راه نجات از قطعی برق

تا چند سال پیش در اوج گرمای تابستان، برق قطع می‌شد؛ حالا در اوج سرمای زمستان. هنوز روزی را که ترکمنستان شیرهای ورودی گاز خود به سمت استان‌های شمالی را بست و پول اضافه خواست، یادمان نرفته؛ اگرچه چندسالی است که خطر تهدید ترکمنستان به قطع گاز برطرف شده و گاز به‌اندازه در شهرها و روستاها وجود دارد اما حالا چراغ‌ها خاموش می‌شود.
اگر بخواهیم درست نگاه کنیم و نگاه‌مان به حل مشکل امروز نباشد و به فکر فردا و نسل آینده این سرزمین باشیم، به خوبی می‌بینیم که روزگاری بنزین کم بود و سهمیه‌بندی صورت گرفت، پتروشیمی‌ها را وادار کردند بنزین تولید کنند تا هوای آلوده را تجربه کنیم و سرانجام ستاره خلیج‌فارس درخشید و بنزین مورد نیاز کشور را تامین کرد تا به‌طور موقت از فشار تحریم‌ها خارج شدیم و به‌اصطلاح به باشگاه صادرکنندگان بنزین پیوستیم. اما کابوس قطع انرژی همچنان بالای سر ایران قرار دارد. واقعیت این است که با ادامه روند کنونی همچنان خطر قطع برق، گاز و حتی آب و کمبود بنزین و گازوئیل وجود دارد. تا زمانی که برای بازنگری در سبد انرژی ایران هم در بخش مصرف هم تولید فکر جدی نشود، بازهم دچار تکرار خطای سیاستگذاری خواهیم بود.

نمونه‌ای شفاف از اختلال در بازار انرژی
به‌گزارش همشهری، خطر قطع برق در برخی استان‌ها و شهرهای ایران آن هم در فصل زمستان نمونه واضح و شفاف از اختلال در روند تولید، تامین و مصرف انرژی است؛ 85هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه‌هاست و میزان کل مصرف برق در زمستان اندکی بیش از 40هزار مگاوات؛ سؤال اینجاست وقتی می‌توان برق بیشتر تولید کرد، چرا خاموشی اعلام می‌شود و چرخ صنایع بزرگ از حرکت باز می‌ایستند؟ پاسخ شفاف است. نیروگاه برای تولید برق خودش انرژی می‌خواهد؛ یا گاز یا سوخت مایع. اکثر نیروگاه‌های برق حرارتی ایران با گاز کار می‌کنند و سؤال اینجاست که چرا ایران که ازجمله کشورهای دارای بیشترین ذخایر گازی جهان است و داعیه صادرات گاز دارد، در تامین گاز نیروگاه‌های خود دچار دردسر شده است، این عدد را به‌خاطر بسپارید: روزانه660میلیون متر مکعب گاز در این روزها مصرف می‌شود؛ فقط در بخش خانگی و نه در کل اقتصاد ایران. این رقم حالا رکورد تازه‌ای است که به ثبت رسیده و اگر این واقعیت را با سیاستگذاران انرژی جهان در میان بگذارید؛ سرگیجه می‌گیرند که مگر در بخش خانگی ایران چه خبر است و مردم ایران با گاز چه کار می‌کنند؟

مردم تاوان خطای سیاست را می‌دهند
اشتباه نکنید، مردم مقصر نیستند زیرا آنها خواهان برق و گاز پایدار هستند. رفتار مصرف انرژی در ایران شبیه الگوی استفاده ایرانیان از خودرو به‌ویژه خودروی خارجی است که چون فرهنگ استفاده از آن همزمان با واردات خودرو وارد جامعه نشده، دچار نوعی شلختگی در مصرف هستیم. آمارهای تولید و مصرف برق و گاز به خوبی نشان می‌دهد سیاستگذاری انرژی در ایران بر عرضه هرچه بیشتر با الگوی مصرف شکننده و ناکارآمد و البته قیمت‌های بی‌دفاع است که هرگونه سیاستگذاری برای مهار غول سرکش مصرف انرژی را به شکست می‌کشاند. با این قیمت‌های انرژی نه دیگر خرید وسایل برقی کم‌مصرف ارزش قلمداد می‌شود نه خاموش کردن چراغ‌های اضافی یا پوشیدن لباس بیشتر برای گرم‌تر ماندن. درست است که مردم ایران، ارزان‌ترین انرژی جهان را با دور تند، حتی بیشتر از اروپایی‌ها، مصرف می‌کنند اما در واقع این مصرف زیاد ناشی از خطای سیاستمدارانی است که فقط می‌خواهند مردم راضی باشند و هرگونه تلاش برای بازنگری و جراحی الگوی مصرف انرژی را به تأخیر می‌اندازند.

راه‌حل نهایی؛ تعامل با جهان
اشتباه است اگر سیاستمداران و سیاستگذاران فکر کنند با اصلاح صرف قیمت حامل‌های انرژی، مصرف در کشور بهتر می‌شود. اصلاح الگوی مصرف فقط مربوط به مردم نمی‌شود بلکه سرمایه‌گذاری کلان را طلب می‌کند. اگر سیاستمداری در آینده دنبال نشستن روی صندلی ریاست‌جمهوری ایران است، باید بداند که بدون سرمایه‌گذاری خارجی نمی‌تواند جلوی رشد مصرف بی‌رویه انرژی را بگیرد، بدون رشد اقتصادی مستمر و پایدار ناشدنی است که از مردم بخواهیم در اوج بیکاری و تورم، با دولت همراه شوند و از مصرف خود کم کنند. اشتباه بزرگ در کتمان یک واقعیت روشن است؛ نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، صنایع بزرگ و البته ساختمان‌های ایران به بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی تبدیل شده‌اند و دیگر قادر به کم کردن از میزان مصرف پایدار خود در غیاب سرمایه‌گذاری و دانش و تجهیزات روز دنیا نیستند.
بخشی از میزان مصرف را می‌توان با اصلاحاتی در ساختار قیمت‌گذاری و سرمایه‌گذاری داخلی کاهش داد اما بخش اصلی و کلیدی که چرخه انرژی ایران را در یک فرایند پایدار و قابل اطمینان و بلندمدت قرار می‌دهد، در گروی تعامل با دنیاست. نتیجه این تعامل البته کاهش میزان مصرف انرژی در بخش‌های غیرمولد نظیر بخش خانگی و سوق دادن آن به سمت صنایع و صادرات انرژی مازاد است. نتیجه اینکه می‌توان از دولت آینده ایران برنامه خواست که راهبردش برای ارزآوری از محل صادرات مستقیم یا غیرمستقیم انرژی ایران چیست؟ تا آن زمان فعلا همه سرگرم این خواهیم بود که برق خانه و محل کارمان قطع می‌شود یا نه. پاسخ به این پرسش را از سخنگوی صنعت برق کشور پرسیده‌ایم.

قطع برق قطعی نیست
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق و عضو هیأت مدیره شرکت توانیر در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: انتشار جدول خاموشی‌ها و قطع برق به‌معنای قطعی بودن اجرای آن نیست و به رفتار مصرف‌کنندگان و کاهش میزان مصرف و همچنین وضعیت تامین سوخت گاز نیروگاه‌ها بستگی دارد. او در پاسخ به این سؤال که چرا در روز سه‌شنبه براساس جدول اعلام شده، خاموشی برق صورت نگرفت؟ اعلام کرد: خوشبختانه دیروز شاهد کاهش 1500مگاواتی برق بودیم که 500مگاوات آن ناشی از هماهنگی با صنایع و هزارمگاوات هم به‌دلیل کاهش مصرف خانگی، تجاری و اداری بود که جزئیات آن در آینده مشخص می‌شود. این مقام مسئول در وزارت نیرو در عین حال افزود: پیش از این با چالش جدی تامین نشدن سوخت نیروگاه‌ها به اندازه کافی مواجه بودیم و به همین دلیل برای آگاهی دادن به مردم، جدول خاموشی‌های احتمالی را منتشر کردیم. انتشار این جدول باعث کاهش مصرف شد و از سوی دیگر با گشایش خوبی در زمینه تامین سوخت نیروگاه‌ها مواجه شدیم تا در نتیجه آن خاموشی‌ها به‌صورت حداقلی و پراکنده صورت پذیرد. او تأکید کرد: ما در صنعت برق قول می‌دهیم در صورت تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های برق، احتمال بروز خاموشی به صفر برسد.
سخنگوی صنعت برق ابراز امیدواری کرد؛ با افزایش دما و کاهش میزان برودت در کشور، کاهش میزان مصرف برق و گاز در بخش خانگی و همچنین بهبود روند تامین گاز نیروگاه‌ها، نیازی به اعمال خاموشی‌ها وجود نداشته باشد. او افزود: البته بخش خصوصی و صنایع کشور هم در این مسیر همکاری خوبی داشتند و تلاش صورت گرفت تا قطع برق صنایع برنامه‌ریزی شده با فازبندی مشخص باشد تا بنگاه‌های صنعتی و تولیدی آسیب نبینند و حتی برخی صنایع بزرگ حاضر شدند مصرف خود را کمتر کنند تا از این مرحله عبور کنیم.

شرط تولید برق پایدار
این مقام مسئول در پاسخ به این سؤال که همواره قطعی برق در تابستان جدی‌تر بود اما چرا الان در فصل زمستان این اتفاق رخ می‌دهد؟ می‌گوید: میزان مصرف برق در تابستان 59هزار مگاوات و در زمستان 40هزار مگاوات در روز است یعنی در تابستان 1.5برابر بیشتر از زمستان برق مصرف می‌شود. او می‌افزاید: ظرفیت نصب شده نیروگاه‌ها 85هزار مگاوات برآورد می‌شود بنابراین مشکلی از حیث تولید و تامین برق نداریم به شرطی که سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها تامین شود.
رجبی مشهدی تأکید می‌کند: در زمستان امسال مصرف گاز در بخش خانگی به بیش از 660میلیون مترمکعب در روز هم رسید که یک رکورد بی‌سابقه است و سهمیه سوخت گاز نیروگاه‌ها هم مشخص است و وقتی مصرف گاز در بخش خانگی رکورد می‌زند، از مصرف گاز نیروگاه‌ها کم می‌شود و بخشی از نیروگاه‌ها برای تولید برق دچار مشکل می‌شوند. او با اشاره به رشد 30درصدی مصرف گاز در بخش خانگی در زمستان امسال توضیح می‌دهد: سوخت جایگزین نیروگاه‌ها به جای گاز، سوخت مایع است اما به‌دلیل شرایط جاده‌ها و احتمال بالای یخ‌زدگی سوخت مایع در نیروگاه‌های واقع شده در نقاط سردسیر کشور، نمی‌توان به راحتی و به‌صورت یک فرایند مستمر اقدام به تولید برق با سوخت مایع کرد و هیچ گزینه‌ای جز کاهش مصرف گاز در بخش خانگی و تامین پایدار گاز مورد نیاز صنایع نیروگاهی نداریم.

رشد 5/4درصدی مصرف برق
سخنگوی صنعت برق درباره میزان رشد واقعی مصرف برق در زمستان امسال می‌گوید: نسبت به‌مدت مشابه پارسال شاهد رشد 4.5درصدی مصرف برق بوده‌ایم که رشد 15درصدی مصرف برق صنایع بزرگ اتفاقی مثبت و نشان‌دهنده رونق بخش تولید است که ما هم از این رشد مصرف برق در بخش صنایع خوشحالیم و در صورت‌های مالی 9ماهه شرکت‌ها می‌توان رد پای رشد تولیدات صنعتی کشور را رصد کرد.
رجبی مشهدی با اشاره به سیاست دولت مبنی بر ضرورت تامین برق پایدار صنایع تولید کشور می‌گوید: این سیاست کاملا درست است و ما هم سعی می‌کنیم تا در اعمال محدودیت‌ها کمترین قطعی برق را در بخش صنایع شاهد باشید و اگر هم محدودیت یا قطعی صورت می‌گیرد، حتما با هماهنگی صنایع باشد تا از این مرحله عبور کنیم و صنایع کشور هم بتوانند به تولید خود ادامه دهند زیرا در بخش صنایع بزرگ ما شاهد رشد صادرات و ارزآوری آنها هستیم و به همین دلیل است که امسال خاموشی‌ها را در اوج مصرف و افت تامین گاز نیروگاه‌ها در بخش روشنایی معابر و بزرگراه‌ها و البته بخش خانگی اعمال کرده‌ایم.
او با اشاره به رشد مصرف برق در کلانشهرها در بخش خانگی می‌گوید: ما در یک‌سال اخیر علاوه بر اینکه با رشد مصرف ناشی از استفاده گرمایشی از تجهیزاتی چون اسپیلیت‌ها مواجه بوده‌ایم، با رفتار دیگری از مردم مواجه شدیم که به تصور مقابله با کرونا، پنجره‌ها را باز می‌کردند و همین مسئله هدررفت انرژی را در بخش گاز به‌شدت افزایش داد.

بیت‌کوین سهم زیادی در مصرف برق ندارد
سخنگوی صنعت برق درباره سهم برق مصرفی مزارع استخراج رمزارزها به همشهری می‌گوید: به‌نظر می‌رسد آدرس غلطی به مردم داده شده و گفته شده دلیل کمبود برق در زمستان فعالیت مزارع استخراج بیت‌کوین است، بگذارید واقعیت را بگویم؛ کل مصرف برق مزارع مجاز استخراج رمزارزها 200مگاوات است که با شدت گرفتن برودت هوا، برق مصرفی آنها را قطع کرده‌ایم و به آنها گفته شد که پس از عبور از پیک مصرف و به شرط پایداری تولید برق می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. رجبی مشهدی در عین حال تأکید کرد: البته مزارع و واحدهای غیرمجاز در سطح کشور به مصرف برق برای تولید رمزارزها اقدام می‌کنند که با همکاری وزارت نیرو و نیروی انتظامی جلوی فعالیت آنها گرفته و پرونده برایشان تشکیل شد که میزان کل مصرف این مزارع غیرمجاز 264مگاوات بوده و کل مصرف برق در بخش رمزارزها کمتر از یک‌درصد کل برق تولیدی کشور هم نمی‌شود.