رقابت دهیاران برای حفاظت از میراث

ستاره حجتی | خبرنگار

یزد

با ثبت جهانی یزد بخش بزرگی از توجه اداره کل میراث‌ فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان معطوف به تعهدهایی شده است که این بار نه به میراث ملی بلکه به جامعه جهانی مربوط است.  اما همه داشته‌های فرهنگی و میراث تاریخی یزد، نه تنها در شهر بلکه در گستره‌ متنوع و فراخ روستایی این استان هم به چشم می‌خورد؛ مساله‌ای که برای گروهی از دوستداران میراث کویر ایران، نگرانی ایجاد کرده است. با وجود این، ساشا ریاحی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد، حفاظت و احیای میراث کالبدی روستاهای این استان را نه تنها در حوزه فعالیت‌های دستگاهش عنوان می‌کند، بلکه از همیاری عمومی به‌ویژه از سوی دهیاران می‌گوید. گفت‌و‌گوی ما را با ریاحی در این باره بخوانید. 

 آیا خلاقیتی را که در بافت تاریخی شهر یزد سراغ داریم در معماری روستاها هم می‌توان دید؟

یزد به واسطه قرار گرفتن در پای شیرکوه روستاهای متنوعی از نظر فرم و شکل دارد. در این محدوده در فاصله‌ 30 یا 40 کیلومتر از هم، روستاهای دشتی با مصالح خشت، گل و سطح صاف و روستاهایی با مصالح چوب و سنگ دیده می‌شود. 

در حقیقت کوهپایه‌های شیرکوه امکان شکل‌گیری معماری و ساختارهای بسیار متفاوتی را برای روستاها ایجاد کرده است، اما از نظر میراث فرهنگی و گردشگری می‌توان این روستاها را در 2 بخش تقسیم‌بندی کرد؛ روستاهایی دارای ارزش طبیعی مانند ده‌بالا و فرانک‌السادات و روستاهایی مانند اسلامیه و فهرج که میراث معماری و نحوه شکل‌گیری آن‌ها برای ما بسیار اهمیت دارد. 

بنابراین یزد می‌تواند یکی از مدعیان میراث کالبدی روستایی باشد. به عنوان دستگاه متولی چه برنامه‌هایی برای حفاظت و معرفی این آثار تدارک دیده‌اید؟ 

سال 91 حدود 100 روستای تاریخی در استان با ویژگی‌های متفاوت شناسایی شد. این روستاها به استانداری معرفی و طرح بهسازی بافت‌های با ارزش برای تعدادی از آن‌ها با مشارکت بنیاد مسکن اجرا شد. ‌اکنون هم بافت روستای حسن‌آباد در میبد با مشارکت میراث فرهنگی در حال مرمت است و بافت فهرج، اسلامیه و اقدا با مشارکت بنیاد مسکن مرمت شده. 

از سوی دیگر، یکی از اتفاق‌های مثبتی که به‌ویژه طی 2 سال اخیر در یزد رخ داد، این بود که در مرمت بافت‌های روستایی با دهیاری‌ها مشارکت کردیم در حالی که در گذشته این طور بود که نمادهای شهری را با هزینه گزاف به روستاها می‌بردیم و در حقیقت روستایی بودن را از کالبد بنا می‌گرفتیم. طی 2 سال اخیر 30 دهیار روستاهای تاریخی در استان در این باره تفاهم‌نامه امضا کردند و این روند در سال 97 هم ادامه خواهد داشت.  فکر می‌کنم اتفاق بسیار خوب این است که دهیاری‌های استان در روستاهای تاریخی حالا برای مشارکت با میراث فرهنگی و مرمت رقابت می‌کنند. 

مشارکت عمومی برای بهسازی بافت‌های روستایی که از سوی بنیاد مسکن انجام می‌شود، چطور است؟ آیا روستاییان یزد توانسته‌اند اثر مثبت اقتصادی را به واسطه این بهسازی‌ها لمس کنند؟ 

بله. کارهایی که اغلب بنیاد مسکن انجام می‌دهد، در حوزه گذرها، خیابان‌ها، کف‌سازی و مانند آن است. بنیاد به پلاک‌ها وارد نمی‌شود، اما رسالت میراث احیای این بناهاست. سوال شما را با یک مثال توضیح می‌دهم. در رکن‌آباد وقتی بازارچه، که سال گذشته به دلیل تعریض خیابان از بین رفته بود، احیا شد، مغازه‌ها هم احیا شدند. پشت این مغازه‌ها، خانه‌های قدیمی بود که شهروندان از احیای آن‌ها هم استقبال کردند. این اتفاقات محرک توسعه گردشگری و توسعه اقتصادی پایدار است. در روستای سریزد یا اسلامیه، بسیاری از ساکنان ترغیب شدند واحدهایشان را مرمت و تبدیل به مکان‌های اقامتی کنند. بعد از معرفی این ساختارهای روستایی، تعداد گردشگران هم افزایش یافت و به همین واسطه جامعه محلی خودش به فکر تامین نیازهای گردشگری افتاد.

ثبت جهانی یزد و تعهد شما به این میراث که حالا جهانی هم شده، اثری در مدیریت سایر بخش‌ها، به‌ویژه روستاها که چند سالی است تازه مورد توجه قرار می‌گیرند، ندارد؟

بحث ثبت جهانی یزد کاملا جداست. ما برای این موضوع تعهدهایی داریم که باید طی برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به آن‌ها عمل کنیم. اما موضوع هیچ ارتباطی به سایر حوزه‌های ما ندارد. فکر می‌کنم اتفاقا زمان این است که به میراث روستایی بپردازیم، زیرا بستر بسیار خوبی هم برای گردشگری ایجاد شده است. جامعه هم آگاهی‌های لازم را درباره گردشگری روستایی، چه به واسطه میراث تاریخی و چه طبیعی، کسب کرده است.