یک ویترین دیدنی

ساعت 5بعدازظهر روز پنجشنبه 29خردادماه 1393، از روزهای شلوغ خانه هنرمندان ایران بود. «ویترین» پژوهش انجام نشده‌ای بود که بسیاری انتظارش را می‌کشیدند؛ گزیده 35سال طراحی جلد کتاب در ایران. این رویداد با حضور مجید سرسنگی (مدیرعامل خانه هنرمندان ایران)، علی رشیدی (رئیس انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران) و هنرمندانی همچون ناصر تقوایی، قباد شیوا، فرشید مثقالی، سیف‌الله صمدیان، ابراهیم حقیقی، روان‌شاد مجید اخوان، امرالله فرهادی و جمعی از ناشران افتتاح شد. این کار پژوهشی با هدف معرفی آثار طراحان جلد کتاب در ایران انجام شد و در کنار برگزاری نمایشگاه، رونمایی از کتاب و نشست تخصصی هم داشت. «مجید کاشانی» و «پریسا تشکری» 2پژوهشگر این نمایشگاه بودند. آنها در گام نخست با کمک ناشران، همکاران، کتابخانه‌ها، کتاب‌فروشی‌ها، مجموعه‌داران، فضاهای اینترنتی و... طراحان را شناسایی کرده و از این میان 100طراح برای حضور در «ویترین» انتخاب و دعوت شدند. جلدهای این طراحان کتاب‌هایی را شامل می‌شد، که در فاصله سال‌های 1357تا 1392منتشر شده‌اند. در مرحله بعد با دعوت از قباد شیوا، ابراهیم حقیقی و ساعد مشکی به‌عنوان هیأت انتخاب آثار، به انتخاب کارها پرداختند و در نتیجه 534اثر برای چاپ در کتاب و این نمایشگاه انتخاب شد. این رویداد به‌صورت مستقل و بدون وابستگی به افراد حقیقی و حقوقی و تنها با یاری بی‌چشمداشت جمعی از استادان و فعالان حوزه گرافیک به سرانجام رسیده بود که اهمیت آن را دوچندان می‌کند. در بخشی از مقدمه نمایشگاه و کتاب چنین نوشته شده: «ساختن جلد کتاب به‌عنوان بخشی از هنر کهن کتاب‌سازی ایرانی از دیرباز تا هنوز، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کتاب‌سازان دیروز و طراحان گرافیک امروز بوده است. با آنکه در بسیاری از مواقع، جلد کتاب در شمارگانی بیش از سایر رسانه‌های گرافیکی (مانند پوستر) تکثیر شده و به‌عنوان یک اثر هنری-کاربردی در دسترس مخاطبان واقعی‌اش قرار‌می‌گیرد، اما همواره از منظر نمایش و نقد و پژوهش، کمتر مورد‌اقبال بوده‌است. این کم‌توجهی مؤثر از سرمایی‌ است که از پنجره‌ای چهارگوش به درون جامعه طراحان گرافیک می‌وزد؛ پنجره‌ای که ناشر، اقتصاد نشر، مخاطبان و سیاست‌های کلان فرهنگی با نسبت‌هایی موازی و گاه متقاطع اضلاعش را تشکیل داده‌اند. گرچه در برهه‌هایی از تاریخ معاصر (مانند فاصله سال‌های 1385-1377) سوز این سرما، دست‌کم از جانب ضلع «سیاست‌های کلان فرهنگی» کمی به گرما گرایید اما نمودار نشر کتاب در ایران همواره شیبی نزولی را طی کرده است. در طول سال‌هایی که از عمر انتشار کتاب (به مفهوم گسترده و صنعتش) می‌گذرد، جلد کتاب نیز متأثر از اوضاع نشر، کیفیت‌های متفاوتی را پشت سر گذاشته است. «ویترین» قصد دارد نمایی کلی از همه این سال‌ها را به نمایش بگذارد؛ رویدادی که حاصل تلاش طراحان جلد کتاب را در قالب «کتاب و برگزاری نمایشگاه» بازنمایی کند.» کتاب این نمایشگاه در 2بخش اصلی تدوین شده است. بخش اول کتاب شامل نوشته‌هایی از پژوهشگران و طراحان درباره روند تاریخی شکل‌گیری، تکامل و گسترش طراحی جلد کتاب در ایران، از ابتدا تا امروز است. نوشته‌ها توسط آیدین آغداشلو، محمدرضا ریاضی، ابراهیم حقیقی، بیژن صیفوری، حسن کیاییان و استیون هلر به نگارش درآمده است. در بخش دوم نیز نمونه‌هایی از جلد کتاب‌های 100طراح گرافیک معاصر ایران، گردآوری شده‌است. این بخش شامل آثاری از مرتضی ممیز، نورالدین زرین‌کلک، آیدین آغداشلو، حسن فوزی تهرانی، قباد شیوا، فرشید مثقالی، علی خسروی، ابراهیم حقیقی، مهنوش مشیری، محمدعلی بنی‌اسدی، مجید اخوان، بهزاد غریب‌پور، علی خورشیدپور، یوریک کریم‌مسیحی، هومن مرتضوی، مجید عباسی، مهران زمانی، فرزاد ادیبی، کورش پارسانژاد، رضا عابدینی، مسعود نجابتی، کیانوش غریب‌پور و... است. ویترین به‌نوعی تنها منبع نوشتاری- تصویری نسبتا کامل درباره طراحی و طراحان جلد کتاب در ایران است که به‌واسطه همین اهمیت به منبعی مهم برای نگارش مقاله‌ها و پایان‌نامه‌ها تبدیل شده است. کتاب مذکور به 2 زبان فارسی و انگلیسی، توسط انتشارات فرهنگسرای میردشتی، با همکاری نشر هنرنو منتشر شده‌ است.