کاهش 100کیلویی مصرف میوه در یکسال

زهرا رستگار مقدم ـ روزنامه‌نگار

ارزش غذایی میوه و سبزیجات همواره در چند دهه گذشته مورد توجه متخصصان تغذیه بوده است. هرچند اهمیت این اقلام خوراکی پیش از این نیز در طب سنتی مهم بوده اما همواره با بی‌توجهی اکثریت مردم مواجه شده است. ما در این گزارش قصدمان این است تا با نگاهی به آمار منعکس‌شده در دهه گذشته این افت و خیز را از نظر گذرانده و نگاهی اجمالی به آن بیندازیم. آمار منتشر‌شده در این‌باره بسیار متشتت بوده و از انسجام لازم برخوردار نیست. اما طبق مستندات اخبار در هر سال سعی شده این سیر کاهشی مورد توجه قرار بگیرد. هرچند سرانه مصرف سالانه میوه در هر فرد نیز به شکل کلی بررسی شده و بر همه افراد جامعه صادق نیست. مثلا در گزارش‌هایی که به بررسی این آمار پرداخته‌اند، می‌توان به این تحلیل دست یافت که گاه در خانواری این سرانه به شکل نامتوازنی وجود داشته و از نظر دور نیست که در این سرانه بی‌شک خانواده‌های برخوردار چندین برابر خانوارهای کم‌برخوردار این سرانه را به شکل افراطی‌تری به‌خود اختصاص داده و گروهی از آن محروم مانده‌اند. اما قصد ما در این گزارش تنها آمار منتشر شده است، نه تحلیل آن و ریز‌شدن در این اعداد و پشت آن؛ زیرا دستیابی به آنچه از نظر دور است نیاز به تحقیق مستدل‌تری دارد.

یک دهه میوه‌خواری
آذرماه سال1391 فائو، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد سرانه مصرف میوه در ایران را بیش از 2برابر متوسط جهان اعلام کرد. براساس این گزارش متوسط سرانه مصرف میوه در ایران 151کیلوگرم در سال بود که یکی از بالاترین ارقام مصرف سرانه میوه در جهان محسوب می‌شد. در این آمار ایرانی‌ها از نظر مصرف میوه، میان کشورهای جهان رتبه 15را به‌خود اختصاص داده بودند. این آمار تا آذرماه 1394صادق بود. تا اینکه در این سال رمضان روئین‌تن، مدیرکل اسبق میوه‌های سردسیری و خشک وزارت جهادکشاورزی اعلام می‌کند که سرانه مصرف میوه در ایران 134کیلوگرم است. در آن زمان این میزان در کشورهای دیگر 75کیلوگرم بوده. روئین‌تن سرانه تولید میوه در ایران را 200کیلوگرم ذکر کرده و گفته: «این سرانه در جهان 97کیلوگرم است. سطح باغ‌های کشور 2 میلیون و 600هزار هکتار است که از مجموع این میزان 390هزار هکتار دیم و 2میلیون و 21هکتار نیز آبی است». 
با این حال در اسفندماه1395روزنامه اعتماد گزارشی منتشر و به شکل دیگری آمار سرانه مصرف میوه در ایرانی‌ها را بررسی کرد. این روزنامه در این گزارش نوشت: «فقط ۱۲ درصد ایرانی‌ها روزانه ۵ واحد میوه و سبزی می‌خورند». در این گزارش آمده سرانه سالانه مصرف میوه و سبزی در ایران، ۳۰ کیلوگرم و این رقم در جهان ۱۲۰ کیلوگرم است: «بیش از ۱۷میلیون ایرانی از عوارض کمبود مصرف میوه و سبزی رنج می‌برند و از هر ۱۰ ایرانی، فقط یک نفر در طول روز به اندازه کافی میوه و سبزی مصرف می‌کند. بنا بر نتایج تحقیقات سال ۱۳۹۳، ۸۸ درصد ایرانی‌ها و حدود ۴۷ میلیون نفر از جمعیت کشور مصرف روزانه 5 واحد میوه و سبزی را ندارند. سرانه سالانه مصرف میوه در اقشار کم‌درآمد 104.8 کیلوگرم اما در اقشار پردرآمد 349.8 کیلوگرم است».
شهریورماه 1396نیز ایران با بالاترین آمار تولید میوه در خاورمیانه، در 15محصول باغی در دنیا، جزو 10تولید‌کننده برتر است و 4درصد از محصولات کشاورزی جهان را تولید می‌کند. رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان، شقایق حق‌جوی جوانمرد درباره آمار مصرف میوه می‌گوید: «ما 2.5برابر سرانه تولید جهانی تولیدات داریم. اما به میزان یک‌چهارم سرانه مصرف استاندارد جهانی از میوه‌ها تغذیه می‌کنیم و باید به‌طور ویژه به این مقوله بپردازیم». از آنجا که میزان تولید میوه در کشور چندان تناسبی با مصرف آن ندارد یا به‌عبارتی مصرف آن در همه گروه‌ها و اقشار جامعه متوازن نیست، باید دید این ارقام در این دهه با چه کم و کیفی دنبال شده است. در آذرماه 1397رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی اعلام کرد: «با اشاره به اینکه فائو مصرف سرانه میوه به ازای هر نفر را 62کیلوگرم اعلام کرده، سرانه مصرف میوه در اروپا 117کیلو، آمریکای شمالی 112و ایران 2برابر کشورهای توسعه‌یافته و 3 برابر کشورهای درحال توسعه یعنی 158کیلوگرم است». 
مهرماه 1398نیز مدیرعامل سازمان مدیریت میادین شهرداری تهران می‌گوید: «هر خانواده تهرانی در سال ۹۷ به‌طور متوسط سالانه ۷۶ کیلو و ۳۰۰ گرم انواع میوه و ۷۱ کیلو و ۵۰۰ گرم محصولات فرنگی از میادین میوه و تره‌بار خریداری کرده است». براساس این آمار در مجموع، هر خانواده تهرانی در این سال 147کیلو و 800گرم صرفا انواع میوه و سبزیجات از میادین میوه و تره بار خریده؛ به‌عبارتی میزان خرید میوه و سبزی هر خانواده تهرانی از این مراکز در هر هفته به 3کیلوگرم می‌رسد که نشان‌دهنده سهم بالای میادین میوه و تره بار در سبد خرید خانوارهای تهرانی است.
اما وضعیت در سال گذشته چگونه بود؟ شهریورماه 1399، سرانه مصرف میوه هر ایرانی به ۱۰۰ کیلوگرم کاهش پیدا کرد. گرچه سرانه مصرف میوه در دنیا به‌طور متوسط ۸۰ کیلوگرم است، اما سرانه مصرف میوه در ایران بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلوگرم شد. هرچند این رقم همچنان از نظر جهانی خوب به‌نظر می‌رسد اما در دهه 90با کاهش چشمگیری روبه‌رو بوده است.

نگاهی به دهه کاهش‌ها
چنانچه پیش از این گفته شد، از ابتدای دهه 90که متوسط سرانه مصرف میوه در ایران 151کیلوگرم بوده تا ابتدای نیمه‌دوم سال پایانی این دهه که مصرف سرانه میوه در ایران بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلوگرم شده ، ایران همواره از متوسط مصرف جهانی آمار بالاتری داشته است. با این حال در مقایسه آمار اعلام شده، کشور ما نسبت به‌خود با کاهش این سرانه روبه‌رو بوده که در ابعاد مختلف قابل بررسی است. شاید یکی از عمده‌ترین دلایل چنین کاهشی را بتوان در تحریم‌ها و کوچک‌تر‌شدن اقتصاد و جیب خانوار بررسی کرد. با توجه به اینکه بر ارزش غذایی میوه و سبزی در دهه اخیر بسیار تأکید شده و این امر بر کسی پوشیده نیست، با تورم ایجاد شده در کشور، کمتر خانواده‌ای قادر به آن است که این مواد غذایی را چون گذشته در اولویت سبد خرید خود قرار داده و مجبور به حذف بعضی اقلام حداقل در دوره‌هایی بوده است. برای مثال گران‌شدن موز گهگاه این میوه را از سبد خانوار حذف کرده و گاه به آن افزوده است. این مورد درباره اقلام دیگر نیز صادق است، به‌طوری که میوه و سبزیجات به شکل پیوسته در سبد خانوار موجود نباشند.