گزارش
سایه آسیا بر سر داووس 2021
همه‌‌چیز در نشست امسال مجمع جهانی اقتصاد از سنگین شدن کفه اقتصاد جهان به نفع شرق حکایت دارد
سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار
برنامه‌های نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد موسوم به «داووس» از روز دوشنبه آغاز شده است؛ برنامه‌هایی نظیر سخنرانی رهبران کشورهای مختلف و برگزاری سمینارهای تخصصی که هر‌ساله توجه تمام قطب‌های اقتصادی و مالی جهان را برای 5روز به‌خود جلب می‌کند. اما داووس2021 تفاوت‌های چشمگیری با نشست‌های پیشین این مجمع در سال‌های گذشته دارد؛ از شرایط کرونایی که تمامی جزئیات این نشست را تحت‌تأثیر قرار داده تا قدرت‌نمایی بی‌سابقه اقتصادهای شرقی مقابل غرب.
بدون‌شک مهمترین تفاوت نشست داووس امسال به شیوه برگزاری اجلاس بر‌می‌گردد؛ چرا‌که دیگر خبری از اجتماعات پر‌زرق‌و‌برق حضوری نیست و تمام برنامه‌ها به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، در تماس‌های تصویری از طریق اینترنت خلاصه می‌شود. البته رد پای کرونا به این محدود نمانده و آثار آن را می‌توان در محتوای برنامه‌های مجمع نیز مشاهده کرد. بدون مبالغه می‌توان گفت بخش اعظم نشست‌های تخصصی و یا حتی سخنان مقامات و رهبران جهانی در داووس2021 به روش‌‌های مقابله با پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی انتشار ویروس کرونا مرتبط است.
مهمترین سخنرانی‌های صورت‌گرفته در مجمع جهانی اقتصاد طی 2روز گذشته نیز بدون‌شک مربوط به شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، بوده است؛ سخنرانی‌ای که حواشی گسترده و البته پیام‌های مهمی برای قدرت‌های غربی داشته است. شی‌جین‌پینگ در سخنان خود نسبت به آغاز «جنگ سرد جدید» هشدار داد و درباره پیامدهای احتمالی آن، ازجمله نابودی میلیون‌ها شغل در سراسر جهان سخن گفت. او همچنین بدون اشاره مستقیم به آمریکا یا هر کشور دیگری، «چندجانبه‌گرایی» و «جهانیشدن» را ارزش‌هایی به شمار آورد که باید از آنها دفاع کرد. ارزش‌هایی که از سوی رئیس‌جمهور چین مورد اشاره قرار گرفت، همواره مورد انتقاد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، قرار داشته است. او در طول 4سال حضورش در کاخ سفید، بارها به صراحت از پایان جهانیشدن سخن گفت و بر اولویت‌های ملی نسبت به همکاری‌های جهانی تأکید کرد. بنابراین روشن است که سخنان شی‌جین‌پینگ با توجه به شکست ترامپ و بازگشت دمکرات‌ها به کاخ سفید، پیام‌های مهم و قابل‌تأملی دارد. باید دید در شرایطی که نشانه‌های فروپاشی نظم پیشین در جهان و روی کار آمدن جریانات راستگرای افراطی بیش از هر زمان دیگری نمایان شده، پیام‌های رئیس‌جمهور چین تا چه اندازه برای قدرت‌های اقتصادی جهان قانع‌کننده خواهد بود.
بازگشت آسیا
فراتر از معضل جهانی کرونا، بخش ثابت روایت تمام رسانه‌ها و تحلیلگران ناظر بر داووس2021، «قدرت‌نمایی اقتصادهای شرقی» بوده است. اگرچه بزرگ‌شدن اقتصادهای شرقی مسئله جدید یا شگفت‌آوری نیست و دست‌کم طی یک دهه گذشته واقعیتی آشکار بوده، اما سرعت بالای این اقتصادها برای عبور از بحران کرونا و احیای بخش‌های صنعتی و مصرفی، بدون‌شک امری غافلگیرکننده است. در گزارش شبکه الجزیره در این‌باره آمده: غلط‌بودن بسیاری از پیش‌بینی‌‌ها درباره رکود حاکم بر بخش‌های صنعتی در آسیای شرقی و رشد سریع این اقتصادها باعث گرانی بیش از حد مواداولیه نظیر آلومینیوم یا نفت خام شده است؛ چرا‌که ظرفیت تولید این منابع براساس پیش‌بینی‌های مذکور محدود مانده و عرضه کافی برای تقاضای صنایع در شرق آسیا وجود ندارد. تمام اینها در حالی است که فعلا چشم‌انداز روشنی برای خروج آمریکا و اروپا از بحران کرونا و بازگشت شرایط اقتصادی این کشورها به قبل از سال2020 دیده نمی‌شود.
برای درک بهتر این وضعیت کافی است بدانیم در سال میلادی گذشته، چین تنها کشوری بوده که رشد اقتصادی 2.3درصدی را تجربه کرده است. به همین ترتیب، سهم چین از بازارهای جهانی نیز نسبت به تمام رقبای این کشور بیشتر بوده است. از سوی دیگر و برخلاف تصورات عمومی، چین بیشترین حجم از سرمایه‌گذاری‌های خارجی در سال2020 را به‌خود اختصاص داده و در این میدان، حتی از آمریکا هم پیشی گرفته است. این وضعیت محدود به چین نبوده و اکثر غول‌های اقتصادی آسیا، از تایوان گرفته تا ژاپن، سنگاپور و حتی بنگلادش را به نسبت‌های مختلف شامل می‌شود.
یکی از مهمترین نشانه‌های تغییر معادلات اقتصادی جهان را می‌توان در چرخش متحدان قدیمی آمریکا در منطقه خاورمیانه به‌سوی شرق مشاهده کرد. برای مثال، عبدالله بن‌طوق، وزیر اقتصاد امارات روز دوشنبه و همزمان با آغاز به‌کار مجمع داووس به خبرگزاری دولتی این کشور گفت: «مهمترین پیام‌های نشست‌‌هایی از این دست، تغییر معادلات سنتی حاکم بر بازارها و اقتصاد جهانی است. به‌گونه‌ای که دیگر قواعد بازی در اختیار شرکای سنتی نبوده و با حضور بازیگران قدرتمند جدیدی نظیر چین تعریف می‌شود.» روابط همه‌جانبه امارات با تمام قدرت‌های شرقی، به‌ویژه چین طی سال‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است؛ تا جایی که گفته می‌شود این کشور پایگاه توزیع واکسن سینوفارم چین در خاورمیانه خواهد بود. از سوی دیگر، صندوق ذخیره ارزی قطر، به‌عنوان یکی از مهمترین متحدان آمریکا در منطقه نیز در آخرین چشم‌انداز خود، از برنامه جدیدش برای سرمایه‌‌گذاری در اقتصادهای شرقی نظیر چین، هند، سنگاپور و مالزی خبر داده است. این در حالی است که بخش عمده سرمایه‌گذاری‌های این صندوق طی 2دهه گذشته در آمریکای شمالی و اروپای غربی متمرکز بوده است.
به‌سوی سنگاپور
پس از نشست مجازی داووس که روز جمعه به پایان می‌رسد، بخش دوم برنامه‌های این مجمع در ماه می (اردیبهشت سال آینده) و با یک غافلگیری برگزار خواهد شد. این غافلگیری چیزی نیست جز تغییر بی‌سابقه محل برگزاری نشست. براساس تصمیم هیأت اجرایی داووس، مجمع جهانی اقتصاد برای نخستین‌بار در طول تاریخ خود (از سال1971 تاکنون) به‌جای دهکده داووس در شمال سوئیس، در سنگاپور برگزار می‌شود. علت این تغییر، شرایط بسیار مطلوب سنگاپور در مهار ویروس کرونا عنوان شده است؛ به‌گونه‌ای که این کشور تاکنون فقط 29مورد فوت بر اثر ابتلا به کرونا را ثبت کرده و محلی بسیار امن‌تر برای برگزاری این مجمع به‌حساب می‌آید. روشن است که این تصمیم، نشانه‌ای ماندگار مبنی بر تغییر جایگاه آسیا در برابر غرب شمرده می‌شود.
مرکل: انزواگرایی شکست خورده است
به فاصله یک روز پس از سخنان رئیس‌جمهور چین در دفاع از ارزش‌های جهانی‌سازی، آنگلا مرکل، صدر‌اعظم آلمان نیز روز سه‌شنبه سخنان مهمی درباره آینده معادلات سیاسی و اقتصادی جهان بیان کرد. او در نطق مجازی خود برای مجمع داووس، گفت: «انزواگرایی در مقابله با ویروس فراگیر کرونا شکست خورده و همه ما به افزایش همکاری‌های بین‌المللی در این زمینه نیازمندیم.» او در سخنانی معنادار با اشاره تلویحی به سیاست‌های آمریکا در دوره ترامپ افزود: «بحران جهانی، ارزش همکاری‌های بین‌المللی و محدودیت‌های ناسیونالیسم را بیش از پیش نمایان کرد. دوره، دوره چندجانبه‌گرایی است.» اهمیت سخنان مرکل با مروری بر تقابل شدید میان او و ترامپ طی 4سال گذشته بیشتر روشن می‌شود؛ تقابلی که نمادی از دوگانه ملی‌گرایی و جهانیشدن به‌حساب می‌آمد. مرکل بر همین اساس، پیوستن مجدد آمریکا به سازمان بهداشت جهانی در دولت بایدن را نشانه‌ای مثبت ارزیابی کرد. تمام اینها در حالی است که آلمان و اتحادیه اروپا طی هفته‌های گذشته با درخواست دولت جدید آمریکا برای تعلیق مذاکرات اقتصادی خود با چین موافقت نکرده‌اند؛ امری که می‌تواند نشانه‌ای دیگر از تغییر موازنه به‌سوی شرق باشد.
