گزارش
پایان سیاست « اول آمریکا»
محمدامین خرمی- روزنامه‌نگار
دونالد ترامپ یک‌سال پس از ورود به کاخ سفید، به میان کارکنان وزارت خارجه آمریکا رفت تا نشان دهد برای آمریکای ترامپ، دیگر دیپلماسی آن جایگاه گذشته را ندارد. بایدن اما از همین آغاز کار با حضور در وزارت خارجه، نشان داد که آمده تا مسیری به‌کلی متفاوت از ترامپ پیش پای آمریکا بگذارد.
رئیس‌جمهور جدید آمریکا، بازدید از سازمان‌ها و نهادهای دولتی را از وزارت خارجه آغاز کرد تا از «بازگشت دیپلماسی» به کانون سیاست‌های دولت آمریکا بگوید. جو بایدن روز پنجشنبه به وقت آمریکا، به ساختمان وزارت خارجه رفت و از پایان دوره «اول آمریکا»، آنگونه که دونالد ترامپ تعیین کرده بود، خبر داد. بایدن بار دیگر شعاری را که وعده‌اش را داده بود تکرار کرد: «بازگشت آمریکا». بایدن سخنانش را اینگونه آغاز کرد: «آمریکا بازگشته است؛ دیپلماسی بازگشته است.» او ضمن انتقاد از سیاست‌های ترامپ در عرصه سیاست خارجی اعلام کرد که آمریکا بار دیگر به کانون سیاست بین‌الملل بازگشته و قصد دارد اتحادهای گذشته ازجمله اتحاد با اروپا و سازوکار دفاع جمعی ناتو را احیا کند.
جو بایدن خطاب به دیپلمات‌های وزارت خارجه آمریکا گفت: «من می‌خواهم به آنهایی که در این ساختمان و در سفارتخانه‌های ما در سراسر جهان فعالیت می‌کنند، تأکید کنم که من به تخصص شما احترام می‌گذارم و پشت شما هستم.» سخنان بایدن در تقابل آشکار با رویکرد ترامپ قرار می‌گیرد. ترامپ بلافاصله پس از پیروزی در انتخابات، پست‌های متعدد وزارت خارجه را حذف کرد و تا مدت‌ها سفارتخانه‌های آمریکا در نقاط مختلف جهان را بدون سفیر گذاشت. او ماموریتی را که آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم، در جایگاه رهبری جهان برای خود متصور بود به‌کلی کنار گذاشت و از ضرورت توجه به داخل گفت؛ سیاستی که معنایش به حاشیه راندن وزارت خارجه در تصمیم‌سازی‌ها بود.
روسیه؛ همچنان دشمن شماره یک
برای آمریکا، روسیه همیشه یک دشمن خارجی بوده است. در دنیای بعد از جنگ سرد، تنها در دوره 4ساله ریاست‌جمهوری ترامپ بود که رویکرد دولت آمریکا در قبال روسیه به‌کلی تغییر پیدا کرد. روسیه در سایه انزواگرایی آمریکا فرصت پیدا کرد در شرق اروپا و خاورمیانه، حضور خود را مستحکم کند. بایدن، در سخنانش تأکید کرد که دوره مماشات در برابر روسیه به‌سر آمده است. او گفت که در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین به او گفته که روزهای کوتاه آمدن آمریکا در برابر رفتارهای خصمانه روسیه و دخالت‌های این کشور در انتخابات و حملات سایبری گذشته است. بایدن گفت که روسیه بهای اقدامات خود را خواهد پرداخت. او همچنین خواستار آزادی الکسی ناوالنی، منتقد سرسخت پوتین، از زندان شد؛ سخنانی که با واکنش وزارت خارجه روسیه روبه‌رو شده است.
چین؛ ادامه سیاست مهار
بسیاری از تحلیلگران سیاست بین‌الملل معتقد بودند که جایگزینی بایدن به‌جای ترامپ در کاخ سفید، تغییری در سیاست خارجی آمریکا در قبال چین ایجاد نخواهد کرد. دوری بایدن از جنگ تجاری قابل تصور است اما محور همان تلاش برای مهار پکن است. جو بایدن در سخنان خود گفت که آمریکا در برابر «جاه‌طلبی‌های روزافزون چین» مقاومت خواهد کرد. او از رفتارهای تهاجمی چین در تجارت خارجی نیز انتقاد کرد و گفت که کشورش به‌دنبال مهار پکن خواهد بود. رئیس‌جمهور آمریکا در عین حال بر ضرورت همکاری با چین در عرصه خلع سلاح تأکید کرد.
یمن؛ پایان حمایت از عربستان
بایدن از قبل گفته بود که اگر پایش به کاخ سفید برسد، به حمایت آمریکا از عربستان و فروش سلاح به کشورهای عرب درگیر جنگ یمن پایان خواهد داد. او در سخنرانی‌اش ضمن اعلام پایان حمایت 5ساله آمریکا از ائتلاف عربی در یمن گفت: این جنگ یک فاجعه انسانی و استراتژیک ایجاد کرده است. این جنگ باید پایان یابد. رئیس‌جمهوری آمریکا بر ضرورت حمایت از تلاش‌های سازمان ملل برای برقراری آتش بس، ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه و ازسرگیری مذاکرات بین طرف‌های درگیر در یمن تأکید کرد. جو بایدن همچنین تیموتی لندرکینگ، سفیر سابق آمریکا در عربستان سعودی و کویت را به‌عنوان نماینده ویژه در یمن معرفی کرد. او در عین حال گفت که از عربستان در مقابل «تسلیحات ایرانی» حوثی‌ها حمایت خواهد کرد.
آلمان؛ بازگشت سربازان آمریکایی
جو بایدن در اقدامی دیگر در راستای تغییر سیاست خارجی دونالد ترامپ، اعلام کرد که فرایند خروج هزاران نیروی آمریکایی از خاک آلمان را هم متوقف می‌کند. او دستور داد که تعداد این نیروها در همان سقف قبلی یعنی ۳۶هزار نفر باقی بماند. ترامپ سال گذشته در تصمیمی که ناشی از تنش او با آلمان و ناتو تفسیر شد، دستور داده بود ۱۲هزار نیروی نظامی آمریکا از خاک آلمان خارج و حدود نیمی از آنها در نقاط دیگر اروپا ازجمله لهستان مستقر شوند.
پناهجویان؛ تغییر جهت معنادار
تقابل با پناهجویان و مهاجران، یکی از محوری‌ترین سیاست‌های ترامپ در طول حضور 4ساله‌اش در کاخ سفید بوده است. در واقع، بخشی از پایگاه رأی او به همین دلیل بود که او را در انتخابات سال2016 به هیلاری کلینتون دمکرات ترجیح دادند. بایدن در تصمیمی که به‌کلی با سیاست‌های ترامپ در تقابل است اعلام کرد که در یک سال کاری پیش‌رو، دولت او به‌جای ۱۵هزار پناهجو، ۱۲۵هزار نفر را پذیرش خواهد کرد. کاهش تعداد پناهجویان و سختگیرانه کردن سیاست‌های مهاجرت، یکی از ارکان وزارت خارجه دونالد ترامپ و مایک پمپئو بود. لغو فرمان ترامپ برای جلوگیری از سفر اتباع کشورهای مسلمان نیز اقدام دیگر بایدن بوده است.
ایران و افغانستان؛ غایبان بزرگ
بسیاری منتظر نخستین سخنرانی بایدن در زمینه سیاست خارجی بودند تا بدانند بایدن قرار است در مورد ایران و افغانستان چه مسیری را در پیش بگیرد. اما او نامی از این دو کشور در سخنان خود نبرد. تنها یک‌بار از «تسلیحات ایرانی» نام برد و آن هم در اعلام حمایت از عربستان. پیش از این، هربار ترامپ در مورد سیاست خارجی سخن می‌گفت، نامی هم از ایران می‌برد. ترامپ در واقع ایران را به‌عنوان دشمن شماره یک آمریکا، جایگزین روسیه کرده بود. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، نام نبردن از ایران از سوی بایدن به این معناست که او دیگر تحولات خاورمیانه را از دریچه ایران نمی‌بیند. به‌عبارت دیگر، از نظر بایدن دیگر ایران قرار نیست نقش آن «نیروهای اهریمنی» را در سیاست خارجی آمریکا بازی کند؛ عبارتی که پیش از این بارها در دولت ترامپ مورد استفاده قرار گرفته بود. در مورد افغانستان اما بسیاری معتقدند که دولت آمریکا هنوز به جمع‌بندی لازم نرسیده است. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، هفته گذشته اعلام کرد که دولت بایدن در حال بررسی توافق میان واشنگتن و طالبان است؛ اظهارنظری که احتمال بازنگری در این توافق را افزایش داده است. بایدن با این حال، زلمای خلیلزاد را به‌عنوان فرستاده ویژه در امور افغانستان همچنان حفظ کرده است.
واکنش‌ها به سخنان بایدن
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین:
از حرف‌های تهاجمی و لفاظی‌های غیرسازنده بایدن متأسفیم. هر نشانه‌ای از اولتیماتوم برای ما پذیرفتنی نیست. ما پیش‌تر هم اعلام کرده‌ایم که به اینگونه سخنرانی‌ها توجه نمی‌کنیم. امیدواریم دو طرف اختلاف‌ها را کنار بگذارند و در مسائل مشترک با هم همکاری کنند.
ونگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین:
چین و آمریکا دو کشور بزرگ هستند و منافع مشترک زیادی دارند. در عین حال، ما وظیفه مشترکی برای حفظ صلح و امنیت جهانی داریم. طبیعی است که اختلافاتی هم داشته باشیم اما منافع مشترک ما بسیار بیشتر از اختلافاتمان است. همکاری میان ما در نهایت به نفع هر دو طرف است.
انور قرقاش، وزیر مشاور در سیاست خارجی امارات:
امارات دخالتش در یمن را از سال گذشته متوقف کرده است. ما اصرار داریم که جنگ یمن متوقف شود. امارات از تلاش‌های سازمان ملل در یمن حمایت می‌کند و به‌دنبال راهکاری برای صلح است. امارات خود کمک‌های بشردوستانه بسیاری به یمن داشته است.
محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله:
راهکار واقعی برای صلح در یمن، توقف «تجاوز نظامی و محاصره» است؛ دو گزینه‌ای که با مقاومت تاریخی مردم یمن طی سال‌های گذشته با شکست مواجه شد. تأکید می‌کنیم که صلح، بدون توقف تجاوز بر قرار نمی‌شود و تا آن زمان، موشک‌ها و تسلیحات یمن برای دفاع از امنیت این کشور آماده خواهد بود.
علی مراد، تحلیلگر لبنانی:
پیش از عجله برای استقبال از تصمیم بایدن باید این ملاحظات را در نظر داشته باشیم: او از توقف حمایت آمریکا برای «عملیات‌های تهاجمی» در یمن سخن گفته است. منظور از عملیات تهاجمی چیست؟ براساس چه معیارهایی، عملیات هجومی از دفاعی تشخیص داده می‌شود؟ آیا آمریکا به نقش خود برای محاصره یمن ادامه خواهد داد؟
مایک پمپئو، وزیر خارجه پیشین آمریکا:
وقتی بایدن از بازگشت آمریکا سخن می‌گوید، آیا منظورش این است که به چین اجازه می‌دهد از روی ما رد شود، میلیون‌ها شغل را در مکان‌هایی مانند کانزاس و کارولینای جنوبی از بین ببرد؟ امیدوارم منظور او از بازگشت، چنین چیزی نباشد. دولت ما 50سال سیاست شکست‌خورده آمریکا در قبال چین را جدی گرفت، آن را معکوس کرد و محافظت از آمریکایی‌ها در برابر تهدیدات حزب کمونیست چین را در اولویت قرار داد.
