کرونا، فساد و ترامپ

جمال رهنمایی  

سال‎‌‎های1395تا 1399در شمار داغ‎‌‎ترین سال‎‌‎های تاریخ معاصر ایران هستند. تحولات این سال‎‌‎ها به اندازه‎‌‎ای چند‌بعدی، خاکستری و غیرخطی هستند که بررسی آنها نیازمند نگاهی کلی‌نگر و بیرونی است تا در توفان حوادث این سال‎‌‎ها غرق نشویم. رسوایی‎‌‎های بزرگ مالی در سطح چند هزار میلیون تومانی، به قدرت‌رسیدن غیرمنتظره مردی در آمریکا که معادلات قدرت را  در جهان و خاورمیانه به‌هم ریخت و قرارداد ایران را با قدرت‎‌‎های جهانی با چالش جدی مواجه ساخت و دست آخر ظهور ویروس هوشمند و مرگبار کرونا که زندگی روی کره زمین را به‌کلی تغییر داد و اقتصاد جهانی را مختل کرد. این اتفاقات در سطح جهانی و داخلی در نگاه جزئی‌نگرانه و خطی هر کدام یک هرج و مرج و بی‎‌‎نظمی و بی‎‌‎قاعدگی به‌شمار می‎‌‎روند. ماجرای رسوایی‎‌‎های مالی، اختلاس‎‌‎های چند هزار میلیارد تومانی، میلیارد‎‌‎ها دلار پول گم‌شده در نظام بوروکراتیک کشور، فیش‎‌‎های حقوقی نجومی و تخلفات گسترده در دستگاه‎‌‎های نظارتی و اجرایی و بانک‎‌‎ها و بیمه‎‌‎ها نشان از یک نابسامانی بزرگ مالی در سطح کشور داشت. شروع سال97هم با اعلام خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس‎‌‎جمهور غیرقابل پیش‎‌‎بینی آمریکا از توافقنامه برجام همراه بود. او همزمان از بسیاری دیگر از معاهدات بین‎‌‎المللی میان آمریکا، همسایگانش و هم‌پیمانان قدیمی خود خارج شد و در تصمیماتی غیرمتعارف، نقش سیاسی و اقتصادی برتر آمریکا را در جهان کاهش داد. تحریم‎‌‎های شدید و فساد مالی دستگاه‎‌‎های دولتی و خصوصی تورم بی‎‌‎سابقه‎‌‎ای را رقم زد. بازارها دلار 30هزار تومانی، سکه 16 میلیونی و پراید 120میلیون تومانی به‎‌‎خود دیدند. افزایش سه‌برابری قیمت بنزین هم بی‎‌‎حاشیه نماند و اعتراضات گسترده روزهای پر‌التهاب و پرحادثه آبان 98را رقم زد. درگیری‎‌‎ها میان ایران و آمریکا نیز شدت یافت. پهپاد آمریکایی یکی از بلند پایه‎‌‎ترین مقام‌های نظامی ایران را ترور کرد. ایران نیز پایگاه نظامی آمریکا را موشک‌باران کرد.
در پایان سال98 هم ویروس کرونا عالمگیر شد. شهرهای جهان ناامن شدند و مردم به خانه‎‌‎ها پناه بردند. فرودگاه‎‌‎ها و خیابان‎‌‎ها خالی شدند و فاصله بی‎‌‎سابقه‎‌‎ای بین نوع بشر ایجاد شد که در عصر ارتباطات بی‎‌‎سابقه بود. بازارها خالی، مکان‎‌‎های عمومی و هنری و تفریحی و علمی تعطیل شد و بورس‎‌‎های جهانی رو به سقوط رفته و قیمت نفت منفی شد. ناامنی و ابهام در سراسر جهان دست بالاتر را داشت و این پرده آخر، سناریوی هرج و مرج را کامل کرد. نظریه آشوب که از سوی آنری پوانکاره، ریاضی‌دان فرانسوی مطرح شده، تلاش می‎‌‎کند تا توضیح دهد که وقتی در معادلات مشخص ریاضی، متغیرهای غیرقابل پیش‎‌‎بینی وجود داشته باشد، ما با بی‎‌‎نهایت پاسخ روبه‎‌‎رو خواهیم بود و این حجم بی‎‌‎نهایت پاسخ‎‌‎ها طبیعی و قانونمند هستند. او با همین شیوه توانست معادلاتی را مطرح کند که با وجود داشتن ورودی‎‌‎های مشخص و عملیات واضح، بی‎‌‎پاسخ بمانند. یکی از این معادلات پوانکاره پس از گذشت 106سال از مرگ او و با دانش یک‌قرن بعد در سال2006 قابل حل شد. نظریه‎‌‎های نسبیت انیشتین، فیزیک کوانتوم و میدان‌های شکل‎‌‎ساز پس از مقدمه‌چینی نظری پوانکاره قابلیت فهم و مطرح‌شدن یافتند. این نظریه همچنین توانست پیش‎‌‎بینی هوا را  که دارای متغیرهای ثابت اما غیرقابل پیش‎‌‎بینی دقیق هستند، امکان‌پذیر سازد. شاخه دیگری درنظریه آشوب وجود دارد که معتقد هستند پیر‌لاپلاس و حکیم عمر خیام قبل از پوانکاره به این پدیده پی برده بودند. نظریه آشوب، تلاشی ریاضی برای معرفی نظم نهفته در بی‎‌‎نظمی‎‌‎هاست. با پیدایش این نظریات در سپهر دانش بشری، دیدگاه‎‌‎ها نسبت به مسائل غیرقابل پیش‎‌‎بینی و غیرقابل حل عوض شده است. هم‎‌‎اکنون بیشترین کاربرد نظریه آشوب در اقتصاد، پیش‎‌‎بینی متغیرهای پولی و مالی جهان و به‎‌‎ویژه در بازار نفت است. نظریه آشوب می‎‌‎تواند از این مجموعه غیرقابل پیش‎‌‎بینی، مدلی قابل پیش‎‌‎بینی ارائه کند که در سطح مدیریت کلان کشور‎‌‎ها به‎‌‎کار بیاید. نظریه نظم در بی‎‌‎نظمی، حاصل رشد توان محاسباتی ذهن آدمی است که بهتر از گذشته می‎‌‎تواند حجم عظیم داده‎‌‎ها را محاسبه و هضم کند. شاید متوجه نباشیم اما هر کدام از ما در این هرج و مرج و بی‎‌‎نظمی در یک نظم بزرگ‎‌‎تر منظم و در جای خودمان هستیم. کافی است در زمان و مکانی که در آن قرار داریم، کاری را که به‎‌‎عهده داریم، به بهترین شکلی که برایمان ممکن است به سرانجام برسانیم.