نوارهایی که فریاد می‌زدند

روی نوار کاست نوشته شده بود «سخنرانی امام». روزگاری داشتن همین نوار جرمی بود که می‌توانست حتی به اعدام دارنده آن منجر شود. صاحبان اندیشه‌های انقلابی در مساجد سخنرانی می‌کردند و نوارهای ضبط‌شده این سخنرانی‌ها دست به‌دست و شهر به شهر می‌گشت و گوش به گوش می‌پیچید. مردم در مساجد به این نوارها گوش می‌دادند و بعد از خارج‌شدن از مسجد، محتوای این سخنرانی‌ها و پیام‌ها را به گوش دیگران می‌رساندند و آن را برای همدیگر نقل می‌کردند. محتوای این نوارها گاهی هم اعلامیه‌ای می‌شد که از یک صبح تا شب، در تمام خیابان‌ها و خانه‌های شهر پخش شده بود.

محتوای نوارهای صوتی انقلابی

استفاده عمده از نوارهای صوتی برای انتقال پیام‌ها در زمان انقلاب، از آنجا شروع شد که امام‌خمینی‌(ره) به نجف و بعد به پاریس تبعید شد. یعنی دلیلی که باعث شد استفاده از نوارهای صوتی بین انقلابیون رواج پیدا کند، دوری از امام بود و نیاز به ابزاری که بتواند امانتدارانه، صحبت‌های ایشان را به مردم منتقل کند. محتوای این نوارها، صحبت‌ها و سخنرانی‌هایی بود که امام خطاب به مردم داشتند. محتوای این نوارها گاهی تلفنی به‌دست انقلابیون در داخل کشور می‌رسید یا سوغاتی بود که از سفربرگشته‌ها با خود به ایران می‌آوردند. زمان اقامت امام‌خمینی (ره) در نجف، نوارهایی با محتوای درسی برای شاگردان امام به ایران می‌رسید.

شاخص‌ترین کاست‌های انقلاب

شاخص‌ترین نوارهای صوتی انقلابی متعلق به سخنرانی‌های امام‌خمینی (ره) است. با این حال محتوای سخنرانی‌های افرادی مثل دکتر علی شریعتی، آیت‌الله محمود طالقانی و دیگر اندیشمندان و انقلابی‌ها هم دست به‌دست میان مردم می‌گشت. در سال1357، با نزدیک‌شدن به سرنگونی حکومت شاهنشاهی، سرودهای انقلابی هم به محتوای نوارهای انقلابی اضافه شد. حسینیه ارشاد جایی بود که سرود معروف «خمینی‌ ای امام» در آن ضبط و با بازگشت امام به ایران، اجرا شد. البته پیش از تبعید امام‌خمینی (ره) هم استفاده‌هایی از نوارهای صوتی به‌عنوان رسانه‌هایی برای انقلاب صورت گرفت. بارزترین نمونه آن هم در جریان سخنرانی تاریخی امام‌خمینی(ره) در خرداد سال 1342اتفاق افتاد.

صدای 13خرداد 42

معروف‌ترین نوار صوتی‌ای که در جریان انقلاب دست به‌دست می‌شد و هیاهوی زیادی هم در شهرهای مختلف ایجاد کرد، نوار سخنرانی امام‌خمینی (ره) در 13خرداد سال 1342در قم بود. آن سال‌ها قم به مرکزی برای مبارزه روحانیت علیه‌رژیم تبدیل شده بود. امام‌خمینی(ره) در اعتراض به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی سخنرانی تند و کوبنده‌ای علیه شاه در مدرسه فیضیه انجام داد.

سخنرانی معروف عصر عاشورا

نمونه‌ای از نوار صوتی سخنرانی 13خرداد 42به‌سرعت در تمام استان‌های کشور توزیع شد و طلاب در مدارس علمیه و مساجد به آن گوش می‌دادند. مأموران امنیت و اطلاعات تمام استان‌ها به جست‌و‌جوی این نوارها برآمده و نامه‌نگاری‌های بسیاری در این زمینه از استان‌های کشور به تهران صورت گرفت. امام‌خمینی(ره) در این سخنرانی که در عصر عاشورا اتفاق افتاد، ضمن اخطارها و نصیحت‌هایی به شاه، حکومت را همدست اسرائیل خواند و از بی‌حرمتی‌ها نسبت به روحانیت گلایه کرد. این سخنرانی موجب دستگیری امام‌خمینی(ره)  و 
قیام پانزده‌خرداد شد.

توزیع نوارهای صوتی انقلابی

توزیع نوارهای انقلابی، به اندازه توزیع اعلامیه‌ها و شب‌نامه‌ها دشوار بود. نوارهایی که در زمان حضور امام‌خمینی (ره) در نجف و نوفل لوشاتو پر می‌شد، توسط مسافران به داخل کشور آورده می‌شد. برای اینکه محتوای این نوارها شناسایی نشود، روی این نوارها برچسب می‌زدند «موسیقی شرقی». نوارها در تهران به‌دست انقلابی‌ها می‌رسید. از روی آن نوارهای دیگری، حدود30،20 نوار کاست، تکثیر می‌شد و به استان‌های دیگر، به‌دست روحانیون و معتمدان می‌رسید. مساجد و حوزه‌های علمیه ازجمله جاهایی بودند که این نوارها در آنجا توزیع می‌شد و طلاب و مردم به آن گوش می‌دادند.

اول موسیقی، بعد سخنرانی

از مهر‌ماه سال1344 تا سال 1356، به‌دلیل کم‌شدن فعالیت‌های سیاسی، حجم نوارها هم کمتر شد. از سال1356 با از سرگیری فعالیت‌ها، نوارها هم دوباره دست به‌دست می‌شد؛ این بار در تظاهرات‌ و راهپیمایی‌ها هم می‌شد سراغی از نوارهای صوتی گرفت. گاه نوارهای سخنرانی را روی نوارهای دیگر ضبط می‌کردند؛ ابتدای نوار موسیقی بود و همین باعث می‌شد تا درصورت دستگیری و لو‌رفتن نوارها، شانسی برای فرار از دست مأموران ساواک وجود داشته باشد. بعد از مدتی از تکثیر نوارهای سخنرانی، ساواک این موضوع را می‌فهمد. این موضوع باعث می‌شود تا مأموران ساواک هر نوار صوتی مشکوکی را از ابتدا تا انتها با دقت گوش کنند؛ این موضوع از اسناد و گزارش‌های ساواک به‌خوبی روشن است.

اعلامیه‌های صوتی؛ کوتاه و برنده

اعلامیه‌های صوتی، پیام‌های کوتاهی بودند که حضرت امام‌خمینی (ره) در نوار کاست‌ها به ایران می‌فرستادند. این پیام‌های کوتاه برای توزیع راحت‌تر، روی کاغذ پیاده شده و به‌سرعت در تمام کشور توزیع می‌شدند. این صحبت‌ها معمولا با امضای گروه‌های انقلابی مثل «فجر اسلام» و مواردی از این دست به‌صورت اعلامیه توزیع می‌شدند؛ گروه‌هایی که به‌صورت محلی، در مساجد شکل می‌گرفتند و روحانیون نقش اساسی‌ای در هدایت آنها داشتند. اواخر سال 1357بود و اوج تظاهرات مردمی. پای نوارهای صوتی انقلاب از مراکز راهپیمایی به دانشگاه‌ها هم باز شده بود که دانشجوها دسته‌دسته کنار هم جمع می‌شدند و به این نوارها گوش می‌دادند و درباره آنها بحث و گفت‌وگو می‌کردند.

نوارهایی چندمنظوره

این نوارهای ضبط‌شده هم بسته به محتوایی که داشتند، در ایران به شکل‌های مختلف توزیع می‌شدند و در اختیار مردم قرار می‌گرفتند. گاهی این پیام‌ها تنها مربوط به سردمداران انقلاب بود و دستوراتی برای آنها. گاهی سخنرانی‌ای از امام‌(ره) بود که باید به گوش مردم می‌رسید. نوارهایی از این سخنرانی‌ها در تهران تکثیر می‌شد و به سایر شهرها و استان‌ها هم ارسال می‌شد. پیام‌های صوتی امام (ره) که متن کوتاهی داشتند، گاهی در ایران روی کاغذ چاپ می‌شد و حالت اعلامیه به‌خود می‌گرفت. استفاده دو‌طرفه از نوارهای صوتی برای انقلابیون این امکان را فراهم می‌کرد تا بتوانند بیشترین اطمینان را از صحت و سقم پیام‌ها داشته باشند و با اعتماد به آنچه می‌شنیدند، بتوانند تصمیم بگیرند و حرکت‌های انقلابی بعدی را برنامه‌ریزی کنند.