تأملی در مسائل و مصائب نمایشگاه مجازی کتاب از سفارش تا ارسال

مرتضی‌کاردر-روزنامه‌نگار

از فروردین که موعد برگزاری سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه کتاب بود تا اول بهمن که سرانجام نخستین نمایشگاه مجازی کتاب آغاز شد، 11‌ماه فرصت بود که سازوکار برگزاری نمایشگاه کتاب، بررسی و بسترهای جایگزین برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران فراهم شود.
11‌ماه فرصت بود که برگزارکنندگان نمایشگاه نظر ناشران و دوستداران کتاب را درباره شیوه‌های برگزاری نمایشگاه در روزهای کرونایی کسب کنند، 11‌ماه فرصت بود که برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب تجربه برگزاری نمایشگاه‌ کتاب را در کشورهای دیگر ‌بررسی کنند و به بهترین راهکار برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران برسند.
زمان گذشت و زیرمجموعه‌های معاونت فرهنگی (مؤسسه نمایشگاه‌ها و خانه کتاب و بنیاد شعر و ادبیات داستانی) درگیر ادغام و تلفیق شدند و برگزاری نمایشگاه کتاب به تعویق افتاد. زمان گذشت و موج اول و دوم و سوم کرونا آمد و رفت و قربانی گرفت و طرح‌های تخفیف فصلی کتاب برگزار شد و راهکار جایگزین نمایشگاه کتاب معلوم نشد. زمان گذشت و پس از بحث‌های بسیار سرانجام قرار شد نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت مجازی برگزار شود.
در دو سه ماهی که برگزاری نمایشگاه مجازی به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفته بود، کمتر اطلاعاتی درباره‌ آن منتشر شد. پرسش‌‌هایی نظیر اینکه فرایند خرید کتاب در نمایشگاه چگونه است یا اینکه آیا ناشران باید مستقلاً در سایت‌های خود به فروش کتاب بپردازند یا همه کتاب‌ها در یک سایت جامع به فروش خواهد رسید یا اینکه نحوه ارسال کتاب‌ها چگونه خواهد بود و... پاسخ روشنی نداشتند. دوستداران کتاب می‌گفتند آنچه قرار است اتفاق بیفتد، باید مراحل آزمون و خطا را بگذراند که به مشکلاتی که همواره دامنگیر اتفاق‌های این‌چنینی بوده است، دچار نشود. نیز می‌گفتند تجربه‌‌های تازه‌ای مثل نمایشگاه مجازی نیازمند آموزش و اطلاع‌رسانی و تبلیغات بیشتری است و... مسئولان به نمایشگاه مجازی جیرفت که حکم نسخه آزمایشی نمایشگاه تهران را داشت، ارجاع می‌دادند و می‌گفتند مشکلی در برگزاری نخواهد بود و آموزش‌ها و تبلیغات لازم برای نمایشگاه در موعد مقرر انجام خواهد شد.
زمان گذشت و سرانجام نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران چهارشنبه گذشته آغاز شد. مراجعه انبوه خریداران کتاب، سایت نمایشگاه را مختل کرد و عملاً در کمتر از ۲۴‌ساعت، سایت نمایشگاه از دسترس خارج شد.
بسیاری از دوستداران کتاب در شبکه‌های اجتماعی وضعیت خود را در مواجهه با سایت نمایشگاه روایت کرده‌اند؛ چیزهایی مثل اینکه افزودن بسیاری از کتاب‌ها به سبد خرید در ساعت‌هایی ممکن نبوده یا شناسه کاربری‌شان با دیگران اشتباه شده یا اینکه برای ثبت و خرید کتاب نیازمند رفت‌و‌برگشت‌های مکرر در سایت بوده‌اند یا اینکه بسیاری از کتاب‌ها را در جست‌و‌جوها نیافته‌اند و... اینها همان اتفاق‌هایی است که ناشران و دوستداران کتاب در ماه‌های پیش از برگزاری نمایشگاه هشدار می‌دادند و باید پیش از برگزاری نمایشگاه مرتفع می‌شدند.

حالا سایت نمایشگاه کتاب دوباره در دسترس قرار گرفته ‌و به‌نظر می‌رسد همه‌‌چیز کم‌کم دارد به روال عادی برمی‌گردد. اگرچه بسیاری از کاربران عطای تخفیف و خرید از نمایشگاه مجازی را به لقای مراجعه به سایت بخشیده‌اند. برگزار‌کنندگان نمایشگاه از کاربران خواسته‌اند در ساعت‌های گوناگون به سایت مراجعه کنند؛ درست چیزی شبیه آنچه پلیس راهور از مسافران در تعطیلات می‌خواهد. انگار زمان مراجعه از پیش معلوم است و کاربران در اقصی‌نقاط ایران می‌توانند به‌نوعی با هم هماهنگ شوند. اما وضعیت عادی بدین‌معنا نیست که‌ فرایند خرید کتاب مشکلی نخواهد داشت یا ثبت کتاب‌ها به‌راحتی انجام می‌پذیرد. هنوز هم خرید کتاب نیازمند بیشتر از یک‌بار ثبت است و ممکن است در مراجعه بعدی آنچه ثبت شده، موجود نباشد و نیز ممکن است در مراجعه‌های بعد دوباره موجود شود. وضعیت عادی یعنی که سایت نمایشگاه در دسترس است، اگرنه همه مشکلات گذشته باقی است.
اما مشکلات نمایشگاه فقط به خریداران محدود نمی‌شود. ناشرانی که صبح شنبه برای ارسال به اداره پست مراجعه کردند، با کمبود جعبه‌های ارسال مواجه شدند و مجبور شدند از پاکت‌هایی که مناسب ارسال کتاب نیست، استفاده کنند. مسئولان پست در نشست‌های خبری نمایشگاه در پاسخ به ظرفیت پست برای ارسال و برآوردهای اولیه از میزان بسته‌های ارسالی گفته بودند که همه برآوردها به‌درستی انجام شده و جای نگرانی نیست و همه ارسال‌ها در جعبه‌هایی که برای ارسال کتاب ویژه نمایشگاه مجازی طراحی شده، انجام خواهد شد. اما الان معلوم شده است که برآورد شرکت پست به‌اندازه 3روز نخست نمایشگاه نیز نبوده است. حالا نمایشگاه مجازی کتاب مانده است و شکست در گام نخست و سایتی که کمتر از ۲۴‌ساعت دوام آورد و اعتباری که در روز نخست برگزاری از دست‌رفته است و به‌زودی بازنخواهد گشت.
 11ماه فرصت بود که برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب تهران در انبوه جلسه‌های خود به راهکارهای دقیق و درست برای برگزاری نمایشگاه برسند، اما انگار این فرصت کافی نبوده است.