سال خداحافظی جلال آریان

محمد مقدسی  
 
در سال‎‌‎های دهه1380 اقبال بیشتر به سمت داستان‎‌‎ کوتاه بود و رمان خواندن از رونق افتاده بود. گسترش اینترنت، اقبال به وبلاگ‎‌‎نویسی، نخستین جرقه‎‌‎های حضور شبکه‎‌‎های اجتماعی، راحت شدن تماشای فیلم و سریال‎‌‎های روز دنیا با زیرنویس فارسی از عواملی بودند که نویسنده ایرانی را به‌سوی این فکر برده بود که دوران نوشتن رمان به‌سر آمده و باید داستان و روایت را در کوتاه‎‌‎ترین زمان ممکن نوشت و به‎‌‎دست مخاطب رساند. از این‎‌‎رو این دوره سال‎‌‎های رونق داستان‎‌‎نویسی بود. در چنین روزگاری محمدحسن شهسواری تصمیم به برگزاری دوره‎‌‎های کارگاهی رمان‎‌‎نویسی گرفت؛ کارگاهی که با اقبال بسیار روبه‎‌‎رو شد و سبب شد در سال‎‌‎های بعد رمان‎‌‎نویسی در میان نویسندگان جوان رونق بگیرد و سال‎‌‎های انتهایی دهه1380و کل دهه1390را به دهه رمان‎‌‎نویسی تبدیل کند. ایده مرکزی این دوره‎‌‎ در این جمله خلاصه می‎‌‎شد: «رمانی که ساختار و فرم درست و پیرنگ جذاب داشته باشد، مخاطبش را می‎‌‎یابد.» نویسندگان جوان زیادی در این سال مجموعه داستان کوتاه منتشر کردند. یوسف علیخانی در این سال دومین مجموعه داستانش، «اژدهاکشان»، را منتشر کرد. اژدهاکشان نمونه‎‌‎ای از ادبیات روستایی بود که تمام داستان‎‌‎ها و ماجرا‎‌‎هایش در روستای میلک می‎‌‎گذشت. دیگر نویسنده‎‌‎ای که در این سال نخستین مجموعه داستان خود را منتشر کرد حافظ خیاوی بود که با مجموعه داستان «مردی که گورش را گم کرد» خوش درخشید. داستان‎‌‎های خیاوی، زبان و نثر دلنشینی داشتند یا در حال و هوایی دینی پرداخته شده بودند و یا به مسئله مرگ می‎‌‎پرداختند.
فیروز زنوزی جلالی در این سال با رمان «قاعده بازی» در دنیای ادبیات داستانی ایران حضور داشت. رمان زنوزی جلالی روایت مرد میانسالی به‌نام داور علت‎‌‎خواه بود که در اداره ضایعات کار می‎‌‌‎کرد. قهرمان داستان خوابگردی بود که میان خیال و واقعیت غوطه‎‌‎ور بود. نویسنده در همان ابتدای رمان خوانندگان را با شخصیتی به‌نام او آشنا می‎‌‎کرد که داور قصد کشتنش را داشت. رمان قاعده بازی تحت‎‌‎تأثیر «بوف‌کور» هدایت بود اما به‎‌‎دنبال رهیافتی تازه‎‌‎تر نسبت به دنیای تیره و تار هدایت می‎‌‎گشت. از نسل‎‌‎های قبل نویسنده پرکار و قصه‎‌‎گوی سال‎‌‎های دور، اسماعیل فصیح آخرین رمانش، «تلخ‌کام» را در این سال منتشر کرد. این رمان آخرین حضور جلال آریان، قهرمان رمان‎‌‎های فصیح، در ادبیات داستانی ایران بود. آریان این بار هم در مأموریتی به اروپا می‎‌‎رفت و سفر پرماجرای او به لندن از مسیر فرانسه دستمایه آخرین رمان جناب آریان و فصیح شده بود.