به جای 3 میلیون دوز، 60 هزار دوز تزریق شد

امیر حسین احمدی

   رئیس‌جمهور از وزیر بهداشت می‌خواهد تا در زمینه روند واکسیناسیون براساس اولویت‌های تعیین‌شده در سند ملی شفاف‌سازی کند. حسن روحانی گفت همانطور که در یک سال گذشته وزیر بهداشت به‌طور شفاف‌ درباره آمارها اطلاع‌رسانی کرده، این‌بار هم درباره واکسیناسیون شفاف‌سازی کند. مردم ایران در انتظار تزریق واکسن کرونا نشسته‌اند. هر روز تصاویر جدیدی از واکسیناسیون   در کشورهای دیگر و بازگشت آنها به زندگی عادی منتشر می‌شود و ایرانیان هنوز نمی‌دانند قرار است روزهای آینده را چگونه شروع کنند. هنوز مشخص نیست چه زمانی نوبت به واکسیناسیون عمومی می‌رسد و مردم تا چه زمانی باید انتظار بکشند. از 16بهمن که نخستین دوز واکسن اسپوتنیک وی روسی وارد ایران شد، 41روز می‌گذرد و به‌گفته رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید- 19 به همشهری، تنها 60هزار دوز واکسن تزریق شده است، با درنظر گرفتن 2دوز برای هر نفر، 30هزار نفر تاکنون ایمن شده‌اند. همه اینها در شرایطی است که صدای انتقاد بسیاری از نیروهای کادر درمان که هنوز موفق به دریافت واکسن نشده‌اند، بلند شده و خواستار سرعت‌بخشیدن به روند واکسیناسیون‌ هستند. نگاهی به روند توزیع واکسن کرونا در کشورهای همسایه نشان می‌دهد که بخشی از واکسن‌ها از طریق برنامه کوواکس سازمان جهانی بهداشت در اختیارشان قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در افغانستان، تاکنون 16هزار و 659نفر واکسینه‌ شده‌اند. بخشی از این واکسن اهدایی کوواکس و بخشی از طرف یونیسف و اتحادیه اروپا و بانک جهانی به این کشور بوده است. کشور هند هم تاکنون حدود 500هزار دوز واکسن به این کشور اهدا کرده. 400هزار دوز واکسن از چین هم در راه این کشور است. هند هم با وجود داشتن بیشترین شمار مبتلایان به کرونا در جهان، تاکنون بیش از 12میلیون نفر از کادر درمان و نیروی پلیس را واکسینه کرده است. مردم این کشور میان واکسن داخلی و آسترازنکا، قدرت انتخاب دارند. آمار مشخصی از میزان واکسیناسیون در پاکستان وجود ندارد.  وضعیت در ایران اما متفاوت است. سخنگوی سازمان غذا و دارو پیش از این گفته بود که بیش از 180میلیون دوز واکسن کرونا از 4مسیر، در یک سال، در اختیار بسیج ملی واکسیناسیون قرار خواهد گرفت.   ماجرای شفاف‌بودن یا نبودن واکسیناسیون در ایران و اولویت‌‌بندی که به‌گفته گروه‌های هدف، رعایت نشده، موضوع گفت‌وگو با حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید- 19 شد.

  روز گذشته رئیس‌جمهور از وزیر بهداشت خواست تا نسبت به فرایند واکسیناسیون شفاف‌سازی کند. به‌نظر شما کدام بخش از واکسیناسیون در ایران غیرشفاف است؟
در ماجرای واکسیناسیون ایران امر آشکار و مسلم، تعداد بسیار اندک واکسن‌های واردشده به کشور است. تعداد واکسن‌هایی که وارد شده آن‌قدر کم است که حتی به‌طور کامل به افراد اولویت‌دار هم نرسیده است. مثلا میان کادر درمان، تنها بخش‌های کرونای بیمارستان‌ها یا آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی کرونا توانستند واکسن تزریق کنند. هم‌اکنون بیش از 300میلیون واکسن در تمام دنیا تزریق شده‌ که سهم ایران تنها 60هزار واکسن بوده است. از سوی دیگر واکسن به محض ورود، قابل تزریق نیست و باید مراحلی را طی کند تا بتوان آن را با اطمینان تزریق کرد. اما فاصله نسبت جمعیت با واکسن‌های تزریق‌شده در کشور ما آن‌قدر زیاد است که ظرفیت ایجاد حرف و حدیث در جامعه را پیدا می‌کند. در هرحال من معتقد نیستم که فرایند واکسیناسیون شفاف نیست. شاید مواردی باشد اما در حدی نبوده است که بخواهد گروه‌های مختلف دیگری را به‌جای گروه‌های اولویت‌بندی شده پوشش دهد. نگرش حاکم بر وزارت بهداشت، توزیع عادلانه براساس اولویت‌های برنامه‌ریزی‌شده است و اگر از این میزان تعداد بسیار اندکی براساس هدف تزریق‌ نشده است، معاونت درمان وزارتخانه باید پاسخگو باشد.
  تعداد کم واکسن‌های واردشده ممکن است مردم را به این فکر وادارد که بخشی از این واکسن‌ها را از بازار سیاه یا خارج از مرزهای کشور تهیه کنند. به‌نظر شما شیوه انتخاب‌شده واکسیناسیون از طرف وزارت بهداشت درست است؟
واکسیناسیون خارج از سبد استاندارد وزارتخانه اشتباه است خواه به‌صورت قاچاق وارد ایران شود یا مسافری آن را به‌طور چمدانی به ایران حمل کند یا حتی اینکه تورهای مسافرتی به هدف واکسن کرونا شکل گیرد. دوز یادآور واکسن کرونا باید 3 هفته پس از واکسن اول تزریق شود. براین اساس نمی‌توان واکسن اول را از یک نوع و واکسن دوم را از نوع دیگر تزریق کرد.  
  در شرایطی که کشورهای همسایه ما فرایند واکسیناسیون را آغاز کرد‌ه‌اند، به‌نظر می‌رسد مردم ما چشم‌اندازی برای پایان کرونا ندارند. در این‌باره چه پیش‌بینی‌ای محتمل است؟
همانطور که مدیرکل سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است، نبود عدالت در توزیع واکسن مشکلی جدی است که باید در سطح بین‌‌الملل به آن پرداخته شود. تولید واکسن در سراسر دنیا بسیار کمتر از تقاضای آن است. درنتیجه جمعیت‌‌ دنیا در حال اولویت‌بندی است. کشورها نیز متناسب با بضاعت و ارتباطات‌شان می‌توانند واکسن تهیه کنند. از سوی دیگر، انواع مختلف واکسن کرونا، قیمت‌های متفاوتی دارد. برای مثال امروز واکسن مدرنا نزدیک به 35دلار است اما گونه‌ دیگری از واکسن کرونا وجود دارد که قیمت‌ آن‌ به 3یا 4دلار می‌رسد. معنای این حرف این نیست که واکسن گران‌تر، واکسن بهتری است اما واکسنی مثل مدرنا فرایند تولیدی داشته است که با واکسن‌های دیگر متفاوت است و البته کشورهای ثروتمندتر دسترسی راحت‌تری به آن دارند. نباید تصور کنیم که واکسن کرونا در خارج از مرزهای ایران به حراج گذاشته شده و ما می‌توانیم دست دراز کنیم و آن را به داخل کشور بیاوریم. تهیه واکسن فرایند بسیار سختی است. تا جایی که من اطلاع دارم بسیاری از سفارت‌های ایران در کشورهایی که می‌توانند واکسن را تامین کنند، فعال شد‌‌ه‌اند و در تلاشند واکسن مورد نیاز ایران را خریداری کنند. وعده‌هایی هم از سوی برخی کشورها داده شده که هنوز به اجرا درنیامده است. امیدواریم هرچه سریع‌تر تا اواسط بهار تولید واکسن داخلی به انبوه برسد. اما باید بگویم که مشکل داخلی نیست که کسی در کشور نخواهد واکسن وارد کند. یکی از دغدغه‌های اصلی وزارت بهداشت تهیه واکسن است ولی کشورهای طرف ایران که باید به ما واکسن بدهند، مسائل خودشان را دارند. بگذریم از اینکه در بازار جهانی، بازار سیاه هم به‌وجود آمده و برخی از کشورهایی که توانایی دارند واکسن را با قیمتی بالاتر از قیمت تعیین‌شده  می‌خرند و برخی کشورها حاضرند با قیمت بالاتر بگیرند. از سوی دیگر همکاری با کشورهای دیگر تنها براساس مسائل علمی نیست. مسائل سیاسی نیز در تولید یا خرید واکسن نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
  گفتید 300میلیون واکسن در دنیا تزریق شده است. با فرض اینکه بنا شود واکسن وارد کنیم اول سهم کشور ما در یک شرایط عادی باید چقدر باشد و آیا به این سهم دسترسی خواهیم داشت؟ 
واکسیناسیون در شرایط همه‌گیری به شکل عمومی و جمعی است نه یک مقوله شخصی. درنتیجه کشورها باید طوری واکسن ‌ تامین کنند که امکان تداوم واکسیناسیون وجود داشته باشد. چرا که اگر این تداوم صورت نگیرد مثل این است که انگار واکسنی خریداری نشده است. خیلی مهم است که تداوم واکسن را داشته باشیم، به هر حال هم قیمت واکسن و هم میزان ایمنی و اثربخشی آن برای هر کشوری مهم است. نکته دیگر این است که واکسیناسیون در کشور باید به حدی برسد که ایمنی جمعی ایجاد کند، در کشور ما باید 70درصد جمعیت در 2 دوز به فاصله 3هفته واکسینه شوند. نکته اما اینجاست که افراد نباید تصور کنند همین که واکسن زدند دیگر تا آخر عمر نیاز به واکسن نخواهند داشت. واکسن‌ تا حدود 6‌ماه مقاومت ایجاد می‌کند.
  تا الان چه میزان واکسن وارد و تزریق شده است؟
تاکنون نزدیک به 60هزار واکسن تزریق شده است. ما 1.1درصد جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهیم بنابراین براساس میانگین جهانی تاکنون باید بیشتر از 3میلیون دوز تزریق می‌شد.
  به اعتقاد شما راهکار منطقی کدام است؛ اینکه به‌صورت مجزا تولید کنیم یا با کشورهای دیگر برای تولید واکسن مشارکت‌ کنیم؟ آیا خودمان به‌تنهایی توانایی تولید انبوه واکسن برای به ایمنی رسیدن جامعه را داریم؟
تجربه بشری نشان می‌دهد که حتی کشورهای بزرگ تولیدکننده واکسن، به‌صورت مشارکتی اقدام به تولید کرده‌اند و نمونه آن مدرناست. کشورهایی مثل آلمان و آمریکا یا سوئد و انگلیس به‌صورت مشترک، اقدام به تولید کرده‌اند. بنابراین منطقی‌تر است که برای تولید واکسن میان کشورها مشارکت شود. اما مسئله این تعاملات تنها بر پایه علم نیست، به تعاملات سیاسی هم بستگی دارد و نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد، اگر ایران در مسیر مشارکت برای تولید واکسن پیش برود، قطعا سرعت عمل بیشتری خواهد داشت و ایمنی زودتر اتفاق می‌افتد. این مسیر برای کشور ما مناسب‌تر است.
  کدام کشورها به این صورت با ما مشارکت خواهند کرد؟
تاکنون کشور کوبا با ما همکاری داشته، همچنین قرار است فناوری تولید اسپوتنیک وی روسیه وارد ایران شود. مذاکراتی با هند و چین هم شده. باید دید کدام مدل مناسب‌تر است تا تولید شود. به هر حال نکته‌ای که وجود دارد این است که میزان اثربخشی واکسن‌، در مرحله کارآزمایی و محیط واقعی متفاوت است. ممکن است اثربخشی واکسن در مرحله کارآزمایی با آنچه به‌طور واقعی در محیط انجام می‌شود، کم یا زیاد باشد. بنابراین اینکه می‌گویند فلان واکسن 90درصد اثربخشی دارد، ممکن است در جامعه به این میزان نباشد. مخصوصا اگر کشوری ساختار ایمنی مردم و بیولوژیکش  متفاوت باشد، اثربخشی واکسن‌ هم کمتر می‌شود. به هر حال اینها ملاحظاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. نکته دیگر این است که هیچ‌یک از واکسن‌ها هنوز تأییدیه نهایی را نگرفته‌اند. بنابراین نمی‌توان درباره اثرات دراز مدت آنها صحبت کرد.  
  کدام کشورها برای تولید مشترک واکسن برای ایران مناسب‌ترند؟
کشورهایی که سابقه تولید واکسن دارند می‌توانند شرکای علمی بهتری باشند، البته تنها این موضوع مهم نیست، باید مسائل سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی هم مورد توجه قرار گیرد. ممکن است کشوری مناسب باشد اما اختلافاتی میان ما وجود داشته باشد.