سایه تبعیض جنسیتی بر مدیریت رسانه‌های جهان

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

مردان همچنان در سطوح مدیریتی رسانه‌های جهان حرف اول را می‌زنند؛ فقط 22درصد از دبیران ارشد در نهادهای خبری، زن هستند. این نتیجه ارزیابی جدید مؤسسه مطالعات روزنامه‌نگاری رویترز است.
در این تحقیق که در‌ ماه فوریه سال‌جاری میلادی(اواسط بهمن تا اواسط اسفند99) انجام شده، نسبت جنسیتی سردبیران 240رسانه آفلاین و آنلاین در 12کشور از 4قاره جهان، مورد بررسی قرار گرفته است. کشورهای بررسی‌شده شامل کنیا و آفریقای‌جنوبی در آفریقا، هنگ‌کنگ، ژاپن و کره‌جنوبی در آسیا، فنلاند، آلمان، اسپانیا و انگلیس در اروپا، مکزیک و آمریکا در آمریکای‌شمالی و برزیل در آمریکای‌جنوبی هستند. در بین این 12کشور، آفریقای‌جنوبی بهترین وضعیت را از نظر حضور زنان در پست‌های ارشد در رسانه دارد.
در این ارزیابی، یافته‌های بررسی سال گذشته میلادی مؤسسه رویترز که در 10کشور انجام گرفته نیز مقایسه آماری شده است. از 240رسانه‌ای که در سال 2021 بررسی شده‌اند، 178رسانه در سال2020 نیز مورد ارزیابی قرار گرفته بودند. 2کشور کنیا و اسپانیا در بررسی سال گذشته حضور نداشتند.
براساس آمار سال2020، فقط 22درصد از دبیران ارشد در 240رسانه بررسی‌شده، زن هستند؛ این در حالی است که زنان 40درصد روزنامه‌نگاران فعال در این رسانه‌ها را تشکیل می‌دهند. نسبت سردبیران زن در رسانه‌ها در سال2021 به 24درصد رسیده است. در 178رسانه‌ای که پارسال و امسال بررسی شده‌اند، برخی جابه‌جایی‌ها در پست‌های رده بالای تحریریه‌ها وجود داشته که میزان آن، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. در بین 37سردبیر جدید که در سال 2021 در این رسانه‌ها مشغول به‌کار شده‌اند، 16درصد، زن بوده‌اند. این در حالی است که 14درصد از سردبیرانی که کنار رفته‌اند نیز زن بوده‌اند.

مقایسه کشورها
درصد زنانی که در پست‌های رده‌بالای تحریریه‌ها مشغول به‌کار هستند، در 12کشور بررسی‌شده متفاوت است. در ژاپن در سال2021 نیز مانند سال2020، هیچ‌کدام از رسانه‌ها سردبیر زن نداشته‌اند. در مقابل، در آفریقای‌جنوبی، 60درصد از دبیران ارشد رسانه‌ها زن بودند. این میزان سال گذشته 47درصد بوده است. غیر از آفریقای‌جنوبی، در 11کشور دیگر، بیشتر سردبیران ارشد مرد هستند؛ هر چند در آمریکا، نسبت میان سردبیران مرد و زن بسیار نزدیک است. مقایسه 10کشور بررسی‌شده در سال‌های 2021 و 2020 نشان می‌دهد درحالی‌که میزان حضور زنان در پست سردبیری در برخی کشورها ازجمله کره‌جنوبی، آمریکا و آفریقای‌جنوبی، بیشتر شده، آمار در بعضی کشورها مانند برزیل، آلمان و فنلاند کاهش داشته است.

شاخص نابرابری جنسیتی
بین تعداد روزنامه‌‌نگاران زن و درصد زنان شاغل در پست‌های ارشد تحریریه، مانند سال گذشته یک رابطه مثبت وجود دارد. در کشورهایی که زنان روزنامه‌نگار زیادتری دارند، زنان بیشتری هم سردبیر هستند. با وجود این در 10کشور از 12کشور، درصد زنانی که به‌عنوان روزنامه‌نگار فعال هستند بیشتر از نسبت زنانی است که در پست‌های ارشد فعالیت می‌کنند؛ البته به‌جز آمریکا و آفریقای‌جنوبی.  در آفریقای‌جنوبی، 62درصد از روزنامه‌نگاران زن هستند.اگر درصد زنانی که در پست‌های رده‌بالای تحریریه کار می‌کنند را با شاخص نابرابری جنسیتی (Gender Inequality Index) که سازمان ملل متحد در سال2020 منتشر کرده مقایسه کنیم، الگوی مشخصی در 11کشور(هنگ‌کنگ در این شاخص بررسی نشده) نمی‌بینیم. به بیان دیگر، رابطه مستقیمی بین میزان برابری جنسیتی در جامعه و درصد زنان سردبیر در تحریریه‌ها وجود ندارد. برای مثال، نسبت برابری جنسیتی در کشورهایی مانند آلمان و کره‌جنوبی بالاست، اما این به آن معنا نیست که زنان بیشتری در رده‌های بالا در رسانه‌های این کشورها فعالیت دارند. از سوی دیگر، درصد مخاطبان رسانه‌های آنلاین که گفته‌اند اخبار را دست‌کم از یک رسانه که یک زن مدیریت تحریریه آن را برعهده دارد دنبال می‌کنند از 94درصد در کنیا تا صفر درصد در ژاپن متغیر است. در نیمی از کشورهای بررسی‌شده، کمتر از نصف کاربران رسانه‌های اینترنتی، منبع خبری‌شان را در طول یک هفته قبل از نظرسنجی، دست‌کم یک رسانه که سردبیر آن زن است، اعلام کرده‌اند. متوسط این میزان از سال گذشته تا امسال تغییر نکرده است.

ثبات شرایط
با وجود افزایش تلاش‌ها برای ارتقای برابری جنسیتی در رسانه‌های خبری، ارزیابی مؤسسه رویترز نشان می‌دهد که در یک‌سال گذشته تغییر محسوسی در نسبت حضور مردان و زنان در پست‌های ارشد تحریریه‌ها انجام نشده است. البته بهبود این شرایط زمان می‌برد و با وجود تأثیر شیوع کرونا، قرنطینه و به‌دنبال آن موج تعدیل نیرو در رسانه‌ها، سال گذشته از جنبه‌های مختلف، سال غیرعادی و سختی برای رسانه‌ها بود. سال‌جاری میلادی ممکن است حامل اتفاق‌های مثبتی باشد. چند رسانه شاخص قرار است در ماه‌های آینده سردبیران جدیدی منصوب کنند و برخی رسانه‌ها نیز به ضرورت ارتقای تنوع جنسیتی در فضای تحریریه خود پی برده‌اند. نتیجه این تغییرات در گزارش سال2022 مؤسسه رویترز مشخص خواهد شد.