خشکسالی‌های معاصر

بعضی تنگناها جبر تاریخ و جغرافیاست و نمی‌شود برای رفع آن کاری انجام داد؛ ازجمله اینکه ایران در نقطه‌ای از جهان قرار دارد که در آن، غالبا آب‌وهوای خشک و خشکسالی بر ترسالی و بارندگی‌های زیاد، غلبه دارد. به‌عبارت دیگر، اگر در این سال‌ها دچار خشکسالی شده‌ایم، با توجه به پیشینه تاریخی ایران و ایران معاصر، رخداد چندان عجیبی نیست و بارها اتفاق افتاده است؛ چراکه از حیث جغرافیایی، محکوم به این اتفاق هستیم.


در نیم‌قرن اخیر، ما با 10دوره خشکسالی مواجه بوده‌ایم:

    خشکسالی 1363ـ1347 که خودش شامل 3مرحله بوده؛ با کاهش بارندگی 26درصدی

    خشکسالی 1372ـ1363 که باز هم خودش شامل 3مرحله بوده؛ با کاهش بارندگی 44درصدی

    خشکسالی 1376ـ1372 که خودش شامل 2مرحله بوده؛ با کاهش بارندگی 5/17درصدی

    خشکسالی 1380ـ1377 با کاهش 34درصدی بارندگی نسبت به میانگین سی‌ساله

    خشکسالی 1383ـ1380


اینها را که جمع و تفریق کنید، می‌بینید که جمعا شامل 10دوره می‌شوند. کانون اغلب این خشکسالی‌ها در شمال شرق، شامل استان‌های خراسان شمالی و ‌رضوی، سمنان و گلستان، البرز مرکزی (شامل تهران، البرز، قزوین و قم) ‌و نیز آذربایجان و غرب کشور،شامل تمامی منطقه آذربایجان و کردستان بوده است؛ یعنی به‌ عبارتی نیمه شمالی کشور؛ درحالی‌که تصور عامه این است که خشکسالی باید در جنوب و جنوب شرقی کشور بیشتر باشد. اما وقتی که بحث مقایسه با میانگین بارندگی‌های همان مناطق پیش می‌آید، ماجرا عوض می‌شود و متوجه می‌شویم که چرا خشکسالی‌ها در مناطقی که فکرش را نمی‌کنیم، بیشتر بوده است.

نکته بعدی، این است که هم‌اکنون نیز ما در حال گذراندن یک دوره خشکسالی دیگر هستیم که به تعبیر برخی کارشناسان، حتی تا چند دهه تداوم خواهد داشت. هم‌اکنون استانی چون اصفهان وارد سال بیست‌ویکم خشکسالی خود شده است؛ یعنی به تعبیری ساده، می‌توانیم دوره دهم خشکسالی را دوره‌ای دنباله‌دار فرض کنیم؛ یا اگر بخواهیم دقیق‌تر صحبت کنیم، باید بگوییم از دهه90 به بعد، ما درگیر خشکسالی‌های شدید و خیلی شدید و متوسطی بوده‌ایم که نه‌تنها تمام نشده بلکه حتی امکان تشدید آن نیز قریب‌الوقوع است. به واسطه همین اتفاق است که غالبا از خشکسالی و بحران آب صحبت می‌شود. امسال ورودی آب سدها به طور میانگین تا 37درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است و حتی در برخی از سدها این کاهش به 70درصد هم می‌رسد؛ چنان که کارشناسان، شرایط سدهایی چون درودزن، ملاصدرا، ‌زاینده‌رود، سدهای استان خوزستان، ‌سدهای شمیل و نیان، سد دوستی، سدهای چاه‌نیمه‌ و سد کوثر را بحرانی می‌دانند. به اطلاعات این دوره جدید خشکسالی، این را هم باید اضافه کرد که آمار بارش‌ها در سال آبی جاری نسبت به سال آبی گذشته، 51درصد کاهش داشته است؛ یعنی که نصف شده! این آمار نسبت به متوسط نیم‌قرن اخیر هم نزدیک به همین مقدار کاهش داشته؛ 49درصد؛ یعنی باز هم تا نصف آن میزان، کاهش داشته است. با توجه به این آمار، شرایط آبی کشور در وضعیت زیر استاندارد قرار دارد و در بخش‌هایی چون کشاورزی، ‌صنعت و محیط‌زیست تا پایان شهریور سال‌جاری که پایان سال آبی جاری محسوب می‌شود، با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم بود.