چه تعداد سؤال شده و در چه گستره و موقعیتی سؤالات مطرح شده است.
تلویزیون همیشه آماری از مخاطبانش منتشر می‌کند که این آمار به شکل درصدی بوده؛ تا چه اندازه می‌تواند این نظرسنجی‌ها موثق و قابل استناد باشد؟
گاهی وقت‌ها اطلاعات جامع نظرسنجی‌ها، نوع سؤالات، تعداد افراد، تعداد سؤالات و پاسخ‌ها نیست و این موارد مطرح نمی‌شود و آنچه منعکس می‌شود، معمولا نکاتی است که موید عملکرد جاری سازمان باشد. به ندرت به‌خصوص در ۴ سال اخیر دیده‌ایم مطلبی را عنوان کنند و گزارشی بدهند که موید وضعیت جاری و ساری برنامه رسانه نباشد که میزان مورد اعتماد بودن جامعیت نتایج نظرسنجی‌ها را مورد سؤال و تردید قرار می‌دهد.
اصولا آمار و اطلاعات بیشتر در جهت نظرسازی‌های جدید و تأیید برنامه‌هایی است که روتین تولید می‌شود تا گفته شود افکارعمومی با برنامه‌ها همسو هستند، اما در صحنه واقعیت یک گپ جدی وجود دارد؛ به‌طور مثال از رضایتمندی یک برنامه یا سریال گفته می‌شود، اما این نظرسنجی با واقعیت‌های جامعه و مواجهه با افراد مختلف خانواده و دوستان تفاوت دارد. گفته می‌شود سریال این مقدار مورد توجه قرار گرفته، اما در جامعه افراد سریال را ندیده‌اند.
البته این موضوع فقط مربوط به کشور ما نیست و بسیاری از بنگاه‌های نظرسنجی در دنیا که می‌گویند و ادعا دارند مستقل هستند و قواعد و چارچوب علمی را درنظر دارند و افکار عمومی را مورد تجزیه قرار می‌دهند در همه طراحی‌ها و استدلال‌ها و نتیجه‌گیرها سوگیری‌هایی دارند.
در همینه زمینه :