آرامش و ایمنی؛ بازتاب چهره آینده ساختمان‌های تهران
ساختمان‌های پایتخت بعد از ساماندهی نما، ارتقای ایمنی را دنبال می‌کنند
الهام مصدقی‌راد :
نمای کلی ساختمان‌های تهران در سالهای اخیر، مغشوش و به‌هم‌ریخته شده طوری که هر نمایی، ساز خودش را می‌زند؛ یکی کلاسیک است و با سنگ کار شده، در کنارش دیگری طرح آجر دارد؛ مالک یا طراح بنای کناری هم هر طرح و المانی را که دوست داشته در نمای ساختمانش به کار برده است؛ طوری که این نما دیگر نه کلاسیک و رومی نام دارد و نه می‌توان نام ایرانی بر آن گذاشت؛ ملغمه‌ای از انواع طرح‌ها و نماها که بدون هیچ دانشی و تنها به تقلید، کنار هم قرار داده شده و منظر ساختمان و معبر را آشفته کرده است.
این نبود آرامش در سیمای شهری از چند سال قبل مورد توجه قرار گرفت و حدود 4سال قبل با تصویب شورای شهر تهران، کمیته نما در تمامی مناطق 22گانه تشکیل شد تا صاحبان ساختمان در همان زمان صدور پروانه، مجوز نمای ساختمان‌شان را هم دریافت کنند. در حال حاضر هم استادان معماری و شهرسازی حاضر در کمیته‌ها، طرح‌های ارائه‌شده برای نما را بررسی و تأیید یا رد می‌کنند. هرچند در ابتدای فعالیت کمیته‌ها، مقاومت‌هایی از سوی سازندگان رخ داد اما به‌مرور نمای ساختمان‌های جدید پایتخت، وضعیت بهتری پیدا کرد. اکنون نیز در آستانه آغاز چهارمین سال فعالیت، قرار است کمیته‌ها با برنامه‌های جدیدتری، ساماندهی نمای ساختمان‌های تهران را دنبال کنند.
حمید موسوی ـ مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران ـ در گفت‌وگو با همشهری از ارتقای ایمنی نمای ساختمان‌ها و همچنین تدوین برنامه ویژه برای معابر شاخص شهر خبر می‌دهد.
اواخر سال گذشته اعلام شد که تغییراتی در نوع فعالیت کمیته‌های نما اعمال خواهد شد تا کار مدیریت و بررسی نمای ساختمان‌ها با روند بهتر و دقیق‌تری پیش رود. این موارد، اجرایی شده است؟
در مبحث نما مشکلاتی در حوزه‌های مختلف داشتیم. از بعد طراحی، الگوی مناسبی نداشتیم و هنوز هم نمی‌توانیم ادعا کنیم که الگوی مناسبی داریم. این موضوع باعث شد که طرح‌های نما، بر مبنای سلایق مختلف استادان، مورد تأیید قرار بگیرد یا رد شود. یکی از راه‌حل‌ها این بود که اسناد هدایت و کنترل تدوین شود که اکنون در گام آخر آن هستیم. طی این سند برخی الزامات طرح نما را به مناطق ابلاغ کردیم تا حداقل‌ها را بدانند.
این الزامات، شامل چه مواردی‌است؟
اینکه حداکثر از چه تعداد مصالحی استفاده کنند، چه رنگ‌هایی را می‌توانند در نما به کار ببرند و چه رنگ‌هایی خط قرمز است و نباید استفاده شود؛ مثل رنگ‌های جیغی که موجب خیرگی چشم می‌شود. در طراحی نیز مالکان و طراحان، الگوی بصری نداشتند و نمی‌دانستند سلیقه یا ملاک عمل کمیته چیست؛ به همین دلیل از هر منطقه20نمای تأییدشده را در پرتال شهرداری تهران و اداره کل معماری و شهرسازی بارگذاری کردیم که یک شهروند یا طراح قبل از اینکه دست‌به‌قلم شود بتواند نماهای تأییدشده را ببیند. اتفاق دیگری هم که در کمیته‌های نما رخ می‌داد این بود که کمیته با نمایی مخالفت می‌کرد که چند ماه قبل از آن با نمونه مشابهش در چند پلاک آن‌طرف‌تر، موافقت کرده بود. برای حل این مشکل، همه اطلاعات نماهای تصویب‌شده در کمیته‌ها را در سیستم اطلاعات مکانی بارگذاری کرده‌ایم تا یکی از اهداف ما که هماهنگی نماها با یکدیگر است محقق شده تا انسجام و ترکیب نمای محور، مطلوبیت خود را از دست ندهد.
قبلا هم الزامات و ضوابط و توصیه‌هایی در قالب کتابچه تهیه شده بود. این الزامات جدید چه تفاوتی با قبل دارد؟
تکمیل‌شده، به‌روزتر و علمی‌تر است. آن دفترچه در بسیاری از موارد، اختیار را به کمیته‌های نمای مناطق داده بود و همین اختیار‌دادن‌ها باعث اعمال سلیقه می‌شد. در نما 2بحث داریم؛ یکی بحث مهندسی‌است که از نظر کمّی می‌توانیم یک‌سری الزامات تعیین کنیم و مثلا درصد استفاده از شیشه، سنگ، چوب و... مشخص شود؛ بعد دیگر، بعد زیبایی‌شناسی کار است که مبحثی هنری‌است. سعی کردیم بعد هنری را به کمیته‌ها بدهیم و در بعد مهندسی، وحدت رویه ایجاد کنیم.
معماری تلفیقی از هنر و صنعت است و امکان تفکیک‌کردن این‌دو به‌راحتی وجود ندارد. با این اقدام در بعضی موارد شاید دست طراح یا کمیته بسته شود.
قبول دارم اما مثلا ما با توجه به اقلیم تهران و کسب تجربه، متوجه شده‌ایم که برخی مصالح مثل چوب مناسب نما نیست؛ چراکه زود دچار فرسایش می‌شود و نما را به‌هم می‌ریزد؛ پس ایرادی ندارد اگر استفاده از چوب را در نما محدود کنیم. این، دست طراح را نمی‌بندد بلکه او را از عناصر اضافی‌ای که می‌تواند به طرح لطمه بزند، پرهیز می‌دهد.
در این الزامات جدید، چقدر بافت فرهنگی مناطق را در نظر گرفته‌اید؟
تهران شرایطی عام دارد که دارای اقلیم نیمه‌خشک است اما قطعا در همین شرایط غالب، به عنوان مثال، خصوصیات منطقه20 با منطقه یک متفاوت است. برای حل این مشکل طرح انسجام بصری و یکپارچگی مناطق را به‌صورت ویژه و برای هر منطقه به طور خاص تدوین کرده‌ایم که طرح مناطق یک، 13و 19 نهایی شده است. این طرح‌ها در برنامه‌ای پنج‌ساله برای تمامی مناطق 22گانه اجرایی خواهد شد. برای سال‌جاری 10منطقه دیگر را در نظر داریم که تاکنون قرارداد فرایند مطالعاتی 3منطقه منعقد شده است.
بدین‌ترتیب برای تمامی مناطق، سند هدایت خواهیم داشت؛ ضمن اینکه برای محورهای ویژه و شاخص نیز سندهای جداگانه‌ای در نظر گرفته‌ایم. هم‌اکنون طراحی محورهای کارگر، ولی‌عصر و انقلاب آماده شده و در شرف ابلاغ است. به این خیابان‌های شاخص، فارغ از منطقه خواهیم پرداخت. اما با این حال در بحث نما زمانی می‌توانیم به سندی قابل اتکا دست یابیم که در این محورها کار در حوزه طراحی شهری انجام شود؛ مباحثی چون سطح و سطوح، خط آسمان، کاربری‌ها، پهنه‌ها و... ؛ در این صورت منظر و سیمای مطلوبی خواهیم داشت. طرح جامع شهری برای مناطق 11 و 12 هم به طور خاص زیر نظر حوزه بافت تاریخی در حال آماده‌سازی است. اعضای کمیته‌های نمای مناطق 11و 12 را هم از بین افرادی که در حوزه بافت تاریخی و میراث فرهنگی مهارت و تخصص بیشتری دارند، انتخاب کرده‌ایم.
بعضی از ناهماهنگی‌ها و به‌هم‌ریختگی‌های نما و منظر به دلیل طراحی‌هایی است که معماران تجربی و نه آکادمیک و تخصصی انجام می‌دهند؛ ضوابط کمیته نما در این چند سال چقدر توانسته سازندگان را متوجه اهمیت طراحی و بهره‌مندی از معماران تحصیل‌کرده کند؟
مردم باید نمای بهتر را مطالبه کنند؛ دیگر اینکه ما باید بناهای شاخص را معرفی کنیم و به معمارانی اجازه فعالیت دهیم که دارای صلاحیت‌ها و تأییدیه‌های خاص باشند.
این جزو برنامه‌های معاونت هست؟
بله. نخستین لازمه کار این است که متخصصان کمیته‌ها از وحدت نظر و رویه برخوردار باشند؛ به همین منظور، سمینارها و جلسات هم‌اندیشی برگزار می‌کنیم تا در آینده نزدیک، افکار این استادان به هم نزدیک شود.
نزدیک‌کردن خط فکری 44استاد معماری و شهرسازی کار سختی نیست؟
سخت هست اما شدنی‌است. برای رسیدن به هدف ساماندهی نما، حتی در نظر داریم که با طرح‌هایی، میزان هم‌فکربودن آنها را بسنجیم. قرار است بانک اطلاعاتی‌ای ایجاد کنیم که نه با حقوق مهندسان در تضاد قرار گیرد و نه منجر به انحصار شود؛ به این ترتیب که گروه‌هایی را به‌عنوان گروه شاخص و باصلاحیت در حوزه معماری به مردم معرفی کنیم اما به بقیه هم امکان ظهور و بروز بدهیم.
معمولا نگاه مردم به شهرداری مثبت نبوده و شاید در نهایت سراغ کسانی بروند که شما معرفی نکرده‌اید. به‌هرحال بخشی از انتخاب‌ها توسط خود مردم انجام می‌شود؛ یعنی اگر نمای بنایی را بپسندند، خودشان سراغ معمار و طراحش می‌روند. این، غیر از فضای تبلیغاتی‌ای است که طراحان در اختیار دارند.
با توجه به فعالیت 24سالهای که در مناطق مختلف داشته‌ام نگاه مردم را می‌شناسم؛ اما یک گروه سازنده هم در مناطق داریم که گروه‌های حرفه‌ای هستند و چون به بیشترین منافع در کمترین زمان فکر می‌کنند، می‌دانند به چه کسی با چه کیفیتی مراجعه کنند. ما می‌گوییم این گروه‌های معماری و معماران که امتحان پس داده‌اند، احتمال خطایشان کمتر است؛ نه اینکه خطایی نداشته باشند.
جز بحث زیبایی و هماهنگی نما، موضوع ایمنی نمای ساختمان‌ها نیز مسئله مهمی‌است؛ حتی گاهی اوقات رعایت‌نشدن این موارد، جان افراد را گرفته است. برای این موضوع چه برنامه‌ای دارید؟
2بخشنامه صادر کرده‌ایم؛ الزام به مهاربندی دیوارهای خارجی و الزام به نصب وال‌پست‌ها در دیوارهای خارجی. وال‌پست‌ها، نیم‌قالب‌هایی هستند که دیوار خارجی را در مقابل بارهای لرزه‌ای، حفظ و نگهداری می‌کنند تا در صورت لرزش، فرونریزد.
همان اتفاقی که در ساختمان‌های مسکن مهر در کرمانشاه رخ داد و فقط دیوارها فرو ریخت!
بله، دقیقا. در گذشته در دل دیوار، اتصالاتی قرار می‌دادند تا به سازه اصلی متصل شود اما این موضوع در ساخت‌وسازها، تاکنون مورد نظارت و کنترل قرار نگرفته بود. از اواخر سال گذشته طبق این بخشنامه، نصب وال‌پست‌ها در تمامی مناطق الزامی شد. گزارش‌های مهندسان ناظر، همیشه شامل اطلاعات دوصفحه‌ای بوده اما تمام جزئیات اجرایی ساختمان را در گزارش مهندسان ناظر درج کرده‌ایم و ناظر ناگزیر است این موارد را مرحله به مرحله کنترل کند. یکی از این موارد، همین دو موضوعی است که اشاره کردم و باید این اتصالات و وال‌پست‌ها را چک و گزارش کند تا ما با عمل انجام‌شده مواجه نباشیم.
میزان اجرای این بخشنامه‌ها در مناطق بررسی شده است؟
با توجه به حجم فعالیت‌های شهرداری در پایان سال، این موضوع را رصد نکرده‌ایم اما به‌زودی در سال‌جاری رصد خواهد شد.
این نظارت تدریجی و حین اجرای کار، درخصوص طرح تأییدشده نما هم به اجرا در‌می‌آید؟
بله. جز کمیته نما که هم‌اکنون فعالیت می‌کند قرار است کمیته اجرای نما نیز فعالیت خود را آغاز کند. گاهی اوقات نمای نهایی ساختمان با نمای تأییدشده متفاوت بود و شهرداری در عمل انجام‌شده قرار می‌گرفت اما با تشکیل این کمیته که اعضای آن عبارتند از دبیر کمیته نما، شهردار ناحیه، رئیس بازرسی فنی و مسئول شهربان حریم‌بان منطقه، مراحل اجرای نما به صورت هفتگی کنترل خواهد شد و از عدم‌انطباق با طرح تأییدشده جلوگیری می‌شود.
مطالعاتی درخصوص معماری ایرانی و اسلامی در مناطق 11 و 12 در حال اجرا بود که به الگوی مشخصی برسد و بتوان آن را با توجه به شرایط امروز اجرایی کرد. این مطالعات به کجا رسید؟
مطالعات پایان یافته، الگو آماده شده و به‌زودی رونمایی خواهد شد. البته این الگو با طرح تفصیلی و جامع شهر تهران، مغایرت‌هایی دارد و برخی موارد قرار است در طرح تفصیلی مورد بازنگری و اصلاح قرار بگیرد تا بتوان این الگو را اجرایی کرد. همچنین از نظرات متخصصان در مورد این الگو بهره‌مند خواهیم شد.
