گزارش
شمشیر دمکرات‌ها بر گردن بن‌سلمان
انتشار گزارش محرمانه سیا درباره خاشقجی و تشدید فشارهای دمکرات‌ها برای تحریم محمد بن‌سلمان، نگرانی متحدان ولیعهد سعودی را به‌دنبال داشته است
سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار
سرانجام گزارش سازمان اطلاعات آمریکا درباره ترور جمــال خاشــقجی، روزنامه‌نگار منتقد ولیعهد عربستان سعودی، با فرمان جو بایدن منتشر شد. جزئیات این گزارش پیش‌تر در سال2019 به اطلاع مقامات دولتی آمریکا و کمیته سیاست خارجی مجلس سنا رسیده بود اما به‌دلیل مخالفت دونالد ترامپ از چارچوب محرمانه خارج نشده و «به‌طور رسمی» در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفت. با این حال بسیاری از رسانه‌های معتبر آمریکا نظیر واشنگتن پست، نیویورک‌تایمز و سی‌ان‌ان به فاصله کوتاهی پس از تهیه این گزارش، جزئیات پراکنده‌ای از آن را به نقل از منابع آگاه منتشر کرده بودند؛ جزئیاتی که ثابت می‌کرد ترور وحشیانه خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول، با دستور محمدبن‌سلمان، ولیعهد سعودی، صورت گرفته است.
دولت بایدن همزمان با انتشار این گزارش، 17نفر از مقامات ارشد سازمان‌های اطلاعاتی و نظامی عربستان را به‌دلیل همکاری برای اجرای عملیات ترور خاشقجی تحریم کرد؛ مقاماتی که در صدر آنها نام ژنرال احمد عسیری، معاون وقت رئیس سازمان اطلاعات به چشم می‌خورد. پایگاه خبری-تحلیلی بلومبرگ در گزارشی مدعی شده وزارت خزانه‌داری دولت بایدن قصد دارد 76شخصیت امنیتی دیگر در عربستان را نیز طی هفته‌های آینده در لیست تحریم‌های خود قرار دهد. هدف از این تحریم‌ها، تغییر بافت سازمان‌های اطلاعاتی عربستان و حذف نیروهای غیرقابل‌قبول از دیدگاه دولت آمریکا عنوان شده است.
اگرچه این اقدامات در نگاه اول، بیانگر تحولی مهم در روابط ریاض و واشنگتن است اما بخشی از رسانه‌ها و تحلیلگران آن را ناکافی می‌دانند. شبکه الجزیره در این‌باره گزارش می‌دهد: بسیاری انتظار داشتند نام محمد بن‌سلمان در لیست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار بگیرد یا دست‌کم بر نقش وی در قتل خاشقجی به‌طور مستقیم تصریح شود. اما به‌نظر می‌رسد دولت بایدن هنوز تصمیم قاطعی برای برخورد با ولیعهد عربستان نگرفته است؛ ولیعهدی که بسیاری از قواعد سنتی رابطه با آمریکا را به واسطه اقداماتی نظیر حمایت بی‌سابقه از یکی از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، نزدیکی به روسیه و تغییر خودسرانه سیاست‌های نفتی زیر پا گذاشته است.
از سوی دیگر، سخنان آنتونی بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا، ساعاتی پس از انتشار گزارش خاشقجی تا حد زیادی سیاست دولت بایدن در این پرونده را روشن می‌سازد. او در نشستی خبری گفت: «تأکید بر ارزش‌های اخلاقی و حقوق انسان در پرونده خاشقجی به‌معنای زیر پا گذاشتن ائتلاف تاریخی ما با عربستان سعودی نیست. ما همواره متعهد به حمایت از امنیت و ثبات ریاض هستیم. اما در عین حال نباید فراموش کرد روابط ما و عربستان فراتر از یک فرد است».
تماس تلفنی پرحاشیه
کاخ سفید روز گذشته بخش‌هایی از مکالمه تلفنی جو بایدن با ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی را منتشر کرد؛ مکالمه‌ای پرحاشیه که در کنار سایر تحولات اخیر روابط دو کشور بسیار معنادار و بااهمیت است. حواشی این مکالمه، پیش از برقراری آن آغاز شد؛ از تأخیر در برقراری تماس تا نادیده گرفتن محمد بن‌سلمان، به‌عنوان مخاطب رئیس‌جمهور آمریکا. پیش از این دونالد ترامپ بارها با محمد بن‌سلمان به‌عنوان همتای سعودی خود مکالمه تلفنی برقرار کرده بود اما دولت جدید آمریکا معتقد است تنها ملک سلمان، همتای جو بایدن به‌حساب می‌آید. براساس بیانیه کاخ سفید، جو بایدن در بخشی از این مکالمه درباره ضرورت تغییر برخی موارد در روابط دوجانبه ریاض و واشنگتن سخن گفته است؛ مواردی که قرار است طی روزهای جمعه و دوشنبه هفته آینده اعلام شود.
همزمان با این تحولات، فشار نمایندگان دمکرات کنگره و رسانه‌های نزدیک به این حزب بر دولت آمریکا برای تحریم بن‌سلمان شدت گرفته است. نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان پس از انتشار گزارش قتل خاشقجی در نشستی خبری گفت: روابط ما با ریاض نیازمند بازنگری اساسی است؛ ما نمی‌توانیم ارزش‌های خود را در رابطه با متحدان آمریکا زیر پا بگذاریم. او همچنین از دولت بایدن خواست بدون هیچ ملاحظه‌ای، تمام کسانی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در ترور خاشقجی نقش داشته‌اند را تحریم کند. مجموعه این موضع‌گیری‌ها، واکنش تند متحدان عربستان سعودی را به‌دنبال داشته است. طی 24ساعت گذشته، دولت‌های امارات و بحرین در بیانیه‌های تندی ضمن محکومیت گزارش سازمان اطلاعات آمریکا درباره پرونده خاشقجی بر حمایت خود از ولیعهد عربستان سعودی تأکید کرده‌اند. روزنامه رأی الیوم این واکنش‌ها را نشانه‌ای از نگرانی متحدان محمد بن‌سلمان به شمار آورده است.
تحلیلگران چه می‌گویند؟
عبدالباری عطوان
سردبیر روزنامه رای‌الیوم
بایدن با انتشار گزارش 4صفحه‌ای سیا در پرونده خاشقجی، راه انتقال قدرت به محمد بن‌سلمان را مسدود کرد.
لقاء مکی
استاد علوم سیاسی دانشگاه بغداد
به‌نظر نمی‌رسد آمریکا محمد بن‌سلمان را به لیست تحریم‌ها اضافه کند. اما کمپین فشارهای رسانه‌ای و سیاسی علیه او ادامه خواهد داشت. معادله مورد نظر دولت آمریکا به این ترتیب است: یا بن‌سلمان یا عربستان!
یاسر ابوهلاله
مدیر سابق شبکه الجزیره
در گزارش سیا نباید به‌دنبال نکته‌ای جدید یا غافلگیر‌کننده بود. در این گزارش، موافقت ضمنی محمد بن‌سلمان با ترور خاشقجی به‌دلیل سیطره مطلق او بر دستگاه‌های امنیتی تأیید شده است. در واقع کار تمام‌شده و ولیعهد عملا به صدور فرمان ترور خاشقجی متهم شده است.
حسن نافعه
استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره
گزارش منتشر شده شامل نکته جدیدی نیست. اتفاق اصلی این است که اتهامات مطرح شده علیه محمد بن‌سلمان حالا وجهه رسمی پیدا کرده است. راه ولیعهد برای پادشاهی دیگر مانند گذشته هموار نیست.
عبدالرحمن الراشد
مدیر مؤسسه العربیه عربستان
کسانی که روی پرونده خاشقجی برای تخریب روابط ریاض و واشنگتن حساب باز کرده بودند شناختی از جهان ندارند. دولت بایدن با تأکید بر اصلاح روابط 2کشور عملا پرونده خاشقجی را بست.
واشنگتن‌پست: بن‌سلمان را مجازات کنید
روزنامه واشنگتن‌پست یک روز پس از انتشار گزارش محرمانه سیا در سرمقاله بسیار تندی، ولیعهد سعودی را مورد حمله قرار داده و از دولت بایدن خواسته او را مجازات کند.
این سرمقاله توسط شورای تحریریه واشنگتن‌پست تهیه شده و بیانگر موضع رسمی این روزنامه است. در این سرمقاله آمده: نباید از جنایت آشکار ولیعهد سعودی به‌سادگی عبور کرد. بن‌سلمان باید از سفر به آمریکا منع شده و دارایی‌های او نیز مصادره شود. واشنگتن‌پست ضمن استقبال از تغییر سیاست‌های دولت جدید آمریکا نسبت به ریاض می‌نویسد: عادی‌سازی روابط با عربستان نیازمند طرح پیش‌شرط‌هایی ازجمله مجازات تمامی عاملان و آمران قتل خاشقجی و تغییرات بنیادین در سازمان‌های اطلاعاتی سعودی است؛ در غیراین صورت حوادثی نظیر ترور وحشیانه خاشقجی مجددا توسط این مجموعه تکرار خواهد شد. واشنگتن‌پست در سرمقاله خود تأکید ویژه‌ای بر مجازات سعود القحطانی، مشاور امنیتی سابق محمد بن‌سلمان دارد. او شخصیتی است که گفته می‌شود مهندس عملیات ترور خاشقجی بوده و با وجود فشارهای بین‌المللی، همچنان به فعالیت غیررسمی در سازمان‌های اطلاعاتی عربستان سعودی ادامه می‌دهد. خاشقجی در آخرین سال‌های عمر خود پس از ترک عربستان به یکی از ستون‌نویس‌های ثابت روزنامه واشنگتن‌پست تبدیل شده بود و این روزنامه طی بیش از 2سالی که از ماجرای قتل او می‌گذرد، نقش مهمی در پیگیری پرونده ترورش ایفا کرده است. طرح منتشر شده از سوی واشنگتن‌پست همراه با سرمقاله دیروز نیز در رسانه‌های جهان مورد توجه قرار گرفته است.
