کاملاً انسانی

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار

تهران زیر سلطه خودروها و موتورهاست. نه از دود و دم آنها در امانیم و نه از صدای گوشخراش‌شان و نه حتی حین عبور از خیابان یا تردد در پیاده‌راه‌ها احساس امنیت جانی می‌کنیم. دلیل این ناامنی میدان‌دادن بیش از اندازه به وسایل نقلیه است؛ معضلی که تنها گریبان تهران را نگرفته و تقریبا در تمامی کلانشهرهای جهان می‌توان ردپای آن را مشاهده کرد. در شهری مانند تهران، به دلایل مختلفی مانند باز کردن گره ترافیک و کاهش آلودگی و تراکم، چرخ بیشتر طرح‌های توسعه شهری بر محور تاسیس بزرگراه‌ها چرخیده است و امنیت روانی و جانی قشرهایی از جامعه که صاحب خودرو نیستند، امکان استفاده از خودرو را ندارند، علاقه‌ای به استفاده از خودرو ندارند یا از نیازهایی خاص برخوردارند درنظر گرفته نشده‌است. نیاز به توجه به این قشر از جامعه و نیاز به مهار خودرومحور شدن شهرهای بزرگ بود که باعث شد در سال 1971سیاستی در ایالت اورگان ایالات‌متحده به اجرا گذاشته شود که به اساس و پایه سیاستی به نام «خیابان کامل» تبدیل شد. در این طرح برای نخستین بار خیابان‌های پرتردد بازسازی و بهسازی شدند تا در آنها مسیرهای دوچرخه‌سواری و پیاده‌راه تعبیه شود و همچنین تجهیزات متناسب با نیازهای دوچرخه‌سواران و عابران پیاده در آنها گنجانده شود. از آن سال به بعد  16 ایالت دیگر آمریکا سیاست خیابان کامل را به اجرا گذاشتند تا «حق راه» را در خیابان‌های شهر رعایت کنند. عبارت خیابان کامل در سال  2003 توسط دیوید گلدبرگ، مدیر روابط‌عمومی شرکت اسمارت گروت آمریکا پیشنهاد داده شد و بعدها توسط اتحادیه ملی خیابان کامل آمریکا مورد‌استفاده قرار‌گرفت. تا سال  2013 بیش از 490حوزه قضایی شامل 29ایالت در آمریکا سیاست خیابان کامل را به اجرا گذاشتند و تعدادی از این حوزه‌های قضایی سیاست خیابان کامل را به تصویب رسانده و به قانون تبدیل کردند.

یک خیابان چگونه کامل می‌شود؟
عناصر تشکیل‌دهنده سیاست خیابان کامل ممکن است متناسب با طرح‌های ارائه شده، ویژگی‌ها و ظرفیت‌های خیابان و بافت فرهنگی آن متفاوت باشد اما معمولا تمرکز اصلی این سیاست انسان‌محور شدن کاربری خیابان و کاهش اولویت خودرومحور بودن آن است. مواردی مانند ایجاد پیاده‌راه‌های وسیع، توجه به نیازهای افراد دارای نیازمندی‌های خاص در طراحی خیابان و پیاده‌راه‌ها مانند مسطح‌سازی مسیرها، ایجاد نشانه‌های صوتی برای افراد با بینایی ضعیف برای عبور از خیابان یا ایجاد کلید‌های کنترل‌کننده چراغ راهنمایی برای افرادی که مشکلات حرکتی دارند، اجرای تمهیدات کاهش‌دهنده سرعت تردد خودروها، ایجاد مسیرهای امن و سبز برای دوچرخه‌سواران، ایجاد مسیرهای اختصاصی برای سامانه حمل‌ونقل عمومی و فضاسازی و زیباسازی مسیر به‌منظور افزایش حضور و تعاملات شهروندان در خیابان در این سیاست گنجانده می‌شوند.

عملیات کامل‌سازی خیابان‌های تهران
قرار است تهران به‌زودی و در پی تصویب برنامه خیابان کامل توسط شورای شهر تهران این سیاست را عملیاتی کند. به این ترتیب با نهایی شدن دستورالعمل خیابان کامل، تهران هم مالک 32کیلومتر خیابان کامل می‌شود. معبرهای مورد‌نظر برای بازسازی و تغییر شکل با توجه به ظرفیتی که برای تبدیل شدن به خیابان کامل دارند، پس از کارشناسی و ارزیابی فنی معابر مناطق 22گانه شهر تهران انتخاب شده‌اند. کامل‌سازی خیابان‌ها با هدف افزایش سهم همه عابران پیاده، کودکان، رانندگان، معلولان، سالمندان و دوچرخه‌سواران از خیابان‌ها، ایجاد ظرفیت درآمدزایی و اقتصادی در خیابان‌ها، زیباسازی معابر و افزایش فضای سبز و در نتیجه کاهش حجم آلودگی و حرارت‌زایی در خیابان‌های اصلی شهر انجام خواهد‌شد.

آشنایی با عناصر یک خیابان کامل
از نظر مهدی عابدینی، ‌مدیر اداره مهندسی ترافیک معاونت مطالعات سازمان حمل‌ونقل و ترافیک، تعریف خیابان کامل این است که تمامی کاربران مسیر، فارغ از توانایی‌هایشان بتوانند به‌صورت عادلانه از خیابان استفاده کنند. بر این اساس خیابان کامل تنها بر موضوعاتی مانند وضعیت پیاده‌ها یا سواره‌ها متمرکز نیست. بحث‌هایی مانند روشنایی، دفع آب‌های سطحی، مسیرهای ویژه معلولان، جانمایی نیمکت‌ها، ایجاد پارکلت‌ها جهت تامین فضا برای کسب‌وکارها یا محیط‌های شهری یا ایجاد فضای مکث، هم‌سطح‌سازی پیاده‌روها با سواره‌رو‌ها در محل تقاطع و بسیاری از دیگر مباحث زیرمجموعه خیابان کامل هستند. جلوگیری از افزایش تعداد خطوط تردد خودروها، ‌مدیریت مقطع عرضی خیابان و کاهش عرض خطوط برای ایجاد فضای اضافه و استفاده از این فضا برای تعریض پیاده‌رو یا ایجاد مسیر دوچرخه‌سواری از دیگر مباحث این طرح هستند.
عابدینی می‌گوید: تمامی این موارد در طرح‌ خیابان‌های کامل تهران دیده شده و قرار است به اجرا گذاشته شوند. به غیر از خیابان شهرداری که طرح آن هنوز نهایی نشده‌است، 9معبر دیگر طرحشان آماده و تغییرات آنها مشخص است. به‌گفته او از آنجا که تهران تا به امروز خیابان کامل نداشته و برای نخستین بار قرار است این طرح اجرا شود، سعی بر این است که احتمال بازخورد اجتماعی منفی اجرای آن به حداقل یا به صفر برسد؛ مثلا از آنجا که اجرای طرح خیابان کامل ممکن است عرصه را بر خودروها تنگ کرده و بار ترافیک را زیاد کند، برای اجرای این طرح خیابان‌هایی انتخاب شده‌اند که کمترین اثرات منفی را روی ترافیک عبوری داشته باشند. حتی در بیشتر خیابان‌ها قرار‌نیست عرض لاین‌های تردد خودرو تغییر کند. به‌گفته ‌مدیر اداره مهندسی ترافیک معاونت مطالعات، استاندارد عرض خط عبور خودرو در خیابان 3متر تا 3.65متر است و مثلا اگر عرض لاین خودرو در یکی از خیابان‌های مورد نظر 3.4متر است، این عرض به 3متر کاهش داده می‌شود که همچنان استاندارد است و از مازاد فضا برای تعریض پیاده‌راه یا ایجاد مسیر دوچرخه استفاده خواهد شد.
به‌گفته عابدینی، شاید بزرگ‌ترین ‌تغییراتی که قرار است در خیابان‌ها رخ دهد در خیابان ولیعصر دیده‌شود. در طرح نهایی خیابان ولیعصر که در حدفاصل خیابان فاطمی تا جمهوری اجرا خواهد شد، قرار است خط ویژه بی‌آر‌تی تا میدان جمهوری در یک سمت خیابان و در جهت شمال به جنوب قرار گیرد و نرده و جدا کننده‌های این بخش برداشته شوند تا خیابان چهره‌ای شهری‌تر و مدرن‌تر به‌خود بگیرد. در مسیر بلوار خوردین هم قرار است تعداد خطوط تردد خودرو ثابت بماند و مسیر دوچرخه‌سواری به خیابان افزوده شود؛ تغییری که در بلوار دستواره هم رخ خواهد داد. در نهایت مسیرهای دوچرخه‌سواری قرار‌است بر اساس سبد توسعه دوچرخه شهر تهران، هم در قالب منطقه‌ای و هم در سطح شهر به یکدیگر پیوسته شوند.

خیابان‌های منتخب برای کامل‌سازی
   خیابان شهرداری، حدفاصل میدان قدس تا میدان تجریش
   خیابان ستارخان، حدفاصل فلکه دوم صادقیه تا خیابان خسرو
   خیابان امام‌خمینی، حدفاصل میدان حسن‌آباد و میدان حر
   خیابان فردوسی، حدفاصل میدان امام تا میدان فردوسی
   خیابان توحید ،حد فاصل میدان توحید تا چهارراه توحید
   خیابان آیت، حدفاصل بزرگراه رسالت تا خیابان فرجام
   30متری نیروی هوایی، حدفاصل خیابان دماوند و خیابان پیروزی
   خیابان امامت، حدفاصل خیابان دماوند و نیروی هوایی
   خیابان سازمان آب، حدفاصل اشرفی‌اصفهانی و برادران رحمانی
   خیابان ولیعصر، حدفاصل فاطمی و انقلاب
    خیابان مطهری، حدفاصل خیابان ولیعصر تا شریعتی
   بلوار دستواره، حدفاصل بلوار ابریشم و بزرگراه آزادگان
   خیابان سجاد‌شمالی، حدفاصل بلوار ابوذر و ابدام
   بلوار معلم، حدفاصل آیت‌الله‌سعیدی و میدان معلم
   خیابان انقلاب، حدفاصل میدان ماهان و خیابان ورزش
   خیابان شهید بهشتی، حدفاصل خیابان ولیعصر و شریعتی
   خیابان آزادی، حدفاصل میدان انقلاب تا میدان آزادی
   خیابان فدائیان‌اسلام، حدفاصل میدان شهرری و شهید غلامی
   خیابان نواب صفوی، حدفاصل میدان توحید و چهارراه توحید
   بلوار شاهد، حدفاصل بلوار گل‌ها و بزرگراه آزادگان
   محور چهارباغ، واقع در شمال دریاچه چیتگر
   خیابان ولیعصر، حدفاصل خیابان انقلاب تا جمهوری


خیابان‌هایی که در فاز اول اجرای کامل‌سازی
 خیابان‌ها در اولویت اجرایی قرار دارند:
   خیابان شهرداری
 منطقه1، حدفاصل میدان قدس تا میدان تجریش
   بلوار خوردین
 منطقه2، حدفاصل میدان صنعت تا بلوار دادمان
   خیابان شهید آیت 
منطقه4، حدفاصل بزرگراه رسالت تا خیابان فرجام
   خیابان ولیعصر(عج)
محدوده مناطق 6 و 11، حدفاصل خیابان‌های فاطمی تا جمهوری‌اسلامی
   خیابان امام خمینی (ره)
 منطقه11، حدفاصل میدان حسن‌آباد تا میدان حر
   خیابان سی‌متری نیروی هوایی
منطقه13، حدفاصل خیابان دماوند تا خیابان پیروزی
   بلوار دستواره
منطقه16، حدفاصل بلوار ابریشم تا بزرگراه آزادگان
   بلوار معلم
منطقه18، حدفاصل بزرگراه آیت‌الله سعیدی تا میدان معلم
   خیابان فدائیان‌اسلام
 منطقه20، حدفاصل میدان شهرری تا خیابان شهیدغلامی
   بلوار شاهد
منطقه21، حدفاصل بلوار گل‌ها تا بزرگراه آزادگان

خیابان‌های کامل چه تغییراتی می‌کنند؟
  خیابان شهرداری
 در منطقه1، حدفاصل میدان قدس تا میدان تجریش
تبدیل تجریش به پلازا و محل مکث و تعامل شهروندان با یکدیگر
بهبود مسیر تردد خودروها به‌منظور کاهش بار ترافیک در خیابان
احداث پیاده‌راه بزرگ در طول مسیر خیابان شهرداری
ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه‌سواری از میدان قدس تا میدان تجریش
ایجاد یا بهبود مسیر ویژه تردد اتوبوس
ایجاد و بهبود فضای سبز در مسیر خیابان شهرداری
تعریض خیابان حمید واقع در خیابان دربند 
جمع‌آوری پایانه اتوبوسرانی تجریش 
تجدید طراحی خیابان‌های حمید، دربند و طباطبایی‌پور 
یکطرفه شدن تردد خودروها از سمت میدان تجریش به میدان قدس

   خیابان شهید‌آیت
 در منطقه4، حدفاصل بزرگراه رسالت تا خیابان فرجام
بهبود و مناسب‌سازی مسیر تردد خودروها
افزایش جذابیت بصری با بهبود فضاسازی خیابان‌آیت
ایجاد مسیر پیاده‌روی امن برای افراد پیاده و افراد دارای نیازمندی‌های خاص
مسطح‌سازی و صاف کردن سطح و اصلاح شیب خیابان آیت برای تسهیل تردد افراد دارای معلولیت
ایجاد مسیر ویژه دوچرخه‌سواری 
از بین بردن موانع و سد‌معبرها در سرتاسر خیابان
افزایش روشنایی خیابان
بازسازی جدول‌ها و نهرهای آب
ایجاد پاتوق‌های محلی برای افزایش تعاملات شهروندان
ایجاد کافه‌های سیار و ثابت در پیاده‌روها
نصب مبلمان و نیمکت‌های متناسب با نیاز خیابان

   خیابان امامت
حدفاصل خیابان دماوند و نیروی هوایی
ایجاد مسیر ویژه تردد اتوبوس در خیابان امامت
بهبود فضاسازی و فضای سبز خیابان به‌منظور افزایش جذابیت بصری 
ایجاد مسیر دوچرخه‌سواری در دوطرف خیابان امامت