دو راهی سخت پیش روی ایران و آمریکا

محمد مهدی مظاهری ـ  استاد دانشگاه و مشاور وزیر امور خارجه

این روزها و با توجه به فرارسیدن ضرب‌الاجل هسته‌ای مجلس، احیای برجام به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دیپلماتیک طرف‌های حاضر در این توافق تبدیل شده‌است. تحرک دیپلمات‌ها پیرامون این موضوع در ایران، اروپا و ایالات‌متحده شدت بیشتری گرفته و همه می‌کوشند راهی به احیای برجام بیابند.  پس از روی کارآمدن بایدن و انجام اقدامات ابتدایی وی و برنامه‌هایی که در دستورکار اصلی مقامات کاخ سفید قرار گرفت، این نکته به‌وضوح قابل مشاهده بود که تیم جدید اولویت‌های دیگری ‌جز برجام مدنظر دارد و برهمین اساس هم می‌توان گفت بایدن در این حوزه عملکردی نداشته است. ازسوی دیگر باید دقت داشت شرایط به‌گونه‌ای است که در هر 2کشور ملاحظات سیاسی-  امنیتی ویژه‌ای پیرامون این موضوع شکل گرفته است؛ از یک‌طرف در ایالات‌متحده درک درستی درباره نحوه برخورد با ایران وجود ندارد و فشارها از سوی لابی‌های مختلف که مخالف هرگونه همکاری با ایران هستند، سبب می‌شود دستیابی سریع به یک توافق مناسب مشکل به نظر برسد. در طرف مقابل در ایران هم با توجه به‌نظرات مجلس، شرایطی به‌وجود آمده که نمی‌توان انتظار داشت بتوان گرهی که در کلاف برجام افتاده را به‌سرعت گشود. هر دو دولت بر سر دو راهی سختی قرار گرفته‌اند که تصمیم‌گیری برای آنان را سخت‌تر کرده‌است؛ آمریکا از سوی لابی‌های صهیونیستی و برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس  تحت فشار است. در یک‌سو بایدن برای عمل به وعده‌های انتخاباتی خود درباره برجام تحت فشار است و درمقابل‌ خواسته متحدان و شرکای راهبردی آمریکا قرار دارد. در ایران هم شرایط مشابهی وجود دارد؛ از یک‌سو مصوبه مجلس قرار دارد که برای رفع تحریم‌ها ضرب‌الاجل تعیین کرده‌ و ازسوی دیگر دولت از ناحیه تحریم‌ها، فشارهای اقتصادی و وضعیت معیشتی مردم در شرایط سختی به‌سر می‌برد. مجموع این شرایط چنین القا می‌کند که در شرایط کنونی بازگشت به برجام چندان سهل نیست. اینها در شرایطی است که صرف بازگشت به برجام مهم نیست و باید دستاوردهای عملی که دراین حوزه حاصل می‌شود را ارزیابی کرد؛ برای ایران مهم این است که بتواند صادرات نفت خود را افزایش دهد و با سهولت بیشتری به مبادلات نفتی بپردازد. راهکار ایران برای حصول خواسته‌هایش کاهش تعهدات برجامی و لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است و براساس گفته‌های رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از سفر به ایران، درصورت اجرایی شدن راهبردهای مدنظر جمهوری‌اسلامی، امکان نظارت فوری از این آژانس سلب می‌شود. این موضوع مایه‌نگرانی ایالات‌متحده و طرف‌های اروپایی برجام خواهد بود و باید دید در شرایط جدید تمایل آنان برای تعامل با ایران باهدف بازگشت به برجام دچار چه تغییراتی خواهد شد.تاکنون فرصت‌ها برای دستیابی به توافقی مناسب از دست رفته‌است و دلیل اصلی آن را، علاوه بر فشارهای درون ایران و لابی‌های مخالف، می‌توان موضع غیرشفاف آمریکا، طرف‌های اروپایی و حتی چین و روسیه دانست. آنان باید پاسخگو باشند و جواب روشنی به سؤال بدهند که اساسا عزم‌شان برای احیای برجام جدی هست یا نه؟ این درشرایطی است که دولت ایران تحت فشار مخالفان برجام است که این روزها در مجلس نمود بیشتری دارد. در این میان دولت ایران تلاش می‌کند با درنظر گرفتن مصوبه هسته‌ای مجلس، موضوع بازگشت به برجام را مدیریت کند که البته ممکن است این کار به کندی پیش برود.