اروپا، مهد ناسیونالیسم در توزیع واکسن

جواد نصرتی- روزنامه‌نگار

خودخواهی وقیحانه برای بهره‌مندی بیشتر از واکسن کرونا، از همان روزی که مسئله توزیع جهانی واکسن مطرح شد نگرانی بزرگ نهادهای بین‌المللی بود و در کلید زدن این مسابقه زشت و زننده، تنها مسئله زمان آن بود؛ حالا ایتالیا، این کار را به لطف اتحادیه اروپا شروع کرده و فرانسه و اسپانیا هم احتمالا به‌زودی جا پای رم خواهند گذاشت. ناسیونالیسم در توزیع واکسن کرونا، سرانجام چهره زشت خود را نشان داده و محل تولد آن هم جایی است که دهه‌هاست خود را منادی وحدت و کمک به دیگران می‌خواند.
اقدام ایتالیا برای جلوگیری از صادرات واکسن آسترازنکا به استرالیا، نخستین مورد استفاده از قوانین جنجالی اتحادیه اروپا برای جلوگیری از صادرات واکسن کرونا به شمار می‌رود و قطعا آخرین آن هم نخواهد بود. بعد از ایتالیا، فرانسه و اسپانیا هم اشاره کرده‌اند که از قوانین اخیر وضع‌ شده اتحادیه اروپا برای جلوگیری از صادرات واکسن کرونا استفاده خواهند کرد. استرالیا اقدام ایتالیا را به‌شدت محکوم کرده اما ایتالیا، از اختیارات قانونی که کمیسیون اروپا به کشورهای عضو اتحادیه داده استفاده کرده است. براساس تصمیم جنجالی اتحادیه اروپا در انتهای ژانویه، کشورهای عضو می‌توانند درصورت بدقولی تولیدکنندگان در انجام تعهدات خود، جلوی صادرات آنها را بگیرند. بخشی از زنجیره تامین شرکت تولیدکننده واکسن آسترازنکا، کارخانه‌ای در ایتالیاست و ایتالیا با اشاره به بدقولی آسترازنکا برای تامین واکسن، جلوی صادرات به استرالیا را گرفته است.
به گزارش سی‌ان‌ان، اتحادیه اروپا بخش مهمی از زنجیره تامین واکسن‌های کرونایی است که توسط شرکت‌های آسترازنکا، مدرنا و فایزر تولید می‌شوند و با توجه به اختیاراتی که اخیرا کمیسیون اروپا به کشورهای عضو داده، کشورهای میزبان تاسیسات زنجیره تامین این واکسن‌ها می‌توانند جلوی صادرات واکسن به بیش از 100کشور جهان را بگیرند. این تاسیسات در کشورهای ایتالیا، بلژیک، فرانسه، اسپانیا، آلمان و هلند، بخش حیاتی از زنجیره تامین و توزیع جهانی واکسن‌های کرونا هستند و هرکدام از این کشورها براساس قوانین جدید، می‌توانند جلوی صادرات را بگیرند.
قانون یاد شده، هنگام تصویب جنجال‌آفرین شد و هشدارهای جهانی را به همراه داشت. براساس این قانون، اتحادیه بر صادرات واکسن‌هایی که در این بلوک تولید می‌شوند کنترل‌هایی وضع می‌کند. به گزارش بی‌بی‌سی، کمیسیون اتحادیه اروپا در دفاع از وضع این قانون گفته است: «ایمنی و محافظت از شهروندان مان، یک اولویت است و چالشی که هم‌اکنون با آن مواجه هستیم، هیچ راه دیگری برای ما باقی نگذاشته است.» اتحادیه اروپا اصرار دارد که این محدودیت‌ها، منع صادرات نیستند و تصمیم موقت هستند.
با این حال، همین میزان محدودیت هم با نگرانی‌هایی مواجه است. در همان زمان، تصمیم اتحادیه اروپا بر اعمال محدودیت‌های بیشتر در مرز این اتحادیه با انگلیس در جزیره ایرلند، به‌شدت با مخالفت لندن و دوبلین مواجه و اتحادیه مجبور شد تا از تصمیم خود در این مرز عقب‌نشینی کند. حتی مقامات اتحادیه اروپا مجبور شدند به‌خاطر این تصمیم ‌که عملا صادرات واکسن‌های خریداری ‌شده انگلیس به ایرلند را محدود می‌کرد معذرت‌خواهی کنند.
تدروس آدهانوم گبریسوس هم با اشاره به این تصمیم اتحادیه هشدار داده که «ناسیونالیسم واکسن» می‌تواند رفع بلای کرونا را طولانی‌تر کند. او گفته بود که جلوگیری از توزیع جهانی واکسن، همچنان جهان‌گیری کرونا را فعال نگه خواهد داشت و بهبود شرایط اقتصادی جهانی را هم کُند خواهد کرد و در کنار همه این‌ها، شرمساری اخلاقی که می‌تواند نابرابری جهانی را عمیق‌تر کند را هم بار خواهد آورد. این هشدارها اما مانع از این نشدند که قانون جنجالی اتحادیه اروپا به‌کار گرفته شود و به‌نظر می‌رسد کشورهای بیشتری جا پای ایتالیا خواهند گذاشت. در چند روز اخیر، وزیر بهداشت فرانسه از تصمیم ایتالیا دفاع کرده و سخنگوی وزارت اسپانیا هم گفته است که منع صادرات واکسن را درنظر دارد.
اتحادیه اروپا، در حالی با شروع جنگ واکسن کرونا قدرت نرم و نفوذ خود در مناطق خارج از این بلوک را به خطر انداخته که کشورهایی مانند چین، روسیه، هند و حتی امارات، نه‌تنها در دیگر مناطق دنیا که در خود اروپا هم با استفاده از دیپلماسی واکسن، در پی تقویت جایگاه خود هستند. برای نمونه، هند برای خنثی کردن بلندپروازی‌های رقیب سنتی خود چین، در کشورهایی مانند نپال و بنگلادش، به توزیع گسترده واکسن در این کشورها اقدام کرده و امیدوار است تا با هدیه دادن واکسن، ‌جایگاه خود را در منطقه تقویت کند. امارات هم با اهدای چندصد هزار دوز واکسن به کشورهایی که رابطه تجاری نزدیکی با آنها دارد، از بحران پیش‌آمده برای تقویت قدرت نرم خود استفاده کرده است.
برندگان اصلی مسابقه واکسن اما چین و روسیه هستند؛ این 2 کشور، به‌عنوان تولیدکنندگان عمده واکسن، به خوبی از ارزش کالای استراتژیکی که در اختیار دارند آگاهند و با توزیع هوشمندانه آن، نفوذ خود را در سراسر دنیا افزایش داده‌اند. روسیه و چین، با اهدا و فروش واکسن به کشورهای خارج از اتحادیه اروپا در این قاره، از غفلت و خودخواهی اتحادیه نهایت استفاده را برده‌اند و جایگاه خود را در کشورهای بالکان غربی مستحکم کرده‌اند. اتحادیه اروپا وعده داد بود به کشورهای این منطقه کمک برساند، اما چنان سرگرم تامین واکسن در کشورهای عضو است که اعضای بالقوه خود در آینده را به حال خود رها کرده است. این بی‌محلی اتحادیه اروپا، در آینده تأثیر عمیقی بر برد نفوذ آن در همسایگی‌اش خواهد داشت. در مقابل، چین و روسیه، با دستگیری کشورهایی مانند بوسنی و هرزگوین، مونته‌نگرو، صربستان، کوزوو، آلبانی و مقدونیه شمالی، حضور خود را در نزدیک‌ترین فاصله به اتحادیه اروپا تقویت کرده‌اند. ناسیونالیسم واکسن، نه‌تنها از نظر اخلاقی برای اتحادیه اروپا یک سقوط به شمار می‌رود که پیامدهای سیاسی ناگواری را هم برای این اتحادیه در پی خواهد داشت.