گفت‌وگو با امیر راد، کلکسیونری که صاحب قدیمی‌ترین موتورسیکلت‌های جهان است
یادگارهای جنگ جهانی دوم
بهنام سلطانی
مجموعه کم‌نظیر امیر راد که لابه‌لای باغ‌های اطراف کرج محصور شده شامل نخستین موتورسیکلت‌های جهان است و برخی از آنها در جنگ جهانی دوم مورد استفاده ارتش متحدین و متفقین قرار گرفته است؛ مثل موتورهای دنیپر روسی که در دهه40 میلادی ساخته شده یا بی‌ام و که در جنگ جهانی دوم مورد استفاده ارتش متحدین قرار گرفت و به‌جا مانده از جنگ آلمان و روسیه است. مجموعه‌دار کرجی می‌گوید برخی از این موتورها را از کشورهای مختلف وارد کشور کرده و برخی دیگر به کلی بازسازی شده‌اند تا یکی از کم‌نظیرترین مجموعه موتورهای کلاسیک در ایران سر و شکل بگیرد.
روزی روزگاری یاماها80
برخی مجموعه‌هایی که دست بر قضا در ایران ناشناخته مانده‌اند با تاریخ عجین شده‌اند. مجموعه امیر راد هم با چنین مختصاتی شناخته می‌شود و از موتورهایی تشکیل شده که به دوران اوج‌گیری جنگ و تخاصم بین کشورهای جهان تعلق دارند. مجموعه‌دار کرجی می‌گوید با خرید یک دستگاه موتورسیکلت یاماها 80 به سمت خرید موتورسیکلت‌های قدیمی رفته و آرام آرام ردی از جنگ جهانی دوم در مجموعه‌اش به‌جا مانده است؛ «وقتی 16سالم بود به موتورسواری علاقه‌مند شدم و در همان روزها یک موتورسیکلت یاماها80 که طرفداران زیادی داشت خریدم. بعد از خرید یاماها80 تصمیم گرفتم موتورهایی در همین کلاس بخرم و در کنار انواع دوچرخه کورسی نگهداری کنم. بعد از مدتی همه تمرکزم را روی جمع‌آوری موتورسیکلت گذاشتم و 54دستگاه موتورسیکلت کلاسیک جمع کردم.»
ایژها در همسایگی دنیپرها
پرس‌وجو درباره اطلاعات فنی برخی موتورهای مجموعه امیر راد هر مخاطبی را به این نتیجه می‌رساند که روس‌ها در صنعت موتورسازی دنباله‌رو آلمانی‌ها بوده‌اند. انواع موتورهای «ایژ» که در این مجموعه آرام گرفته‌اند چنین پیشینه‌ای دارند و مجموعه‌دار کرجی می‌گوید با وسواس زیادی آنها را بازسازی کرده است؛ «نیمی از 54موتور کلاسیکی که در این مجموعه می‌بینید صفرکیلومتر محسوب می‌شوند، اما تعداد دیگری از آنها به سختی بازسازی شده‌اند و به شکل و شمایل امروزی درآمده‌اند. برخی از این موتورها مثل همین دنیپرها رنگ فابریک دارند و نمونه آنها را در دنیا پیدا نمی‌کنید. تعدادی دیگر هم به‌واسطه آسیب‌هایی که در جریان جنگ جهانی دوم به آنها وارد شده بازسازی و رنگ شده‌اند. »
کشف گنج در روستاهای بیرجند
بازسازی موتورهای کلاسیک را می‌توان سخت‌ترین بخش کار مجموعه‌داری موتورسیکلت دانست، چراکه خط تولید برخی قطعات آنها متوقف شده و تعدادی از کارخانه‌های موتورسیکلت‌سازی تغییر کاربری داده‌اند و محصولات پررونق‌تری تولید می‌کنند. مجموعه‌دار کرجی بازسازی موتورهای ایژ که نمونه آنها کمتر در ایران یافت می‌شود را حاصل تلاش‌های شخصی و پیگیری‌های مدام می‌داند؛ «برای تهیه برخی قطعات گاهی اوقات به دوستانی که در شهرها و کشورهای مختلف زندگی می‌کنند متوسل می‌شوم و به همین دلیل روند بازسازی یک دستگاه موتورسیکلت کلاسیک بین سه تا پنج سال زمان می‌برد. یک‌بار دوستی تماس گرفت و گفت انباری در یکی از روستاهای بیرجند پیدا کرده که مملو از قطعات فابریک موتورهای ایژ است. من همه آن قطعات را که به 60سال قبل تعلق داشت و معلوم نیست در روستاهای بیرجند چه می‌کردند خریدم و همه ایژهایی که از کشورهای مختلف خریده بودم را بازسازی کردم. شاید اگر این قطعات را به‌طور اتفاقی پیدا نمی‌کردم مجموعه کامل ایژها شکل نمی‌گرفت و در کشور حفظ نمی‌شد.»
مسلسل روی موتور
موتور سه چرخی که محصول آلمان شرقی است و در سال1958 ساخته شده، یکی دیگر از قدیمی‌ترین موتورسیکلت‌های کلاسیک است که در ایران یافت می‌شود و به این مجموعه اعتبار دو چندانی داده است. امیر راد، موتورسیکلت‌هایی از این دست را زینت مجموعه‌اش می‌داند؛ «ویژگی منحصربه‌فرد موتور سه چرخ این است که راننده می‌توانسته مسافت مشخصی را رکاب بزند و ورزش کند و در عین حال برای جابه‌جایی بار، استارت بزند و موتورش را روشن کند. موتورهای این تیپی بعضا در پذیرایی خانه‌ها نگهداری می‌شدند و صاحبان آنها به‌دلیل اعتراض خانواده‌ها تصمیم به فروش آنها می‌گرفتند؛ مثل موتور دنیپر روسی که محصول سال1940 است و یک قبضه مسلسل هم روی آن نصب کردند تا در ارتش شوروی مورد استفاده قرار گیرد. کالای کلکسیونی قیمت ندارد، اما اگر بخواهیم درباره ارزش مادی موتورهای دنیپر صحبت کنیم باید بگویم هرکدام از آنها بین 500 تا 600میلیون تومان می‌ارزند.»
تقلب روس‌ها از بی‌ام‌و
لذت براندازکردن دنیپرهای سبز روسی که سال‌ها قبل از شوروی وارد ایران شده‌اند و گوشه مجموعه امیر راد آرام گرفته‌اند را فقط عشق موتورها وعلاقه‌مندان به موتورهای کلاسیک درک می‌کنند. ساخت دنیپرهای روسی که جزو پرقدرت‌ترین موتورهای زمانه خودش به‌شمار می‌رود داستان مفصلی دارد. مجموعه‌دار کرجی می‌گوید اگر جنگ آلمان و روسیه یک حُسن داشته باشد آن هم تولد و تکثیر این موتورها در بحبوحه جنگ آلمان و روسیه است؛ «دنیپرها دقیقا از روی موتورهای بی‌ام‌و آلمان ساخته شده و حتی قطعات آنها یکسان است. ماجرا از این قرار است که در جریان جنگ جهانی دوم، روس‌ها از روی موتورهای بی‌ام‌و آلمان که به غنیمت گرفته بودند کپی‌برداری می‌کنند و از همین موتورها برای غلبه بر ارتش آلمان بهره می‌برند. دنیپر در این مجموعه یک نماینده دارد و آن هم مدلMT11 است که سال‌ها قبل از یک مجموعه‌دار روسی خریدم و به‌سختی وارد کشور کردم.» آنطور که مجموعه‌دار کرجی می‌گوید، دنیپرها از معدود مدل‌های موتورسیکلت به‌شمار می‌روند که به دنده عقب مجهز شده‌اند و به همین دلیل در جریان جنگ جهانی دوم وسیله مناسبی برای تعقیب و گریزهای نظامی بوده‌اند.
محبوب پدربزرگ‌ها
موتورهای رکس آبی رنگ با باک‌های تخم‌مرغی که در دهه40 طرفداران بسیاری داشت یا موتورهای پژوی باک جلو و باک عقب که وسیله‌نقلیه پدربزرگ‌ها بود و حالا به کالای کلکسیونی بدل شده‌اند در مجموعه راد پیدا می‌شود. مجموعه‌دار کرجی نگهداری از این موتورها را تلاش برای زنده نگه‌داشتن خاطرات خوش گذشته می‌داند؛ «موتورهای رکس که در این مجموعه می‌بینید جزو نسل اول رکس‌هایی است که در ایران تولید می‌شد و دنده اتوماتیک داشت. رکس و پژو باک جلو در سال‌های بعد از انقلاب و با ورود موتورهای مدرن، دیگر تولید نشد، اما امروزه از ارزش آنها کم نشده و انواع سالم آنها بین 50 تا 100میلیون تومان خریدوفروش می‌شود.» آنطور که مجموعه دار کرجی می‌گوید ارزش مادی این مجموعه چیزی حدود 5میلیارد تومان برآورد می‌شود:«فعلا امکان برپایی نمایشگاه و موزه در کشور مهیا نیست و نمی‌دانم این موتورها در آینده به چه سرنوشتی دچار خواهند شد. »
