آنچه باید سوگواران بخوانند

نگار حسینخانی_روزنامه نگار

رولان بارت در کتاب «خاطرات سوگواری» می‌گوید: «بسیار جالب است که سوگواری انسان‌ها در دنیا به‌ هم شبیه است؛ در‌حالی‌که هر یک از ما آهنگ رنج‌کشیدن خودش را دارد!» بارت که علاقه شدیدی به مادرش داشت، پس از مرگ او تا مدت‌ها دست از نوشتن کتاب کشید و به مکان‌های گوناگون سفر کرد. او این میان یادداشت‌هایی پراکنده و در بازه‌های زمانی مختلف نوشت. خاطرات سوگواری شاید بیش از هر چیز وصف حال کسانی است که در دوران سوگواری و رنج جدایی هستند. چنان که بارت می‌گوید: «نگویید سوگواری. این عبارت بسیار روانکاوانه است. سوگوار نیستم. رنج می‌کشم». شاید این کتاب برای درک وضعیت آنها که در اطراف ما این دوران را سپری می‌کنند، گزینه مناسبی باشد؛ «زمانی هست که مرگ یک رخداد است، یک ماجراست، و خود تحرک می‌بخشد، سر شوق می‌آورد، به جنب‌وجوش وا می‌دارد و منقبض می‌کند. و بعد روزی دیگر، مرگ یک رخداد نیست، تداوم دیگری است [در کنار تداوم‌های معمول زندگی]، فشرده‌ شده، بی‌اهمیت، روایت نشده، شوم، بدون چاره. سوگواری واقعی که در مقابل هرنوع دیالکتیک روایی نفوذ ناپذیر است.»
«روزی که رهایم کردی» النا فرانته ترجمه شیرین معتمدی از نشر نون درباره مرگ نیست. داستان زنی است که رها شده. شاید نزدیک‌ترین حس به مرگ؛ ترک ‌شدن. این روایت به شما می‌آموزد چطور موقتا لنگان‌لنگان، رفتن را آغاز کنید. ما در این مسیر قهرمان کتاب را دنبال می‌کنیم. آن زمان که به رستگاری می‌رسد. رستگاری که معنایش بازگشت به‌ خود واقعی‌تر و قوی‌تر است. «پائولا» نوشته ایزابل آلنده و «ساحل بهشت» مارک دوتی دو کتاب زندگینامه‌ای‌اند که راه‌هایی برای خروج از تاریکی را مقابل شما می‌گشایند. پائولا داستان مرگ دختر نویسنده و ساحل بهشت روایت مرگ والی، معشوقه دوتی، بر اثر ایدز است. این دو کتاب در عین
 احساسی بودن، جست‌وجوی زندگی است. اما در این میان، آنها که سوگواری را آموزش ندیده‌اند، در راهِ فقدان گم خواهند شد. گاهی بی‌سوگواری در چاه افسردگی می‌افتند. سوگ ناگهانی اما شرایط را بدتر می‌کند. باید کمی در این‌باره یاد بگیریم.
کتاب «ادراک یک اندوه» سی. ال لوییس پس از مرگ همسر نویسنده به نگارش درآمد. این کتاب مقابله مردی است که بعد از غم از دست دادن همسرش، با اندوه آن کنار می‌آید و زندگی‌اش را ادامه می‌دهد. مادلین لنگل نویسنده آمریکایی در مقدمه کتاب نوشته: «من از لوییس سپاسگزارم که جرأت فریاد و شک درباره‌ زندگی و هستی را پیدا کرد. به‌دلیل اینکه اینها بخشی از سوگواری هستند». 
«سال تفکر جادویی» جان دیدیون نیز پس از این نوشته شد که دختر نویسنده درگیر بیماری شد و دیدیون همسر خود را ناگهانی از دست داد. او دچار شک و تردید نسبت به زندگی، مرگ، بیماری، خانواده و... شده بود. این شد که با نوشتن کتاب، مواجهه خود با این اتفاقات را بیان کرد. «سوگ و سوگواری» دیوید کسلر نیز استفاده از روش‌های کاربردی برای رهایی از غم فقدان است. «راه‌حل جایگزین» شریل سندبرگ هم لحظات سخت زندگی نویسنده هنگام مواجهه با فوت همسرش است. او راه‌هایی را برای رسیدن به آرامش و عبور از شرایط دشوار زندگی‌اش شرح می‌دهد تا بتواند در این میان، راه‌حلی برای گذر از سختی‌ها و غلبه بر چالش‌های زندگی ارائه کند. کتاب «سه‌شنبه‌ها با موری» نوشته میچ آلبوم، ملاقات‌های نویسنده با موری شوارتز روانشناس است. در این کتاب 14ملاقات بین آنها انجام شده و در هر ملاقات شوارتز درباره‌ یک موضوع صحبت می‌کند. پس از آنکه شوارتز بیمار می‌شود و در آستانه‌ مرگ قرار می‌گیرد، جلسات به‌معنای زندگی و مفاهیم آن اختصاص دارد.
کتاب «التیام پس از فقدان» مارتا هیکمن نیز شامل تمرین‌های روزانه برای سوگواری برای التیام و رهایی از غم است. «رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی» جیمز ویلیام وُردن به احوال زندگان و واکنش آنها در قبال مرگ دیگران پرداخته است؛ نه به‌خود مفهوم مرگ. بحث نویسنده در سطح روانپزشکان و روانشناسان و برای تدریس به مشاوران، پرستاران و مددکاران تدوین شده اما مطالعه‌اش برای مخاطبان عمومی هم بی‌لطف نیست و فلسفه و علت تاب‌آوری در مرگ عزیزان را مشخص می‌کند. نویسنده معتقد است اگر بتوان مرگ را فلسفی‌ترین موضوع ذهن انسان‌ها تلقی کرد، می‌توان این‌مطلب را هم اضافه کرد که مردن عزیزان و نزدیکان، از جنبه روانشناختی، احتمالا عمیق‌ترین تأثیر را بر ذهن و احساس فرد می‌گذارد.
آنچه در همه این کتاب‌ها به آن پرداخته شده، این است که مرگ عزیزان، پایان زندگی نیست. مرحله‌ای است که باید پشت سر گذاشت. ابتدا برای تکمیل ماتم باید شدت و عمق ضایعه را تجربه کرد؛ «ضایعه نیاز به ماتم دارد و اگر برای آن ماتم گرفته نشود، ممکن است بعدها در موقعیت‌های دیگر بیرون بزند».