محاکمه در خیابان

 سعید مروتی 

سال88 برای سینمای ایران توفانی آغاز شد. «اخراجی ‎‌‎ها2» در سطحی فراتر از تصور سازندگانش و بسیار بیشتر از قسمت اول،که پرفروش‎‌‎ترین فیلم سال86 بود، مورد توجه سینماروها قرار گرفت. بیش از پنج‌میلیون نفر به تماشای فیلم دوم ده‌نمکی نشستند (در تهران حدود دومیلیون نفر اخراجی‎‌‎ها2را دیدند) تا همه از این میزان توجه عمومی به فیلمی که حتی به اندازه قسمت اول هم بامزه نبود، غافلگیر شوند. خیلی‎‌‎ها هم البته منتظر اکران درباره الی بودند که نمایشش در جشنواره بیست‌وهفتم، بیشترین سروصدا را ایجاد کرده بود. فیلم فرهادی قرار بود طبقه متوسط شهری را نمایندگی کند و آبروی از دست‌رفته الی را با طراحی شبکه‎‌‎ای از دروغ و پنهان‌کاری به نمایش بگذارد. گرایش به سینمای خرده‌پیرنگ و پایان باز با درباره الی، به شکلی جدی وارد سینمای ایران شد. از بخت بد فرهادی، انتخابات پرحاشیه 88، اکران درباره الی را تحت‎‌‎الشعاع قرار داد و از هفته سوم اکران به بعد به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید سینمارفتن در پایتخت ملتهب، خیلی با روحیه مخاطب هدف فیلم، همخوانی ندارد و در روزهایی اصلا امکان تماشا در آزادی مهم‎‌‎ترین سینمای درباره الی، اصلا فراهم نبود. از نیمه دوم سال88 که جواد شمقدری جایگزین محمدرضا جعفری‌جلوه در معاونت سینمایی شد، عملگرایی جای محافظه‌کاری را گرفت. در سالی که چراغ سینما بعد از اخراجی‎‌‎ها2، با فیلم‎‌‎هایی از جنس «زندگی شیرین»، «خروس جنگی»، «پسر تهرونی»، «حلقه‌های ازدواج»، «دوخواهر» و «نیش زنبور» روشن مانده بود، فیلم کیمیایی هم اکران شد. «محاکمه در خیابان» دوباره آن صف‌بندی‎‌‎های آشنا را له و علیه کیمیایی شکل داد؛ فیلمی که قبل از وقایع سال88 ساخته شده بود، ولی در عنوان‎‌‎بندی پایانی، انعکاسی از آنچه در خیابان‎‌‎های تهران رخ داده بود را به نمایش می‎‌‎گذاشت. جواد شمقدری که قبلا در دولت اول احمدی‎‌‎نژاد به‎‌‎عنوان مشاور هنری رئیس‎‌‎جمهور، نقش اپوزیسیون را برای صفار هرندی و مدیران سینمایی‎‌‎اش ایفا می‎‌‎کرد، حالا به آرزوی دیرینش رسیده بود. هیأت اسلامی هنرمندان بالاخره سکان هدایت سینمای ایران را در اختیار گرفته بود، منتها در شرایطی بسیار دشوار. آن‌قدر دشوار که برای نخستین بار راضی‌کردن سینمایی‎‌‎ها برای حضور در هیأت داوران جشنواره به معضلی جدی تبدیل شده بود و اغلب رایزنی‎‌‎های معاونت سینمایی با سینماگران برای پذیرش داوری جشنواره شکست خورد؛ جشنواره‎‌‎ای که شمقدری برایش یک برگ برنده رو کرد. «به رنگ ارغوان» حاتمی‌کیا که در دولت اصلاحات نمایشش به صلاح دانسته نشده بود، با جلب رضایت وزارت اطلاعات، رفع توقیف شد، به جشنواره فجر آمد، بیشتر سیمرغ‎‌‎ها را گرفت و با فاصله‎‌‎ای کوتاه اکران عمومی هم شد. از دیگر فیلم‎‌‎های در محاق‌مانده، هم«خاک آشنا»ی فرمان‌آرا و «تسویه حساب» میلانی اکران شدند و هم فیلم قدیمی «پنجمین سوار سرنوشت» سعید مطلبی که از اوایل دهه60 ، پشت خط مانده بود؛ تلاش برای گشایش فضای سینمای ایران در شرایطی که سینماگران شاخص بعد از انقلاب، همچنان تحت‎‌‎تأثیر وقایع پس از انتخابات قرار داشتند. دعوایی که یک سویش هیأت اسلامی هنرمندان و سوی دیگرش خانه سینما قرار داشت تازه شروع شده بود.