طهران قدیم/ توپخانه؛ نخستین گذرگاه‌های تهران
محوطه وسیعی که در فاصله خیابان‌های امیرکبیر، ناصر خسرو، لاله زار، فردوسی و باب همایون قرار گرفته، درگذشته‌های دور به میدان توپخانه شهرت داشت و مرکز تهران به‌حساب می‌آمد و قسمتی از ارگ سلطنتی بود. این میدان سال۱۲۸۴ هجری قمری در دوره ناصرالدین شاه و به دستور امیرکبیر ساخته شد و ساختمان‌های اطراف آن بارها تخریب و نوسازی شدند. میدان توپخانه از گذشته‌های دور مرکز حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران و همچنین محل گردهمایی‌های اعتراضی و اعدام برخی از محکومان نامی بود. وقتی امیرکبیر دستور ساخت میدان را داد، کارهای ابتدایی در بیابان شمالی میدان توپخانه قدیم (میدان ارگ کنونی) آغاز شد. البته پیش از آن و از زمان فتحعلی‌شاه، این بیابان به محل استقرار توپ‌ها و توپچی‌ها اختصاص داشت. معمار این میدان، محمد ابراهیم‌خان آذربایجانی (دایی کامران‌میرزا) بود و کار ساخت میدان 10سال به درازا کشید و سال۱۲۹۴ قمری به دستور اعتمادالسلطنه پایان گرفت. توپخانه از نخستین گذرگاه‌های تهران است که سنگفرش و بعدها آسفالت شده است.
اتفاقات تاریخی
در دوره مشروطه این میدان به‌دلیل نزدیکی به ارگ سلطنتی و نیز میدان بهارستان بارها محل تجمع مخالفان مشروطه بود. از مهم‌ترین اعدام‌های صورت گرفته در این میدان می‌توان به اعدام شیخ فضل‌الله‌نوری، نایب حسین کاشی و اصغر قاتل اشاره کرد. در سال‌های ملی شدن صنعت نفت هم راهپیمایی‌ها و گردهمایی‌های بسیاری در این میدان انجام می‌شد. در روزهای نزدیک به کودتای ۲۸ مرداد این میدان صحنه تظاهرات و میتینگ نیروهای مخالف شاه و هواداران مصدق بود. در همین روزها بود که تندیس رضاخان در این میدان (۲۶ مرداد ۱۳۳۲) برانداخته شد. در روزهای پس از خروج محمدرضاشاه در جریان انقلاب ۱۳۵۷ هم مردم در این میدان تجمع کردند و تندیس شاه را به زیر کشیدند.
توپ‌های غنیمتی شاه عباس
شواهد تاریخی در تهران نشان می‌دهد که میدان توپخانه 3 دوره دگرگونی را پشت سر گذاشته است و در هریک از این 3 دوره، ساختمان‌ها و بناهای آن تخریب و ساختمان‌های تازه‌ای به جای آنها بر پا شده است. با وجود این، سیمای تاریخی این میدان با بنای تلگراف‌خانه که معماری آن مشابه میدان حسن‌آباد تهران است، بیش از سیمای دیگر دوره‌ها در یادها مانده است. میدان توپخانه از بدو احداث، مرکزی برای تجمع، آتش بازی، مشق و رژه نظامی و همچنین اعدام محکومان بوده است. برخی بر این باورند که طراح میدان در هنگام طراحی آن به میدان نقش‌جهان اصفهان نیز نظر داشته است. در اوایل احداث میدان، چند عراده توپ غنیمتی شاه عباس صفوی از پرتغالی‌های جزیره هرمز در آن قرار داده شده بود. همچنین توپی به نام توپ مروارید که از ساخته‌های دوران فتحعلی‌شاه بود در میدان به نمایش گذاشته شده بود.
در همینه زمینه :
